Մեր անկախացման հաջորդ ձմեռը կատաղած էր, ու սառած ժողովուրդը քաղաքը ծառազուրկ արեց, իսկ մենք` ընկերներով, նրանց նայելով հպարտ-հպարտ մտածեցինք. ՙՄեզ սովետական ծառեր պետք չեն, անկախ երկիր ենք, անկախ ծառեր կտնկենք՚…
Բայց ամռանը, երբ թութը հասավ, ու մենք տոպրակներով ու փայտերով զինված գնացինք գրոհի, տեսանք` ո՜չ սովետական թութ կա, ո՜չ էլ անկախ: Սակայն մենք թութ էինք ուզում ու մտանք Յոնջելախ. էնտեղ մի մեծ սովետական թթենի էր մնացել` ամեն տեսակ անկախությունից դուրս` հպարտ կանգնած: Հասած թթի հատիկների մոտիկությունից լոզերներս ծորացնելով, չէինք էլ հասցրել ծառին մոտենալ, երբ մեր առաջը կտրեցին տեղացի տղերքն, ու սկսվեց ծեծկռտուքը: Փախանք, բայց մենք թութ էինք ուզում ու հաջորդ օրը վերադարձանք ավելի մեծ խմբով, բայց էլի չհաջողվեց ծառը բարձրանալ: Մի քանի օրվա կռիվներից հետո միայն, երբ երկկողմանի կապտուկներն ու վնասվածքները հավասարվել էին, մեր թաղի մեծերը հանդիպեցին նրանց մեծերի հետ, ու հարցը լուծվեց. օրվա ցանկացած պահի հանգիստ կարող էինք ծառը բարձրանալ… Թթենու հաստ ու բարակ ճղներից կախված` վայելում էինք կապտուկների գնով ձեռք բերած հաճույքը, երբ խալաթավոր մի կին դուրս թռնելով մուտքից` պահանջեց անմիջապես իջնել ծառից: Անսպասելիությունից քարացանք, իսկ մեր Գևը նմանակելով իր գրականության ուսուցչուհուն ասաց. ՙԷս ծառն իմն է, էս թութն իմն է…՚, մեկ էլ շարունակությունը մոռանալով, շատ լուրջ ավելացրեց. ՙԳլազը կուրսի ա՚: Կինը դրանից ավելի բորբոքվեց ու սկսեց Գլազին էլ անիծել: Գլազը հեղինակություն էր մեզ համար ու նրա հասցեին ասված խոսքերից սարսափած` կապիկների պես սկսեցինք ներքև սողալ, բայց հենց այդ պահին մի տղամարդ խելագարին քարշ տալով ներս տարավ… Մենք ուրախ քրքջացինք` դա վերագրելով Գլազի հեղինակությանը:
Ներքևի ճյուղին կանգնած` շարունակում էինք թթերի վերջը տալ, երբ մեկը շալվարս ձգեց: Մի մեծ թութ պոկելով, նայեցի ներքև, պատրաստ թութը ճխլելու շալվարս քաշողի ճակատին… Բայց Նրան տեսնելով ձեռքս մնաց օդում… օրորվեցի… քիչ մնաց ընկնեի... Աղջիկը ասաց. ՙՉես հասկանո՞ւմ, որ ասում են…՚ Ուզում էի բան ասել, խոսքը փշի նման խրվեց կոկորդս, աչքերս փախցրի ու թռա ծառից: Վայրկյան անց ինձ տեսան ընկերներս ու գոռացին. ՙՈ՞ւր… էս աղջկանից վախեցա՞ր…՚: Նրանց ծաղրական ծիծաղի հետ գլխիս ու մեջքիս մի քանի թութ կպավ: Ձայները հետզհետե մարեցին… Մթության մեջ` սպիտակ էկրանին թրթռաց երկամյա անցյալի ժապավենը…
Թարմ հացի հաճելի բույրը տարածվել էր խանութով մեկ, երբ մտա ներս ու մի ծերուկից վերջը հարցնելով, կանգնեցի նրանից հետո` սառած ձեռքերս մտցնելով գրպաններս: Մեր տան վառարանի ծխով ապխտված վերարկուս ծխահանվում էր` ներծծվելով հացի հոտով, չկարողանալով զսպել սովածությունս` շուտ-շուտ քիթս կպցնում էի վերարկուիս, խորը շնչում անուշահոտը: Հերթական անգամ քիթս վերարկուիս մեջ` վերացած շնչում էի, երբ մի աղջիկ վերջ հարցրեց, անակնկալի եկած, թևքս արագ իջեցրի ու մնացի կարկամած, հետո. ՙԵս եմ՚, - բառը մի կերպ դուրս թռավ բերանիցս: Աղջիկը, որ հազիվ լիներ տասնյոթ տարեկան, ժպտաց ու կանգնեց ինձնից հետո: Կապույտ աչքերը ամառային երկինքը հիշեցրին, իսկ ոսկեգույն մանր գանգուրները գլխարկի տակից թափված` երեսին ու ուսերին, արևի շողերն էին, որին ամբողջ ընտանիքով սպասում էինք մութ երեկոներին` վառարանի շուրջ նստած:
Հերթը դանդաղ էր գնում, ու դա ինձ ուրախացնում էր: Անընդհատ թաքուն Նրան էի նայում ու վառվում ամառային գեղեցկությունից:
Հացի բույրն ու աղջկա գեղեցկությունը գլուխս պտտեցնում էին, շուրջս ոչինչ չէի զգում: Սթափեցրեց վաճառողուհին` հացի կտրոնը պահանջելով, մեխանիկորեն մեկնեցի կտրոնն ու գումարը և երեք տաք հաց վերցնելով` ևս մեկ անգամ նայեցի աղջկան ու դուրս եկա խանութից: Դրսում, քաշվելով պատի տակ, սրտատրոփ Նրան էի սպասում: Մի քանի վայրկյան անց դուրս եկավ ու ձյան վրա հետքեր թողնելով` քայլեց նույն ճանապարհով, ուր ես պետք է գնայի: Հինգ-վեց քայլ առաջ թողնելով` սկսեցի անհամարձակ հետևել: Քայլում էր ինչ-որ երգ երգելով, իսկ ես փորձում էի կրկնօրինակել նրան: Մեկ էլ ոգևորված երգելով ձայնս բարձրացավ ու սկսեցի երգել ամբողջ կոկորդով: Հանկարծ լռեց` զարմացած նայելով վրաս, արձանի պես մնացի տեղումս կանգնած` ոտքս օդի մեջ, բերանս բաց: Քմծիծաղ տվեց ու շարունակեց քայլել, ես` ետևից: Հասնելով մեր թաղի խաչմերուկին` թեքվեց աջ, իմ ճանապարհի հակառակ կողմը: Նայեցի նրան, սառչող հացերին, հիշեցի անհամբեր ինձ սպասող մերոնց ու քայլեցի նրա ետևից: Մտանք Յոնջելախի ծուռմռտիկ սառած փողոցները: Աղջիկը շարունակում էր երգել ու չէր կասկածում, որ հետևում եմ:
Անկանոն շարված առանձնատներից մեկի առաջ կլոր ու տարիքով կին էր անշարժացել, աղջկան տեսնելով կենդանացավ. ՙԻնչո՞ւ էսքան ուշացար՚: Կնոջ խոսքերը լսելուն պես` ինձ մի կողմ գցեցի ու թաքնվեցի պատի ետևում: Մի քանի վայրկյան անց, երբ համարձակություն ունեցա նայելու, ո՜չ աղջիկն էր այնտեղ, ո՜չ կինը: Դարպասը, որի մոտ քիչ առաջ կանգնած էր կինը, կապույտ-կապույտ էր, ինչպես Նրա աչքերը. երևի հայրը հատուկ էր այդ գույնով ներկել… Դարպասի անկյունում էլ գրած էր` N28:
Տուն մտնելով, հացերը տվեցի մորս ու ստեցի. ՙՀերթը էսօր շատ երկար էր՚: Խրախուսող համբույր ստանալով` գնացի վերարկուս հանելու: Մայրս ձայն տվեց. ՙԲա կտրոնը ո՞ւր ա՚: Գրպաններումս նայեցի չկար: Հիշեցի, որ վաճառողուհուց չեմ վերցրել: ՙՍիրահարվա՞ծ ես ինչ ա՚, - նախատեց մայրս: Կարմրեցի, փորձեցի արդարանալ, հետո արագ հագնվելով վազեցի խանութ: Այն արդեն դատարկվել էր, վաճառողուհուն ասացի, որ կտրոնը թողել եմ սեղանին, նայեց, չգտավ, մատը թափ տվեց վրաս ու իբր խրատում է. ՙՈւշադիր պետք է լինել՚: Բայց բերանի անկյունում մի տարօրինակ ժպիտ կար, ձեռքն էլ գրպանի մեջ խաղացրեց: Արցունքները կոպերիս ծանրացած` դուրս եկա խանութից, գիտակցելով, որ կես ամիս հաց չենք կարող առնել: Տանը ասացի, որ կտրոնը չեմ գտել ու այլևս չկարողանալով ինձ զսպել, լաց եղա: Տատս բարկանում էր մորս վրա, որ ինձ հացի էին ուղարկել: Եղբայրս կատակում էր. ՙԱվելի լավ, էլ հացի չես գնա՚: Քիչ անց արցունքներս սպառվեցին, նստեցի նախաճաշի, իսկ արդեն մի քանի ժամ անց մոռացել էի կտրոնի մասին, վառարանի մոտ պառկած մտածում էի Նրա մասին: Տաքությունը թմրեցրեց, երազ տեսա. ՙԱմառ էր. ամեն ինչ կանաչ էր ու կապույտ: Լսվում էր Նրա ձայնը` երգում էր: Ինձ ծածկող բարձր թփերն ու գլխիս կախված ծառի ճղները մի կողմ տանելով` քայլեցի ձայնի կողմը, ջրի ձայնը խառնվում էր երգին: Սիրտս արագ-արագ խփեց, անմշակ տախտակներից հավաքած բաղնիքից էր գալիս ձայնը: Անվստահ առաջ շարժվելով` ճեղքից նայեցի ներս: Շունչս բռնվեց… Աղջիկը աթոռին նստած երգում էր, տատս ոսկեգույն մազերն էր լվանում ու մեջքը տրորում: Նրա փթթող մարմինը փայլում էր արևի շողերի տակ: Շուրջս կապույտ էր, դեղին, կանաչ: Մարմինս դող էր ընկել, տեսածիցս խենթացած չզգացի էլ, թե ինչպես դուռը ճռռաց ու, կպնելով գլխիս, ընկա: Աղջիկը բարձր ծիծաղեց, սկսեցի փախչել, բայց անընդհատ ընկնում էի: Քայլ էր մնացել, որ հասներ ինձ, մարմնից ջուր էր ցողում վրաս: Տատս գոռում էր. ՙԱղջիկս, զգույշ, կտրոնը չկորցնի…՚ Վեր թռա, քրտինքի մեջ կորել էի, տատս փորձեց հանգստացնել. ՙԻ՞նչ եղավ, ի՞նչ եղավ՚: ՙԻնչ պիտի լինի, քեզ եմ տեսել երազիս՚: ՙՎա՞, դրա համա՞ր ես քրտնել…՚, - զարմացած ասաց նա, սրտի խորքում հրճվելով, որ թոռը երազում իրեն է տեսնում:
Հաջորդ երկու օրը խանութ չգնացի, մնացինք առանց հացի, բայց լավ էր, երրորդ օրը մայրս նոր կտրոն բերեց ու առավոտյան վազեցի խանութ:
Հերթի մեջ էի, երբ Նա եկավ ու կանգնեց ինձնից բավական հեռու: Ես անընդհատ ինձ համոզում էի, որ գնամ, կտրոնը վերցնեմ, իրենց հացն էլ առնեմ, բայց այդպես էլ չհամարձակվեցի մոտենալ: Ինձ վրա բարկացած` չսպասեցի նրան, միայն հեռվից երկար նայեցի ու գնացի տուն` հաստատ որոշելով վաղն իսկ սիրո խոստովանություն անել: Բայց միայն այդ մտքից շփոթվում էի, կարմրում ու գիտեի, որ ոչինչ չի ստացվի: Որոշեցի նամակ գրել: Թուղթ ու գրիչ վերցնելով, մի կրքոտ նամակ գրեցի ու ժամադրություն խնդրեցի: Բայց վերջում անունս չգրեցի: Ուղղակի ավելացրի. ՙՁեր սիրուց հալվող երիտասարդ տղամարդ՚: Տղամարդը հատուկ նշեցի, որովհետև լսել էի, որ այդ տարիքի աղջիկներին հատկապես դուր է գալիս, երբ իրենցով հետաքրքրվում են իրենցից մեծ երիտասարդները:
Հաջորդ առավոտ սրտի անկայուն աշխատանքով մտա հացի խանութ: Նա արդեն շարքի մեջ էր: Ստիպված էի սպասել, բայց այդպես էլ կարող էի հերթից ընկնել: Հացի բույրը մի կողմից էր կանչում, կապույտ աչքերը` մյուս: Վերջինը հաղթեց, ու դարակներից արագորեն պակասող հացերի վախն ու Նրա հետ խոսելու անհամարձակությունը սրտումս սպասեցի: Դրսում կանգնած շոգում էի այդ ցուրտ օրով: Վերջապես դուրս եկավ: Մի քանի քայլ նրա կողքով անցա ու, երբ մարդիկ պակասեցին մեր շուրջը, արագ մոտեցա, նամակը տվեցի ու մինչև կհասցներ վերցնել, որքան ոտքերումս ուժ կար, փախա: Մեկ էլ կանգնեցի այն մտքից, որ պետք է հաց առնեմ ու նորից նույն արագությամբ վազեցի խանութ: Մինչև հերթը հասավ ինձ, հացը վերջացավ:
Ամբողջ օրը տեղս չէի գտնում, սենյակում պտտվում էի անդադար: Մի անգամ նույնիսկ նրանց տան մոտ գնացի` մոլորված գառի պես պտտվելով դարպասի մոտ, բայց ոչ ոք չկար: Գոնե այն կնոջը տեսնեի: Տանն էլ լավ բան չէր սպասվում, բոլորը ինձ էին նայում զայրացած, կարծես ինչ-որ բան կասկածելով ու սպառնում հաց առնելու մենաշնորհից զրկել: Թվաց, թե օրը դարում անցավ:
Ահագին ժամանակ էր հերթում կանգնած էի, բայց Նա չկար, հերթս հասնում էր, երբ ներս մտավ ու դեմքին ուրախ ժպիտ` նայեց կենդանի գնացքին: Մարդկանց արանքից դուրս եկա ու կանգնեցի երևացող տեղում: Մեր աչքերը հանդիպեցին, ժպտաց ու մոտեցավ: Մեկ էլ գրպանից մի ծրար հանելով, մեկնեց ինձ, ոտքերս թուլացան, ականջներս խշշացին, ու թվում էր` բոլորը ինձ են նայում: Նամակը վերցրի, ու դեմքիս գունափոխումը նկատելով` ինքն էլ մի պահ շփոթվեց: Հետո մի կերպ ժպտացի ու էլ չիմացա թե ոնց գնեցի հացն ու եկա տուն:
Ծրարը շատ դանդաղ բացեցի ու, ձգելով պահը, կարդացի. ՙԱյսօր ժամը չորսին, դպրոցի բակում՚: Ամեն բանի կարող էի հավատալ, բայց հանդիպել դպրոցի բակում` երբեք: Դա մի տեղ էր, որտեղ հանդիպում էին մեր և կողքի թաղերի բոլոր սիրահարները: Դպրոցի բակում էին նրանք առաջին անգամ համբուրվում, աչքերը կիսափակ միմյանց սեր խոստովանում:
Ժամը երեքի մոտ սկսեցի պատրաստվել: Լավ էր տատս քնած էր: Հագա կոստյումս, մազերս թրջեցի, սղալեցի գլխիս, վզնոցս մեծավարի գցեցի վերարկուիս տակից, օձիքս բարձրացրի ու կանգնեցի հայելու առաջ: Լավ էր, բայց էն չէր, երևում էր, որ ինը տարեկան եմ: Անձայն մտա բաղնիք ու եղբորս ածելին վերցնելով` անվարժ ու շտապ-շտապ քսեցի քթիս տակի աղվամազերին, հետո օծանելիքի շիշը դատարկեցի վրաս ու քիչ մնաց կծու հոտից տատս զարթներ: Բայց լցվեցի ինքնավստահությամբ ու տատիս ասելով գնում եմ խաղալու` դուրս եկա տնից:
Քանի մոտենում էի դպրոցին, այնքան ավելի էի ինքնավստահությունս կորցնում: Հանկարծ հեռվից տեսա Նրան, ինձնից շուտ էր եկել, ավելի թուլացա, բայց քաջությանս վերջին փշրանքները հավաքելով` քայլեցի ընդառաջ: Ինձ տեսնելով` ժպտաց, ամաչելով բարևեցի: Հետո նայեց ժամացույցին ու հարցրեց. ՙՈ՞ւր ա նա՚: Չհասկացա ում նկատի ունի, հարցրի` ո՞վ: ՙՈ՞նց թե ով, ով նամակ էր գրել՚:
Ձմեռային ծանր ամպերը ճզմեցին ինձ: Ուժերս լքեցին ու չկարողացա ասել, որ նամակ գրողը ես եմ, միայն ուսերով թոթվեցի ու ասացի` չգիտեմ: Մնում էր միայն ամոթից փախնել, բայց նաև գլխումս խփում էր. ՙՉնեղացնել ու չտխրեցնել՚: Մի կերպ մի բան մտածեցի, ասացի` հիմա կգա ու վազեցի: Մեկ էլ հետեիցս կանչեց, մոտեցա: Պայուսակի մեջ ինչ-որ բան փնտրեց, գտավ. կարմիր խնձոր էր, մեկնեց ինձ: Խնձորը վերցնելիս մատերիս ծայրով կպա ձեռքին, մատներին, ավելի վատացա ու փախա: Ոտքս կպավ սառած քարին, ընկա, խնձորս գլորվեց ձների մեջ: Արագ վերցրի ու շնչակտուր հասա մեր բակ: Թաղի մեծ տղաներից մեկը շանն էր ման տալիս, մոտեցա, արագ-արագ ասացի, որ իրեն մի գեղեցիկ աղջիկ է սպասում, իբր ինքը նամակ է գրել նրան ու մի կերպ համոզելով ուղեկցեցի դպրոցի բակ` հեռվից նայելով նրանց: Տղան մոտեցավ, Նա նեղացած բարևեց, մի քանի վայրկյան կանգնեցին դեմ-դիմաց, հետո սկսեցին քայլել ու զրուցել: Փռչոտ շունը ուրախ թռչկոտում էր նրանց շուրջը, քսվում Նրան, ընկնում ոտքերը, միայն մի ցանկություն ունեի շանը սատկացնել… Այլևս չդիմացա, գնացի տուն ու փռվեցի բազմոցին: Գլուխս ուժեղ ցավում էր, սրտխառնոց էի զգում: Տատս մի երկու անգամ ասաց. ՙԳնա հանվի՚, բայց տեսնելով, որ բանի տեղ չեմ դնում, ինքը մոտեցավ ու տեսքս տեսնելով` վախեցած ձեռքը դրեց ճակատիս: Ամոթից երեսս շուռ տվի:
Ջերմաչափը ցույց տվեց քառասուն աստիճան: Մայրս արդեն տանն էր, շորերս արագ հանեցին ու սկսեցին օղի-քացախով շփումներ անել: Բայց վիճակս չէր թեթևանում: Կարմիր խնձորը ամուր սեղմած ձեռքիս մեջ զառանցում էի: Տատս խփում էր ծնկներին ու անվերջ կրկնում. ՙԷրեխեն գնում ա ձեռքներիցս…՚ :

Աղջիկը ոտքը գցեց ոտքին, զգեստը վարագույրի նման ճեղքվեց, ծունկը մերկացավ: Ագահորեն կլանեցի մերկությունը` հայացքս ծնկից սահեցնելով դեմքին: Աչքերը թաքնվել էին գլխարկի լայն հովարի տակ, բայց զգացի ինձ ուղղված նրա կրքոտ հայացքն ու սրտապնդված կրճատեցի իմ ու իր միջև ընկած տարածությունը: Նա դրան էր սպասում. կրքոտ հայացքից զգացի: Առանց ինձ նայելու ճերմակ մատներով գրկեց դողացող ձեռքս ու մատուցեց ծընկին, աչքերը դեռ չէի տեսել, բայց արդեն զգում էի նրա ազդրերի թունավոր հաճույքը, ձեռքս ավելի վեր բարձրացավ` հպվեց կրծքերին ու զգեստի կոճակներին, բայց նա ուժով հրեց ինձ, մարմինս քոր ընկավ, աչքերը չտեսա… Ամեն ինչ խառնվեց իրար. դրսից եկող բարձր խոսակցություն` համեմված հայհոյանքներով, էշի զռոց, ռաբիս երաժշտության, մթության մեջ երևացող զույգ պսպղուն աչքեր, որոնք գլխավերևումս կանգնած բութ հայացքով զինվորին էին պատկանում: Նա ուժեղ ցնցում էր ուսս: Տնքալով ետ քաշեցի համազգեստիս կոճակները արձակող ձեռքս, արյունոտելու աստիճան քորեցի ոջիլներից քրքրված մարմինս ու ավտոմատը կողքիցս կախ գցելով քնաթաթախ դուրս եկա բլինդաժից: Դրսում ` կրակի շուրջը հավաքված զինվոր տղերքը կատակով ինչ-որ բան ասացին, ես էլ նրանց հայհոյանքով պատասխանեցի, դեմս դուրս եկած էշին էշավայել աքացի տվի, երեսս տասն օրվա ջրով լվացի ու քայլեցի դեպի խրամատը` փոխարինելու հերթապահ զինվորին:
Արևը մայր էր մտնում աչքիս առաջ, հեռումոտիկից լսում էի մեր տղերքի ձայները, հետս հերթապահող զինվորի ծանր քայլերն էի հաշվում ու ճռիկի ձայնից նյարդայնանում, ներքևում ` մի քանի կիլոմետր այն կողմ, թշնամի զինվորն էր երևում, ու նրա գյուղում մեկը մյուսի ետևից վառվում էին լույսերը: Պարապությունից արդեն հազարերորդ անգամ ավտոմատը ուսիս էի դնում, ճիշտ նշան բռնում թշնամու ճակատին ու սեղմում ձգանը. թըխկ, ու նա հազարերորդ անգամ փռվում էր գետնին, բայց փամփուշտները չէին պակասում փամփշտակալից. հրաման չկար:
Հազարմեկերորդ անգամ էի ավտոմատը դնում ուսիս, երբ ինձ փոխարինելու եկած զինվորը ձայն տվեց, ու իրար ասելով, տեղերով փոխվեցինք: Ճանապարհին մեր էշը նորից դուրս եկավ դիմացս, բայց չհասցրի աքացի տալ` մի քանի քայլ հեռու փախավ ու ջղային նայեց ինձ, ատամ ները ցույց տվեց… Էշին մեր զինվորները մի զույգ զինվորական երկարաճիտ կոշիկների հետ էին փոխել ու բերել մեր պոստ, ասում էին` հղի է, բայց ամիսներ էին անցել, իսկ հղիությունը չէր երևում: Նա մեր փրկիչն էր. փայտը, ջուրը, հացը բարձում էինք վրան, բերում էր, բայց մենք էլի նրան ծեծում էինք, հենց այնպես, հավեսի համար… Մտա բլինդաժ: Բոլորը, բացի , քնած էին: Լամպի լույսի տակ աջ կողմի մահճակալի ճերմակ սավանն երով անկողինը լույս էր տալիս մրի մեջ կորած մեր բլինդաժին, որի տերը Գրիշն էր, մեր վաշտի , որին ենթարկվում էին բոլորը, ու որի ասածն ասած էր: Նա սավանը մի կողմ էր գցել ու բաց քնել. նրան նույնիսկ ոջիլներն էին ենթարկվում ու մոտիկ չէին գալիս: Իմ արած հայտնագործությունից չարացած, ավտոմատս դրեցի չհրկիզվող պահարանում, ավագին ասացի ու, բարձրանալով երկրորդ հարկ, մի կերպ խցկվեցի զինվորների արանքը ու ոջիլների մի մասին դեպի ինձ հրապուր ելով` փորձեցի քնել: Առավոտյան զինվորների հետ բոլոր կերակուրներից համով թվացող մակարոն ճաշակեցի, իսկ Գրիշը հատուկ իր համար պատրաստված տապակած կարտոֆիլ ու իր հետ պոստ բերած սուրճ վայելեց, քաղցրավենիք կերավ, հետո էլ նստեց բլոտի, սկսեց գոռգոռալ ու հայհոյել: Ես թուղթ ու գրիչս վերցնելով, քայլեցի բլինդաժից քիչ այն կողմ, նստեցի քարին ու գրեցի. : Գրիչն ընկել էր ձեռքիցս, խոտերի մեջ պառկած` երազում էի ու մտածում նրա աչքերի մասին, երբ թիկունքիցս այծի մկկոց լսեցի ու մեր սառած Սիսիանցու ձայնը, որն ինձ էր կանչում. : Ասի. , ու էլի մտածեցի նրա աչքերի մասին:
Մի քանի րոպե հետո ավտոմատի կրակահերթն ու այծի աղեկտուր մկկոցը խառնվեցին իրար: Մի ժամ չէր անցել, խորովածի հոտը խփեց քթիս: Թուղթն ու գրիչը դրեցի գրպանս ու քայլեցի բլինդաժի կողմը: Տղերքից մի քանիսը պպզել էին կրակի մոտ ու խորհուրդներ էին տալիս խոհարարին, իսկ Գրիշը, առաջին վաշտի նրա երկու ընկերներն ու մեր տղերքից մի քանիսը բլինդաժում էին: Երբ խոհարարը խորովածը քաշեց շշերից ու տարավ ներս, նրա ետևից գնացինք: Բայց ներս չէինք էլ մտել` խոհարարը մեր տղերքի հետ դուրս եկավ ու ասաց. : Մեր բոլորի աչքերը չռվեցին: Մեկը համարձակվեց ասել. , ու ցրվեցինք: Երկար ժամանակ բլինդաժից լսվում էր փոքր մարտկոցով սնուցվող մագնիտոֆոնի ձայնը, նրանց բարձր ծիծաղը, իսկ ես չէի կարողանում տեսնել նրա աչքերը, ընդհանրապես աչքիս ոչինչ չէր գալիս, միայն, երբ տեսա մեր էշին, էշավայել աքացի տվի ու գնացի Սիսիանցուն գտնելու: Գտա: Սառած Սիսիանցին տաքացել, լացում էր, բարձր հայհոյում իրեն բանակ բերողին, բանակ ստեղծողին, թուրքին, իրեն… Նստեցի նրա կողքին: Հետո գիշերը էլի լացում էր: Գրիշը սրա ձենի վրա զարթնեց, ինչ ասես չասեց, ասի` :
Օրերն անցնում էին, ես էլի գրում էի նրա աչքերի մասին, տեսնում, լողում դրանց խորության մեջ, բայց մի օր նա ինձնից գնաց, մեջքով շրջվեց ու գնաց… Այդ օրը պատրաստվում էինք, որ հաջորդ օրն իջնենք պոստերից: Համազգեստս լվացել էի, նրա աչքերի մասին պատմող թղթերը թողել բլինդաժում: Երբ մի քանի ժամ վարտիքով մնալուց հետո, համազգեստս հագա ու մտա բլինդաժ, որ թղթերս դնեմ գրպանս, չկային: Տղերքին հարցրի` չգիտեին, Գրիշը եկավ, իրեն հարցրի, ասաց. : Արյունը խփեց գլխիս, բռունցքով հասցրի ծնոտին, ընկավ, բայց շատ արագ բարձրացավ ու ինքն էլ հարված եց, հարձակվեցին նաև զինվորներն ու ինձ լավ ծեծեցին: Մյուսները նայում էին: Բայց Գրիշը չհանգստացավ: Վերցրեց ավտոմատն ու գնաց… Դեմը մեր էշը դուրս եկավ, կրակեց, գլուխը ցրիվ տվեց: Մի քանի ժամ հետո ես ու Սիսիանցին գնացինք սատկած էշի մոտ: Գրիշը սվին-դանակով փորը թափել էր` քուռակին էր ման եկել` չէր գտել… Ես կատաղեցի ու էշին էշավայել աքացի տվի, ասի. :
Հաջորդ օրը մենք լցվեցինք զինվորական մեքենան ու իջանք պոստերից: Գյուղի միջով անցնելիս տեսա նրա աչքերը, լողացի դրանց խորության մեջ…