ՄՏԱՇԽԱՐՀ-ԿԱՅԱՐԱՆ
Ամեն մարդ իր օրն է ապրում, մարդկությունը՝ բոլոր մարդկանց առօրյան ընդգրկող ի՛ր մե՜ծ օրը և... կյանք կոչվող անփոփոխ տեղում թե՛ մարդկությունը, թե՛ մարդը յուրովի հանդիպում են ոչ այլ ինչի, քան նո՛ւյն օրվան:
Երևույթների աշխարհում դեռ կան մարդիկ, ովքեր իրենց գոյության շատ կարևոր ժամանակահատվածում, իրենց ու իրենց ապրած օրվա (օրերի) հանդիպման (հանդիպումների) միջոցով վերածնվում են որպես դիտարկողներ և կարողանում գզայահասու ու մտահասու աշխարհին (աշխարհներին) լինել ավելի, քան հաղորդակից: Նրանք, ինչպես բոլոր մարդիկ, տարբեր են մեկը մյուսից և նրանց միջև մի հիմնական ու պարզիմաստ տարակարծություն կա. ոմանք գտնում են, որ կարող են բացառել դիտարկվող իրականության ազդեցությունը՝ զգայականորեն չներգրավվելով վերջինիս մեջ, ոմանք էլ անիմաստ են համարում այն բացառելը, քանի որ դիտարկվողը չի կարող գոյություն ունենալ առանց դիտարկողի: Ստացվում է, որ դեկարտյան cogito ergօ sum-ի (մտածում եմ, ուրեմն կամ) և նիցշեական vivi ergo cogito-ի (ապրում եմ, ուրեմն մտածում եմ) միջև մի ինչ-որ հակասություն դիտարկողներին հանգեցնում է երկընտրանքի. դիտարկել, ուրեմն լինել, կամ՝ լինել, ուրեմն դիտարկել: Այն դիտարկողը (նրանցից գոնե մեկը), ով կա ու, ուրեմն, դիտարկում է, գիտի, որ ընդամենը աշխարհի մոդել (մոդելներ) է ստեղծում ու ոչ երբեք իրական աշխարհը (եթե այն կա) բացահայտում: Նա գիտի, որ որպես մենախոս ինքնաքննադատ ապրում է, հատկապես, իր ներսի մարդը ու տեղափոխվել արտաքին աշխարհ նա չի ցանկանում, քանի որ իրեն շրջապատող այլ մարդիկ սովոր չեն դրսում ներսի մարդուն տեսնել, իսկ նա հաճախ է պատկերացնում, թե ինչպիսին կարող է լինել մարդկանց աշխարհը, եթե ամեն մեկի ներսի մարդն ազատ ապրի իր ներաշխարհից դուրս: Այսպիսի պատկերացումների առկայությամբ նրա մտքերն անընդհատ խտանում են, բայց ինքն ավելի հանգիստ է. իր անձը հաստատուն է: Նա գիտի, որ մտքերը (դրանց, գրեթե, բոլոր տեսակները) մարդուն ապրեցնող են ու նրան վերածում են բացահայտման ընթացքի էական միավորի, եթե մտաշխարհի անկաղապար ազատությամբ են սնվում: Նա ոչ թե դիտարկվողի աշխարհում է, այլ միայն իր՝ դիտարկողի, և, եթե այլ մարդիկ կարողանան նրա այսօրինակ անէացման վկան լինել, կհասկանան, որ գոյամարտից մինչ անէություն իր անցած ճանապարհին ամեն աշխարհածին աշխարհային չի դառնում:
Բոլոր դիտարկողներին ծեր թվացող խնդիրներ են այցելում: Դրանք նրանցից մերթ մեկի, մերթ՝ մյուսի մտաշխարհում են լինում և, ասես, շնչավոր են ու մեծ գաղտնիք գիտեն, որն իրենց ծերացման պատճառն է ու, սովորաբար, լռում են, որ այն դիտարկողները, ում մտաշխարհներում են, նույնպես չծերանան: Երևի թե, իրենց և թվացյալ ծեր խնդիրների հանդիպումների պատճառով է, որ դիտարկողները բարձրաձայնած ամեն բառով լուռ ափսոսանք են արտահայտում, իսկ բառիմաստների բազմության մեջ միշտ հաստատուն է մնում միայն մեկ ճշմարիտ, որը միայն նրանցն է, պարզ է միայն նրանց համար, նման է աղետի՝ նրանցից զատված, բայց նրանցից ծնված ու նրանցով սնվող: Այս մեկ ճշմարիտը ոչ ժամանակն է, ոչ տարածությունը. այն դիտարկողի կարծիքը հաստատուն դարձնողը՝ նրա մտամոլոր անձի հանգրվանն է, ուր նա հայտնվում է իր մտքերով ու մոլորվում՝ ծաղրելով ոչ մտային աշխարհը՝ պատրաստ լինելով իր պարզ անձին անվերջ գամված բարդությունն ընդունել, իր մարդկային էությունը ոգիացնել, լինել հավերժ թափառող՝ մտքերի ոլորանում անժամանակ ու անտեղ ապրող: Իր մտային տուրևառության մեջ նա, ուղղակի, ժամանակ առ ժամանակ, մի ազնիվ մտքամաս (նույնն է, ինչ զգացմունքամաս) է ջանում զատել՝ նմանվելով նավարկողի, ով երազում է իր նավի մեջ լցնել ծովի ամենաարժեքավոր ջրբաժինը:
Այսպիսին են դիտարկողները, ու նրանց կյանքն էլ վայրն է, ուր հանդիպում են իրենք ու իրենց ապրած օրերը: Այն նույն օրերը, որոնք յուրովի ապրում են մարդիկ և մարդկությունը: Ուղղակի, նրանք ոչ միայն կյանք կոչվող վայրում հանդիպում են իրենց ապրած օրերին, այլ նաև, ու հատկապես, հանդիպում են իրենց ու իրենց ապրած օրերի հանդիպումներին՝ լինելով մտաշխարհների մարդիկ:
Դիտարկողների ապրած օրն էլ է վերջանում, ու բոլորվում է ևս մի կարճ ու առանց հետագծի նախագիծ՝ աննկատ, արագ՝ նրանց ես-ից էլ զատված ու ոչ եսակենտրոն անանց աշխարհից, ուր ատոմաչափ է անցած մեկ օրը, որը կարևոր է ոչ որպես ապրված օրերից մեկը, այլ իբրև մարդկության գոյության տատանում, անդարձ ժամերի հավաքատեղի, իբրև հպանցիկ ակնարկ, որն արվում է մարդկանց անձերով ու լքում նրանց՝ հավերժ ամփոփվելով անտուն օրերի ներհոսք-արտահոսքը մեկտեղած դարերում և... կրկին ու կրկին է մեկնարկում առօրյայի ճեպընթաց (այսուհետ, այն իրական է մտաշխարհում), որը հին է այնքան, որքան հին է մարդկային կեցությունը ու այն, ինչ-որ կերպ, նման է իր մեջ առկա մարդկանց: Հենց այս ճեպընթացից անէացումն է, որ տարբերում է դիտարկողներին ոչ դիտարկողներից: Դիտարկողները կարողանում են առօրյայի ճեպընթացից անէանալով՝ սպասել մի այլ ճեպընթացի (այսուհետ, այս այլ ճեպընթացն էլ իրական է նույն մտաշխարհում), որն անցնում է ինչպես առօրյայի ճեպընթացի, այնպես էլ իրենց՝ դիտարկողների, կողքով: Սա այն ճեպընթացն է, որը միշտ (ցայսօր այդպես է եղել) մարդկաց կողքով է անցնում ու շարժվում է առօրյայի ճեպընթացին հակառակ ուղղությամբ: Այն դիտարկողը (նրանցից գոնե մեկը), ով կարողանում է տեսնել թե՛ առօրյայի, թե՛ ոչ առօրյայի ճեպընթացները, գիտի, որ այս վերջինը մեկ օրվա ճեպընթացն է, այն մեկ օրվա, որի մեջ դիտարկողները իրենց մտաշխարհներից առանձնացնում են ճշմարիտի ներկայությունը իրական դարձնելու հույսով ստեղծված մտքամաս (դեռ նույնն է, ինչ զգացմունքամաս): Այս ճեպընթացը լիքն է միայն մտքերով:
Առօրյայի ու մեկ օրվա ճեպընթացները մի օր սայլեր էին, հետո՝ կառքեր, հետո՝ գնացքներ, հիմա էլ այն են, ինչ կան՝ ճեպընթացներ, արագաշարժ ու մեծ, իսկ հետաքրքիրն այն է, որ մեկ օրվա ճեպընթացն էլ արագաշարժ ու մեծ է դարձել, բայց այնտեղ, ինչպես միշտ, դեռ մարդ չկա, և այս ճեպընթացների շարժման արագությամբ ահագնացել է միայն մարդկանց մեծամասնության մղումը դեպի առօրյայի ճեպընթացը:
Առօրյայի և մեկ օրվա երկու ճեպընթացները տեսնող դիտարկողը (նրանցից գոնե մեկը) իր ապրած մեկ օրվա հետ հանդիպմանը հանդիպելով՝ երևի թե, կարող է բացատրել, թե ինչու է աշխարհը նրան կայարան թվում, ուր կան երկու իրար հակառակ շարժվող ճեպընթացներ, որոնցից մեկը լիքն է մարդկանցով, իսկ մյուսը միշտ անցնում է մարդկանց կողքով՝ մարդկանց, ովքեր առօրյայի ճեպընթացի մեջ են ու դիտարկողների, ովքեր կարող են այդ ճեպընթացից դուրս լինել ու հայտնվել այն մտաշխարհ-կայարանում, որտեղից տեսանելի է նաև մեկ օրվա ճեպընթացը: Նա կասի, որ մարդկանց մեծամասնությունն իրեն, մի տեսակ, ընդհատ շնչող է թվում, որ նրանց մեջ միշտ ապրել է ու այսօր էլ ապրում է անհագության մոլուցքը, որ նրանք կարողանում են քաղաքներ ստեղծել ու լիանալ միայն իրենց ստեղծածով և այս մահկանացուների աչքերը պաղած են, ինչպես պաղած կլինեին իրենց ստեղծած մեծ ու անդեմ քաղաքներինը, եթե դրանք աչքեր ունենային: Նա կասի, որ եթե նա մարդկանց այսպիսին չպատկերացնի, նրան աշխարհը ոչ թե կայարան, այլ եդեմ կթվա, իսկ այն՝ եդեմը, մարդկությունը կորցրել է շատ վաղուց՝ մի անորոշ, բայց և հաստատուն ժամանակահատվածում, երբ մարդու ապրած օրաբաժնում հանդիպեցին մարդն ու իշխանությունը, երբ մարդը սկսեց իշխել իր նմանին ու ունենալ իշխելու անասելի ձգտում: Այդ ժամանակահատվածից սկսած մարդկության ժառանգներն ու սերունեդները տառապում են այն ճշմարտության մոռացության մեջ, որ իրենց գործած մեղքն առկա է, անգամ, երբ իրենք չկան, իսկ մարդկության կեցությամբ լեցուն ընթացքը դադար չունի: Չկա այն կանգառը, ուր մարդկությունը դադարում է շտապել, ուր կարելի է հանգիստ ու, նույնիսկ, անարձագանք խորհել, ուր կարելի է չանզգայանալ, չբթանալ և իմանալ, որ կեցությամբ լեցուն ընթացքը միշտ շրջանցում է մեր էությունը և մեր ունեցած բոլոր հարցերի պատասխանները միայն մեր մեջ են՝ ոչ ընթացքի: Այս ամենը հասկացող դիտարկողը (նրանցից յուրաքանչյուրը) հաճախ է հազարի խելքից ստեղծված կապոց երևակայում ու ցավ ապրում, որ այդ հազարի խելքի կապոցում լրիվությամբ պատճառաբանված ու իմաստալից ոչինչ չկա, քանի որ հազարի խելքն էլ նման է իրար ու, այս տեսանկյունից, հազարը մեկ է, բայց ոչ թե մեկ ամբողջ, այլ թերի, անլիարժեք, քանզի այս մեկ-ին, առնվազն անարդարացիորեն, հազար են կոչում: Այս հազարի խելքի կապոցի զորեղությունն այն է, որ, առօրյայի ճեպընթացի ընթացքի ահագնացմանը զուգընթաց, բացառվում է հանճարեղը ստեղծելու ցանկությունն ու հնարավորությունը, և աշխարհում արդեն առկա հանճարեղը մարդկանց հետաքրքրում է լոկ այնքանով, որքանով այն կարողացել է հրաշքով խուսափել անհնարին լինելուց: Դեռ գործունակ է այն իրականությունը, որը Նիցշեն բնորոշում է որպես մահացածների կողմից ապրողների թաղմանը նպաստող, որի տիրույթում ինքնաքննադատներն են քննադատելի, քանի որ նրանք իրենք իրենց են քննադատում և հուշում իրենց քննադատել ցանկացողներին՝ ինչպես այդ անել: Նման իրականության մեջ դիտարկողը (դեռ նրանցից գոնե մեկը) ինչպե՞ս աշխարհը մի կայարան՝ բազում հանդիպումների վայր, չհամարեր, ինչպե՞ս այս կայարանում իրար հակառակ շարժվող ու իրար բացառող երկու ճեպընթացներ չտեսներ: Ինչպե՞ս այս դիտարկողը մտովի չլիներ մի կետում, ուր հայտնվում են միայն ինքնաքննադատները և իրենք իրենց հարցնում, թե ինչ է մարդկային կեցությունը և ինչպիսին է վերջինիս ընթացքը, ուր է այն մարդկությանը տանում, ինչպե՞ս նա բոլոր մարդկանց մտովի չտեղավորեր մի առօրյայի ճեպընթացում՝ գիտակցելով, որ նրանք չեն հասկանում, որ այնտեղ են, ուր արդարությունը դատավոր չէ, վճիռը չի կայացնում բարեխղճությունը, ուր կյանքն առկա է որպես մութ, ինքն իրեն չգտած ու փնտրող ուժ, ուր մարդկանց գործն ավարտվում է դեռ չսկսված: Նա մեկն է այն քչերից, ով ունի ոչ միայն կենսաստեղծ, այլ նաև կենսապահպան կարողություն՝ հուսալով, որ ժամանակ առ ժամանակ, առօրյայի ճեպընթացում միայն իրապես գործողներն են հաղթողները: Նրա համար ամեն ինչ պարզ է այնքան, որքան ճշմարտությունն առանց ապացույցների: Նա լավ գիտի, որ ապացուցված ճշմարտությունը ճշմարտացի ապացուցման արդյունքն է միայն, իսկ ինքը մեկն է, ով, բոլոր դիտարկողների պես, ստիպաված է լինել առօրյայի ճեպընթացում ու հանդիպել իր ապրած օրերին՝ այս անգամ արդեն չհանդիպելով իր ու իր ապրած օրերի հանդիպումներին: Պատճառը մեկն է. ստեղծագործող մարդիկ էլ են ստիպված առօրյայում լինել ու հեռանալ այն մեկ օրվանից (օրերից), երբ կարողանում են ստեղծագործել: Նրանք յուրովի են զգում, որ առայժմ մեկ օրվա ճեպընթացում լինել չեն կարող և, առօրյայի ճեպընթացից շատ կարճ ժամանակահատվածով վերանալով միայն կարող են ստեղծագործել, կործանված աշխարհում ստեղծելով այն, ինչն այդ աշխարհին պետք չէ ու կարող է գոյատևել մեկ այլ աշխարհում, ուր մահկանացուները միայն մտովի կարող են ապրել, այն էլ՝ շատ կարճ: Այն ժամանակահատվածում, երբ ստեղծագործողները (նրանք նույն դիտարկողներ են. առանց դիտարկող լինելու անհնար է ստեղծագործել) ստեղծում են մեկ օրվա ճեպընթացի բովանդակությունը, նրանք մտաշխարհի կայարանում են ու այն կետում, որտեղից տեսանելի են երկու ճեպընթացները: Սա այն կետն է, որն աշխարհի կենտրոնն է` այն կենտրոնը, որն ամենուր է: Երբ դիտարկողներն այս կետում չեն, նրանք, ինչպես բոլոր մարդիկ, առօրյայի ճեպընթացում են, ուր անհրաժեշտ է մտքերը կշռել, ոչինչ չսիրել, ամեն ինչ հասկանալ, հաշվի առնել հիմար փաստերը (Նիցշեն վաղուց է մեկ օրվա ճեպընթացում տեղավորել այն միտքը, որ փաստը միշտ հիմար է): Դիտարկողի համար պարզ է, որ մարդիկ հենց այնպիսին են, ինչպիսին կան ու կան ոչ թե իրենց, այլ աշխարհի համար, որի խեղճությունն էլ հենց այս պատճառով է շա՜տ իրական: Իսկ համաշխարհայինի փոքր, շատ փոքր տարածքի սահմաններից այն կողմ դեռ առկա է այն մտային անսահմանությունը, ուր նպատակ է՝ մարդն աշխարհում: Երանի մերօրյա մարդու իմացական կարողությունը նրա գործելու անկարողության հետ հնարավոր լիներ չհամադրել: Մինչ այդ, առօրյայի ճեպընթացի վրա մեծատառերով կարելի է գրել՝ ,ԴԻՏԱՐԿՈՂՆԵՐԻ ՊԱՀԱՆՋԱՐԿ ՉԿԱե, իսկ մեկ օրվա ճեպընթացի վրա՝ ,ԱՅՍՏԵՂ ՄՏՈՎԻ ԼԻՆՈՒՄ ԵՆ ԴԻՏԱՐԿՈՂՆԵՐՆ ԱՅՆՔԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ, ՔԱՆԻ ԴԵՌ ՍՏԻՊՎԱԾ ՉԵՆ ԼԻՆԵԼ ԱՌՕՐՅԱՅՈՒՄե:
Թվում է, թե առօրյայի և մեկ օրվա ճեպընթացները միշտ են անջատ եղել: Հնարավոր է, որ մի օր դրանք մեկն էին, բայց այդ օրն անհայտ է այս երկու ճեպընթացների առկայությունը տեսնել կարողացող յուրաքանչյուրին: Դիտարկողը (արդեն նրանցից յուրաքանչյուրը), ով շատ հստակ տեսնում է այս ճեպընթացներն ու աշխարհը որպես կայարան, տեսնում է նաև, որ իրար հակառակ շարժվող ճեպընթացները երբեմն-երբեմն կանգ են առնում կողք կողքի, իրարանցում է սկսվում և առօրյայի ճեպընթացից մարդիկ արագ-արագ դուրս են վազում, մտնում մեկ օրվա ճեպընթաց, պարտավորության զգացումով զննում այն, ինչ պարունակվում է այդ ճեպընթացում, ամեն մեկը յուրովի ընկալում է այնտեղ եղածն ու ակնթարթորեն վերադառնում առօրյայի ճեպընթաց՝ իր հիմնական տեղը: Մարդկության պատմության չափումներով սա, թերևս, համեմատելի է մշակույթ սպանած քաղաքակրթության ու մշակույթի (հենց այն մշակույթի, որը սպանված է) հանդիպմանը: Այսպիսով, առօրյայի ճեպընթացից մարդիկ այց են կատարում մեկ օրվա ճեպընթաց, իրենք իրենց խաբում, որ այն, ինչն առկա է այնտեղ, իրենց համար խիստ էական է և վերադառնում այնտեղ, ուր պետք է լինեն: Այսպիսով, անհիշելի ժամանակներից ի վեր, առօրյայի և մեկ օրվա ճեպընթացները չեն ունեցել իրար կապող այլ միջոց, քան հապճեպ, նույնիսկ՝ անիմաստ, հանդիպումներն են, որոնք ճշմարիտ են դարձնում այն միտքը, թե մեկ օրվա ճեպընթացը միշտ մարդկանց կողքով է անցնում: Այն անցնում է, անգամ, այն մարդկանց կողքով՝ այն դիտարկողների, ում միջոցով լցվում է մտքերով, գաղափարներով՝ նյութականացված ու աննյութ և... ես-մտածող-ը (ego cogitas) դեռ գոյություն ունի ի հակազդեցություն ես-գործողի (ego agens):
Դիտարկողը (բոլոր դիտարկողների նման) իր ու մարդկության մի կարևոր օրվա հետ հանդիպման ընթացքում պիտի փորձեր միաժամանակ լինել և՛ ես-մտածողը, և՛ ես-գործողը: Նա պիտի փորձեր խոսել միայն իր ձայնով՝ չլսելով մարդկային ընդունելի կերպարների ձայներ: Նա պիտի լսեր իր ներսի մարդուն և նրա համանմանությամբ ինքն իրեն նորից ստեղծեր դիտարկվողի աշխարհում՝ աշխարհում, որը նման է կայարանի, ուր մարդիկ անընդհատ շտապում են հանդիպել, բայց նրանց հանդիպումները միշտ ընդհատ են ու ոչ հիմնավոր՝ ավարտուն: Նա պիտի գիտակցեր, որ այդ օրվա մեջ իր համար տեսանելի առօրյայի ճեպընթացում այն գործողն էր, ով պետք է հաղթեր՝ ունենալով մի անավարտ հանդիպում մարդկության հետ, որը կայացնելը այնքան էլ հեշտ չէ: Չէ՞ որ այն աշխարհում, որը նման է կայարանի, շատ մարդիկ կան, կան (ու հատկապես կան) նաև ինստիտուտներ, կազմակերպություններ՝ կա առօրյայի ճեպընթացը, որի հետ հանդիպել՝ մնալով վերջինիս ներսում, ու փոխացել նյութական, կամ աննյութ մեկ օրվա մի գաղափար ցանկանում է յուրաքանչյուր դիտարկող, ով միայն կարող է հույս ունենալ, թե այդ հանդիպումը չի ավարտվելու ու իր գաղափարը շատ այլ նման գաղափարների պես չի հայտնվելու մեկ օրվա ճեպընթացում՝ դեռ իր տեղում: Ինչպե՞ս: Առօրյայի ճեպընթացում գտնվող մարդկանցից մի քանիսն ասում են, թե աշխարհին ու աշխարհայինին իր ասելիքը՝ առաջարկը, ուղղել ցանկացող յուրաքնաչյուր դիտարկող (նաև ոչ դիտարկող, քանի որ դիտարկողներն ու ոչ դիտարկողները առօրյայում իրարից շատ դժվար են զանազանվում. դիտարկողի անձը հաստատող փաստաթուղթ առօրյայի ճեպընթացի մարդիկ դեռ չեն հորինել) կարող է պատասխանել այն բազմաթիվ հաղորդագրություններին, որոնք ուղարկվում են առօրյայի ճեպընթացին բնորոշ բնութագրումներով ինստիտուտներից, կամ կազմակերպություններից, որոնք բոլոր մարդկանց համար սովորական են դարձել, որովհետև առօրյայի աշխարհում սովորական է դարձել անհատի՝ չկրկնվող մեկի, բացակայությունը: Այդ նամականման հաղորդագրությունները երբեք էլ չեն կարող սպասված նամակ լինել ու հասնել կոնկրետ անհատի: Դրանք, ի տարբերություն երբեմնի նամակների, հասնում են հեռուստատեսության, էլեկտրոնային փոստի և նման այլ տեղեկատվական միջոցներով, ուղղվում բոլորին, նաև մարդկային խմբեր ընդգրկող այն ինստիտուտներին, կազմակերպություններին, որոնք ոչ թե հաղորդագրություններ ուղարկելու, այլ, ցավոք, միայն ստանալու նպատակով են ստեղծվել: Այդ հաղորդագրությունները բազմաթիվ տարաբնույթ պարգևներ են խոստանում աշխարհին ու աշխարհայինին, միայն իրենց (հաղորդագրություններ ուղարկողների) կարծիքով, հետաքրքիր առաջարկ անելու և այդ առաջարկն իրականություն դարձնելու համար: Առաջարկները նույնպես կարող են բազմաթիվ ու տարաբնույթ լինել, բայց իրենց (հաղորդագրություններ ուղարկողների) համար հասկանալի ու կանխատեսելի: Դրանք կոչվում են ծրագրերի, նախագծերի առաջարկներ, որոնցում կարելի է ամփոփել յուրաքանչյուր գաղափար ամեն ստեղծվածի ու չստեղծվածի մասին: Ընդ որում, այդ առաջարկն արվում է սահմանափակումներով՝ հաշվի առնելով առաջարկ ընդունող ինստիտուտների, կազմակերպությունների ընկալելի ,ճաշակըե, պահպանելով համապատասխան առաջարկային ենթաբաժինների ենթադրյալ ,տրամաբանությունըե և այլն: Եվ իրական դիտարկողը (նրանցից գոնե մեկը) ստիպված պիտի հավատա առօրյայի ճեպընթացի այն մարդկանց, ովքեր հնարել են աշխարհին ու աշխարհայինին առաջարկ անելու այս տարբերակը, պիտի ընտրի բազմաթիվ, տարաբնույթ հաղորդագրություններից մեկը (անկարևոր է, թե որ մեկը), բայց միայն իր ներսի մարդուն ունկնդիր լինելով, ստեղծի ծրագիր-առաջարկ՝ գրելով.
"Կազմակերպության, կամ ինստիտուտի մարդի՛կ (հնարավոր է՝ մեկ մարդ), ում կողմից աշխարհին ու աշխարհայինին առաջարկ անել ցանկացողին ուղարկվել է այս հաղորդագրությունը, ստացե՛ք ծրագիր-առաջարկ դիտարկողից:
Ես այնպիսի տպավորություն ունեմ, թե մեր աշխարհը նման է կայարանի, ուր օրերի հերթափոխության տիրույթում առկա են բազմաթիվ հանդիպումներ: Այդպիսին է իմ ու իմ կողմից հիմա շարադրվող ծրագիր-առաջարկի հանդիպումը, որը միտված է իմ և ձեր (հնարավոր է՝ Ձեր) հանդիպման կայացմանը, որն էլ, հուսով եմ՝ նախորդելու է իմ և աշխարհի հանդիպմանը:
Մենք շատ երկար ենք խուսափել այն հարցից, թե մեր ստեղծած առօրյայի մշակույթով (եթե այն կարելի է մշակույթ անվանել) տրվող օգուտն արժե՞ այն տառապանքը, որը բաժին է ընկած մեր աշխարհում ապրող անհատներին: Մի՞թե մեր աշխարհի զարգացումն ուղիղ համեմատական պետք է լինի մեր անազատության զարգացմանը: Սա՞ է մեր ստեղծած քաղաքակրթության սկզբունքը: Այդ սկզբունքի առկայությամբ փակ են մեր աչքերը և մեզ թվում է, թե ինչ-որ բան մեզ համար տեսանելի է: Այնտեղ, ուր բոլորս միանման անշարժ ենք, շարժվողը միայն մեծ ու անկենդան ,իրականություննե է, իսկ մեր հայացքն ուղղված է միայն մի կետի, որը նման է հեռուստացույցի, որի միջոցով կարելի է ամեն ինչ տեսնել, բացի իրականությունից: Մեր պատմությունը մեր ճնշման պատմությունն է, իսկ պատմական ինսիտուտները (նաև այն, որը դուք (հնարավոր է՝ Դուք) ներկայացնում եք)՝ մեր անազատության ձևավորման ու զարգացման հնարավորությունները: Ցավալին այն է, որ այս ամենը կարողանում ենք հասկանալ միայն այն օրվա հետ հանդիպման ընթացքում, երբ ճնշվում ենք որպես անհատ, երբ գիտենք, որ քաղաքակրթությանը սկիզբ է դրվում, երբ հրաժարվում ենք մեր պահանջմունքների ամբողջական ու անցավ բավարարման առաջնային ձգտումից: Մենք վաղուց ընդունել ենք, որ դա հնարավոր չէ: Այսպես է կազմակերպվում հասարակությունը, որում ապրում ենք ու հանդիպում մենք ու մեր ապրած օրերը, իսկ քաղաքակրթությունն այն միջոցն է, որով պայքարում ենք ազատության դեմ՝ մեր աշխարհում ապահովելով Ճնշված անհատի, նրա ղեկավարների ու նրանց ղեկավարած ինստիտուտների, կազմակերպությունների մնայունությունը: Մնում է միայն երազել այն իրականության մասին, ուր ազատությունն ու անհրաժեշտությունը համընկնում են: Պատմականության ձևավորմանը զուգընթաց մեր Ես-ը կարողացել է ապրել իրականությունը միայն որպես իր նկատմամբ ի սկզբանե թշնամացած իրողություն և նրա գոյությունը հանգել ու մինչ այսօր հանգում է միայն ինքնապաշտպանությանը ու անընդհատ ինքնահաստատմանը: Միայն սրանով կարելի է բացատրել այն մեծ հաջողությունը, որը վայելում են այնպիսի ինստիտուտներ ու կազմակերպություններ, որոնցում դուք (գուցե, Դուք) հիմա գոյություն ունեք և որոնց (անկարևոր է, թե դրանցից որին) ես կարող եմ ուղղել այս ծրագիր-առաջարկը:
Ստեղծվել է մեծ ու հզոր հակասություն անհատի արտաքին աշխարհի և ներաշխարհի միջև: Հասարակության իշխանությունը ներծծվել է անհատական գիտակցության մեջ՝ ներազդելով անհատի ցանկությունների և արարքների վրա: Լավ կլիներ անհատներին, ուղղակիորեն, խորհուրդ տալ՝ ձգտել չափավոր երջանկության, փաթեթավորել իրենց, լինել սադոմազոխիստ և քաղաքակրթության բարոյականության զոհեր: Քաղաքակրթության, որն անհատի խմբագրման անընդհատական շարժիչն է: մբագրված է անձի ես-ը, խմբագիր են դու-ն, մենք-ը, նրանք-ը, դուք-ը... Որտեղի՞ց սկսվեց այս խմբագրող քաղաքակրթության զարգացումը: Թերևս, այն ժամանակաշրջանից, երբ մարդուն սկսեցին ստիպել ապրել ոչ թե իր, այլ մարդկության համընդհանուր, բայց միշտ մտացածին ճակատագրով, վախենալ ինքն իրենից ամբողջի մեջ և ինքնակործանվել՝ ինքնակործանման դրդելով այլոց և միայն երբեմն նկատելով միջմարդկայնության տիրույթում թափառող ազատ աշխարհի ուրվականին: Փաստորեն, մարդկային գոյությունը լոկ իր է, եղելություն, նյութ, որը չունի, հատկապես, իրեն բնորոշ շարժում: Սա, ուղղակի, ահագնացող շարժում է՝ առանց ուղղության, որը դարեր ի վեր վերարտադրել է անդեմ միջմարդկայնությունը: Սա էլ ստեղծում է անհատների արտաքին աշխարհի և նրանց ներաշխարհների միջև պայքարը: Եթե ծնված օրից մենք սովորում ենք մեր ես-ը փոխել, ապա ո՞ւր է մեր ես-ը, ինչպիսի՞ն է այն: Երազ է ես-ի լիարժեք կեցությունը՝ ինքն իր մեջ և ինքն իր համար: Արիստոտելի աստվածային ուղեղի (neous theos), գործունակությունը դեռ անհնար է, որովհետև կեցության այն ձևն է ենթադրում, երբ գոյությունը ոչնչով չի սահմանվում և ոչնչով չի սահմանափակվում, այլ մնում է այնպիսին, ինչպիսին կա: Առայժմ, մարդու ես-ը ճանաչելի է միայն ուրիշի ներկայության գիտակցմամբ: Ընդ որում, յուրաքանչյուր ես-ի ինքնահաստատման նախապայմանը ուրիշ ես-ի բացառումն է, և ինքնահաստատվելու ձգտումով մարդիկ պայքարում են նույն ձգտումով մարդկանց դեմ: Իրական է դառնում մարդկության պատմության զարգացման պրոմեթևսյան դինամիկան և Զևսի անպարտելի սպասավորների՝ Ուժի ու Իշխանության, ճնշման ներքո, մարդկությունը կրում է Պրոմեթևսի ծանր ճակատագիրը: Այսօր էլ, ինչպես մարդկության պատմության յուրաքանչյուր ժամանակահատվածում, շատ հազվադեպ են ծնվում հերակլեսներ, ովքեր կարող են ազատ արձակել տանջվող Պրոմեթևսին:
Մեր գոյությունն իր էությամբ բանական է, բայց բանական գոյության բարձրագույն ձևը միշտ հակառակվում է իրականության մեջ իշխող բանական գոյության ձևին (մարդի՛կ, Հեգելի այս մտքին հանդիպե՞լ եք): Սա նույն հակասությունն է, որն առկա է համընդհանուրի և մեկի բանականությունների միջև, որից սկիզբ են առնում մարդու՝ սուբյեկտիվ ու օբյեկտիվ, արտաքին և ներքին աշխարհների հակասությունները, որոնք առկա են մարդկության պատմության ճնշող ամբողջականության մեջ, իսկ այդ ճնշումը կրում են ոչ պետությունը, ոչ էլ հասարակությունը, այլ միայն անհատները, ում իրական ազատությունը հենց մտքի միջոցով է նրանց տրված որպես միայն ոգի՝ համաշխարհային ու համաշխարհայինին հաղորդակից: Հետաքրքիր է նաև այն, որ պատմությունն ու բանականությունը չեն, որ մարդուն դարձրել են իր իսկ ստրուկը, այլ հենց ինքը՝ մարդն, ով տարիներ, դարեր շարունակ ազատություն է տվել միայն ճնշող պատմությանը ու գործունակ է դարձրել բանականության այն ձևը, որը սպանում է մարդկային մտքի ազնվությունը: Մարդու կյանքը կախյալ, թե՞ անկախ փոփոխական է: Իհարկե, կախյալն է այն, և սա վիճակագրական խաբկանք չէ: Ճնշող և չճնշող քաղաքակրթություններն իրարից տարբերակել հնարավոր է՝ հիշելով, որ չճնշող քաղաքակրթության մեջ բանականությունը զգայական է, իսկ զգայականությունը՝ բանական, իսկ ճնշող քաղաքակրթության իրականության մեջ մարդիկ ստիպված են խեղաթյուրել իրենց կողմից գիտակցված ճշմարտությունները, եթե ցանկանում են ,հաջողությանե հասնել: Դարեր ի վեր մարդիկ իրենց տանջող կենսափիլիսոփայությունը դարձրել են ամենօրյա թվացյալ երջանկության հենարան՝ մնալով միջմարդկային շփման, փորձի և վարքի անընդհատ զարգացող ոստայնում, ճնշող քաղաքակրթության մեջ չունենալով մարդանալու այլ միջոց, քան արվեստն է: Հասարակությունը մարդկանց նորանոր պահանջմունքներ ձևավորող ամբողջություն է, իսկ անհատական ինքնանկախությունը, ստեղծագործական յուրակերպությունը շատ քչերի արտոնությունն է, և մարդկանցից շատերը հասարակության մեջ դառնում են ստանդարտացված ռեակցիաների փորձանոթներ. պահանջմունքների բավարարման հզոր ուժը դրդում է նրանց միայն սոցիալապես անհրաժեշտ վարքի դրսևորմանը: Երկու և ավելի մարդիկ (հնարավոր է՝ մեկ մարդու կամքով), հատկապես, այնպիսի մարդիկ, ում ուղղված է այս ծրագիր-առաջարկը, միավորվելով, սկսում են որոշել մեկ մարդու վարքի դրսևորման համընդհանրորեն ընդունելի կանոնները՝ դրդելով մարդկանց (նաև իրենք իրենց) դեպի այն սոցիալական կարգը, որն անպիտան է առողջ և երջանիկ մարդկային տեսակի զարգացման համար: Չգիտես՝ ինչու, մարդկությունն ուխտել է հաղթել՝ մարդկանց վերածելով անիրականի շատ իրական վկաների, իսկ ես, նաև այլ դիտարկողներ, ստիպված ենք անմիջապես լքել աշխարհայինի տիրույթը մտքի ուժով, չզգալու համար իշխանության ներկայությունն ամենուր, չընդունելու համար իշխանի տեսք ստացած ամբողջի գոյությունը՝ հստակ տեսնելով, որ այն նպատակակետը (եթե այն, գոնե, կա), որին արդի աշխարհում ապրող հազարավոր մարդիկ հառել են աչքերը, իրականում չնչին է, բայց իրական չնչինից տարբերվում է նրանով, որ անճանաչ չնչին է՝ ենթադրյալ երազն է, որը ճիշտ այնքան երկրային է, որքան երազողները, ում սպառնում է իրենց երազի իրականացումը, կարևորված չնչին դառնալու հնարավորությունը, որը վերահսկում են ինստիտուտներն ու կազմակերպությունները (այնպիսինները, որոնցից մեկին ուղղված է այս ծրագիր-առաջարկը): Այն մարդիկ, ում կազմակերպություններն ու ինստիտուտները չեն ընդունում, կատարելապես մոռացվում են, իսկ ընդունելի մարդիկ աշխատում են հեռվից ստացվող այն հանձնարարություններով, որոնց բովանդակությունը երբեք հնարավոր չէ ամբողջությամբ ընկալել, բայց ինստիտուտների ու կազմակերպությունների կողմից մոռացվածներն են անդադրում ինչ-որ մի բանի ձգտում, քանի որ նրանք, իրավացի լինելով, շարունակ ու անհասկանալիորեն անիրավացի են մնում. ինչ էլ որ անում են, միշտ սխալ է, եթե դատողը կա, իսկ ես, ուղղակի, ուզում եմ ասել, որ այն ծրագիր-առաջարկը, որը գրում եմ, սահմանելի նպատակ չունի, բայց ես այն գրում եմ՝ հասկանալով, որ իմ ունեցած ենթանպատակները աննպատակ նպատակից չեն բխում:
Այս ծրագիր-առաջարկը կոնկրետ շահառուներ չունի (,շահառուե բառը սիրված է ինստիտուտների, կազմակերպությունների մարդկանց կողմից՝ նաև ձեր (գուցե, Ձեր): Ես չեմ կարողանում հասկանալ՝ այս ծրագրի շահառուն ե՞ս եմ, նրա՞նք, ում այն կարող է ուղարկվել, թե՞ բոլորն անխտիր:
Այս ծրագիրն ուղղված է ոչ թե խոցելի խմբերին (,խոցելի խմբերե բառակապակցությունը նույնպես սիրված է կազմակերպությունների, ինստիտուտների մարդկանց կողմից՝ նաև ձեր (գուցե Ձեր), այլ խոցողներին: Ես օգնելու ցանկություն չունեմ անօգնականների միջոցով օգնել ցանկացողներին, չեմ ուզում օգնել նրանց, ովքեր, առանց իրենց անօգնականությունը վկայակոչելու, ինքնահաստավելու են անօգնականների միջոցով: Ես չեմ ցանկանում նմանվել հիվանդության ոչ թե պատճառը, այլ հետևանքները վերացնողի...":
Եվ այսպես, մարդկությունը՝ նաև ծրագիր-առաջարկը գրող դիտարկողը, շարունակում են շարժվել դեպի անազատություն... իսկ դիտարկողը, այսքանը հասկանալով, երկար շարադրված իր ծրագիր-առաջարկը կուղարկի՞, կիրականացնի՞ իր ես-մտածողին ու ես-գործողին միաժամանակ ապրեցնելու այն ցանկությունը, որն ունենում են բոլոր դիտարկողները: Եթե նա, անգամ, իր ծրագիր-առաջարկն ուղարկի՝ հստակ իմանալով, որ այն չի համապատասխանում կազմակերպության, կամ ինստիտուտի կողմից ուղարկված հաղորդագրության մեջ առկա պահանջներին (պահպանված չէ հիմնախնդրի սահմանման փոքր էջաքանակը, չկա սահմանված նպատակ, չկան ծրագրի կոնկրետ շահառուներ, չկան խոցելի խմբեր, ում կարելի է ուղղել ծրագիրը (խոցողների մասին, սովորաբար, պետք չէ բառ անգամ հիշատակել), մարդկանց ու նրանց ապրած օրերի իմաստալից ու անիմաստ հանդիպումներից հետո կլինի կանխատեսելի ու կարճ պատասխանը. ,Ձեր կողմից արված ծրագիր-առաջարկը մերժված էե: Այսպիսով, լավ կլինի, որ դիտարկողն իր ծրագիր-առաջարկը չուղարկի ինստիտուտի, կամ կազմակերպության՝ վերջինիս գործունեությունը չուղղելով ոչ սովորական մի ինչ-որ ծրագիր-առաջարկ մերժելուն: Ընդ որում, կարևոր չէ՝ դիտարկողն իր ծրագիր-առաջարկը կուղարկի, թե ոչ: Կարևոր է, որ նա մտովի նորից կհայտնվի իր համար տեսանելի կայարանում, կտեսնի նույնքան տեսանելի առօրյայի և մեկ օրվա ճեպընթացները, շատ ուշադիր կնայի մեկ օրվա ճեպընթացում եղածին ու, հանկարծ, կտեսնի իր կողմից ուղարկվածը, կամ չուղարկվածը, բայց առօրյայում դեռ, անպայման, մերժվելիքը՝ աշխարհին ու աշխարհայինին իր կողմից արված ծրագիր-առաջարկը:
Հոգ չէ, մտացածին կայարանում նա դեռ կլսի ոտնաձայներ: Սա, անկասկած, իր նման մեկն է՝ մեկ այլ դիտարկող, ում հետ նա կհանդիպի, ում հետ, հնարավոր է, նախկինում էլ հանդիպել է, քանզի նրանք ամեն օր համոզվում են, որ ոչ դիտարկողների աշխարհում դեռ դատապարտված ու կախաղան է հանված միայն դատարկը (այդ աշխարհում դատապարտվելու արժանի ոչինչ էլ դեռ չի դատապարտվել), իսկ դիտարկողների ու իրական աշխարհի հանդիպումները առայժմ հնարավոր են միայն մտաշխարհներում, որոնցից միայն մեկն է մտաշխարհ-կայարանը: Եթե կախաղան հանվեր ամեն մի ,որոշե՝ նույնիսկ մի երազ, մի պարզ, կամ էլ բարդ կոնկրետ նպատակ, կանխորոշված տրամադրություն, հստակ ինքնություն, ապա դիտարկողները (նաև իրենք) դա կհասկանային՝ իմանալով, թե ինչ իրական աշխարհի հանդիպել, բայց դատարկը կախե՞լ, ինչո՞ւ, ի՞նչ է դատարկը, որ արժե այն կախել: Դատա՞րկն է դարձյալ դատապարտելին, թե առօրյայի ու մեկ օրվա նույն մտաշխարհի իրական ճեպընթացների հանդիպումների կարճատև ընթացքում մեկ-մեկ կարելի է ,որոշըե գտնել ու դատապարտել դատապարտելին: