«ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐ ՇԻՐԱԶԻՑ»

Խոսքդ ալմաստ է,
Շրթունքներդ սազ,
Սև Վանի ծաղիկ,
Հովհաննես Շիրազ։
Շիրազր ժպտաց, տեղից ելավ, մոտեցավ ինձ. գրկեց ուսերս ու բարձրաձայն ասաց.
֊Ինչո՞ւ Սև Վանի, ոչ թե Սևանի...
–Իմ կարծիքով՝ Դուք Վանի են ծնունդ եք և Վանը Ձեզ
համար սև է...
խրոխտ պատասխանեցի ես, և ծափեր որոտացին։ Շիրազն էլ չթողեց բեմից իջնել,
տարավ, նստեցրեց իր կողքը։ Հանդիսության մնացած հատվածը ես դիտեցի բեմից։
Երեկոյան գնացի հյուրանոց:
Մանկավարժական ինստիտուտի դասախոսներից մի քանիսր և կիրովականի գրողների բաժանմունքի բանաստեղծները Հավաքվել էին Շիրազի սենյակում և զրուցում էին։ Դուռը թողել էին կիսաբաց, երևի ծխախոտի ծուխը դուրս գալու Համար.՛
Շիրազր ինչ-որ բան էր պատմում Գյումրվա բարբառով ու բարձրաձայն ծիծաղում էին բոլորը։ Միջանցքում Հետ ու առաջ էի անում, մինչև համարձակվեցի անկոչ հյուրի նման մտնել ներս։ Շիրազր տեղից ելավ, ջերմորեն սեղմեց ձեռքս, Հետո ներկայացրեց զրուցակիցներին.
–Ծանոթացեք, լավ աղա է, քիչրմ ետև բան պիտի արտասանե,– ասաց ու շրջվեց դեպի ինձ,– գրո՞ւմ ես։
Գրում եմ քիչ ու միչ,– անհարմար զգալով պատասխանեցի, սպասելով Հաջորդ Հարցին։
–էն բանաստեղծությունդ որ արտասանեցիր, հիշո՞ւմ ես, Հրլր մե արտասանե, թող էսոնք զարմանան:
Թեև Հիշում էի, բայց հրաժարվեցի:
֊Լավ չեմ Հիշում,– ասացի,– թող մնա ուրիշ անգամ։
–Ի՞նչըխ թե, սուտ կխոսիս, էդ մի քանի տողանոց բանաստեղծություն էր, ինչըխ չես հիշե, էսոնց ուրիշ անդամ ինչըխ պիտի գտնեմ, որ լսեն, ըսա, թող էսոնք տեսնին, թե դու ինչըխ լավ կգրես, ըսա, ըսա՜,– վրա տվեց Շիրազր .
Զգացի, որ Համառորեն պաՀանջելու է, ոտքի ելա ու Հազիվ լսելի ձայնով արտասանեցի միջոցառման ժամանակ հնչեցրածս աողերր։ Շիրազր նայեց րնկերներին, մազերր մատներով սանրեց ու դիմեց ինձ.

«ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐ ՇԻՐԱԶԻՑ»

՜Ուրիշ բաներ ունի՞ս գրած, թե ունիս, կբերես քովս, կաշեմ,– ու դառնալով ընկերներին, լամ Էր, չէ՞ առանց թղթի րսավ, գիտե՞ք, ըսել կուզե ես Վանի ծնունդ եմ, Վանն էլ ընձի Համար սև է... Համա թե մի օր ճամփեքը կբացվեն, սևը կճերմակի... կարմիրով էլ էղնի... ճերմակելու է։
Սենյակում ետ ու առաջ էր անում Շիրազը ՝ մի քանի անգամ կրկնելով՝ սևը կճերմակի... ?? իմաստը ծանրորեն նստել էր ոչ միայն Շիրազի հոգու վրա, այլև բոլոր ներկաների և երևի երկար կտևեր լռությունր, եթե ես մտերմիկ տոնով չդիմեի Շիրազին.
–Դուք ինձ չե՞ք Հիշում, ես Ձեր Հետ ծանոթացել եմ Ձեր տան մուտքի մոտ, զինվորական Համազգեստով էի, մի քանի տարի առաջ էր, Արթուրը ծանոթացրեց –՛
–Հա՛, Հա՛, կեցիր, էդ Արթուրր մեր տան մոտերքը կաբրե, էն որ ես ըսի, թե Սամվելր քիչ է, շատ Սամվելներ են հարկավոր ՝ Մասիսներր գերությունից փրկելու համար...
Քանի՞ տարի է անցել, երե՞ք, չո՞րս, թե՞ էլի շատ...
Ուշ էր, քիչ -քիչ հեռացանք։ Շիրազր մեզ ուղեկցեց մինչև փողոց։
Նրա Հետ Հանղիպելր ինձ վրա բացառիկ ազղեցություն ունեցավ, կարծես լիցքավորեց ու
ինձ թվաց, թե ես բանաստեղծ կդաոնամ, քանի որ Շիրազն է ասել։
Հետագայում հաճախակի էի Հիշում Շիրազի խոսքերը. «Գրի, գրել գիտես, էքսպրոմտդ շատ լավն էր,,,»։

«ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐ ՇԻՐԱԶԻՑ»

ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ

Երևան Հաճախ էի գնում Շիրազին տեսնելու համար, զգում էի նրա կարիքը, ցանկանում էի լսել նրա խորՀուրղներր, նրա պատկերավոր խոսքը։
Ամռան արևոտ օր էր, ասֆալտի ջերմությունից մարդ շնչահեղձ էր լինում։
Հրապարակի մոտակայքում Հանդիպեցի հորեղբորս տղային ՝ բարձրահասակ լոռեցի Սաքոյին, այդպես էին անվանում Ալավերդցիները Սարգիս Մանուկյանին։ Գրկախառնվեցինք :
–Այդ ո՞ւր ես գնում, ախպերս,– ժպտադեմ դիմեց Սարգիսը։
–Շիրազի Հետ պայմանավորվել եմ, հանդիպելու ենք «Արմենիա» ռեստորանում:- Սարգսի աչքերը պայծառացան, ժպտաց, ծխախոտ վառեց, ապա ասաց.
–Լսիր, էլ ո՞ր օրվա ախպեր ես, որ չես տանում՝ ծանոթացնես Շիրազի Հետ, որ ես էլ գնամ Ալավերդի, գլուխ գովեմ ընկերներիս մոտ։ Թե ծանոթացնես, մի ոչխար էլ մատաղ կանեմ, ես խոսքիս տերն եմ, դու դա գիտես... Իսկ եթե Շիրազին Համոզես ու գաք Լոռի, բացի մատաղից, մի լավ սուփրա կգցեմ, մի լավ քեֆ կանենք։
–Հա՛, աչքիս վրա, Շիրագի Հետ կգանք, որ սուփրեդ ավելի արքայական լինի, թե չէ, որ մենակ գամ, ոչխարն աքլոր կդարձնես,– կատակեցի ու շարժվեցինք դեպի ժամադրավայրը։
Ռեստորանում տեղ չկար նստելու, շատ հետ ու առաջ անելուց հետո, մի անկյունում ազատ սեղան գտանք ու տեղավորվեցինք այդ անշուք սեղանի մոտ։ Նկատեցինք, որ բոլոր սեղաններին ծաղիկներ էին դրված, բացի մեր աչքաթող սեղանից։
Քիչ անց խստաՀայաց երիտասարդ մատուցողը մոտեցավ մեգ.
–Դուք մատուցողների սեղանն եք զբաղեցրել։
–Հա՛, բայց ուրիշ տեղ չկա, բոլոր սեղանները զբաղված են։ Շիրազին ենք սպասում, եթե ժամադրված չլինեինք, չէիք նստի։
Երիտասարդը արդեն ժպտադեմ պատասխանեց.
–Շիրազն էլ է միշտ այդ սեղանի մոտ նստում։ Դե, լավ, որ Շիրազին եք սպասում, էլ ի՛նչ ասեմ, ի՞նչ կպատվիրեք –՛
–Առայժմ ոչինչ, կսպասենք իրեն, տեսնենք ինքը ինչ է ցանկանում ճաշակել

Շատ էլ չսպասեցինք և ռեստորանում անսովոր աշխուժություն սկսվեց։ Ուշադրություն դարձրինք նաև մենք, այո՛, Շիրազն էր ներս եկել և ամեն կողմից նրան հրավիրում էին իրենց սեղաններին:՛
Շիրազի հոգսը թեթևացնելու համար ես մոտեցա իրեն, տեսավ, ուրախացավ, բայց որևէ բառ փոխանակել չկարողացանք, ամեն կողմից ձայնում էին. «Արի, արի, մի բաժակ բարձրացնենք իրար Հետ, Շիրազ»,– ոմանք մոտենում էին ու թևանցուկ անելով խնդրում, որ մոտենա իրենց:
Շիրազը հրաժարվում էր. Վերջապես հասանք մեր սեղանին։
֊Վո՞վ է էսիգ ընկե՞րդ է։
Չէ՛, հորեղբորս տղան է, ապրում է Ալավերդիում, Լոռվա ձորերում, Սաքո են ասում, ծանոթացի՛ր, շատ էր երազում քեզ հետ ծանոթանալ։
Շիրազնը նայեց բոյ-բռւսաթին, ժպտաց, նայեց ինձ.
–Խելառ Սաքոն է, գիժ Սաքոն է, գիտես չէ, ինչ կուզեմ ըսել.. դուզ գըսեմ, չէ"...
–Շատ ճիշտ նկատեցիր... ես էլ եմ շատ անգամ գիժ Սաքո ասում...
–Դո՞ւ ընչի՞ կըսես, որ բոլորդ ըսեք, հաստաա կգժվե,– կատակեց Շիրազը։
Շիրազը Հարցեր էր տալհս Սարգիսին Հայոց պատմությունից, թուրքական կոտորածից, Եղեռնից, գրողներից, Նարեկացուց և այլ բանաստեղծներից, հետո նայեց ինձ, կամացուկ ուսս հրելով, ասաց.
–Լոռեցի Սաքոն շատ բան գիտի: Այն ինչ ես արխիվներում եմ գտնում, ինքը հինգ մատի պես անգիր գիտի,
արի խմենք Սաքոյի, գիժ Սաքոյի կենացը։
Սարգիսը յոթերորդ երկնքում էր, անգամ երազել չէր կարող, որ բախտ կունենա ծանոթանալու մեծ բանաստեղծ ՀովՀաննես Շիրազի հետ, աղ ու հացի կնստի ու Շիրազն էլ կխմի իր կենացը...
- Շիրա՛զ,– ասացի,– Սաքոն մի ուրիշ առավելություն էլ ունի։
- Ի՞նչ առավելություն.
– Շատ լավ խորոված է սարքում։
Բարձրաձայն ծիծաղեց.
–Ընձի էլ թվաց, թե բանաստեղծ է, լավ է, որ բանաստեղծ չէ, թե չէ աշխարհում ինչ լավ բան կա կգրեր ու էլ Շիրազին բան չէր թողնի, որ գրե, լավ է, որ խորոված է սարքում, ես ու Սամվելը կգանք քեզի հյուր։
–Իմ տան դուռը ոչ մեկի համար փակ չէ, ուր մնաց Շիրազի ու եղբորս Համար, այդ օըը իմ կյանքի ամենաերջանիկ օրը կլինի ,,.

Շարունակելի

–՛Քանի՞ բալիկ ունես, Սաքո։
–Երեք, մի աղջիկ, երկու տղա, վարպետ Շիրազ –Շատ Է քիչ... անունները հայկակա՞ն են։
–Հա, բա ոնց, մեծիս անունր Սուսան է, տղաներս էլ ՝ Սեյրան ու Սամվել:
–Սոկրատ, քովդ թուղթ կա՞, տուր, ես գրիչ ունեմ։
Ծոցատետրիս մեջ Շիրագր գրեց Հետևյալը.

Սիրելի Սուսանին.
Ա՛խ, ե՞րբ պիտի
Սասուն հասնի Սուսանը,
Որ ազատված
Մասիս տեսնի Սուսանը...
Գրեց ու բարձրաձայն կարդաց.
֊Լավ Է, չէ՞, Սամվել։
՜Խոսք չկա, շաա լավ է։
–Ծոցոտետրդ տուր, մի քանի տող էլ Կարինեին գրեմ.
---------------------------
Սիրելի Կարինեին.
Նստած նայում եմ կարոտով
Իմ ալևոր Մասիսին,
Իմ պապերի-պապերի սար
Իմ վիրավոր Մասիսին,
Միտք եմ անում, թե պապերիս
ի՞նչ պատասխան պիտի տամ,
Երբ որ զարթնեն՝ գերի տեսնեն
կալանավոր Մասիսին։
Հենց այղ պահին մի թիկնեղ, միջին տարիքի քաղաքացի մոտեցավ Շիրազին.
–Վարպետ Շիրազ, րնկերներով խնդրում ենք մեր սեղանին մոտենաք։ Շիրազը հարցրեց.
֊Անունդ ի՞նչ է։
–Գևորգ է անունս,– գոհ պատասխանեց ու ավելի համարձակորեն դիմեց Շիրազին.
–Դե՛, գնանք, թե չէ ընկերներս ինձ ձեռ կառնեն, կասեն Շիոազը քեզ մարդատեղ չդրեց։
–Անունդ լավն է, դու էլ լավ մարդ կերևաս, ո՞ր կողմերից ես, քանի՞ բալիկ ունես։
–Արտաշատից եմ, հինգ երեխա ունեմ, Դե, գնանք, վարպետ Շիրազ։
՜Հա, լավ է, որ Մասիսի կողմերից եք...
Շիրազր ելավ տեղից։ Գևորգի րնկերներր ուրախացան, անմիջապես շրջապատեցին Շիրազին։ Համաձայն իր բնավորությանը, դիմեց Գևորգի ընկերներից մեկին,
֊Անունդ ի՞նչ է։
–Մխիթար,–պատասխանեց ընկերը։
–Հա, լավ էւ բա քո անունն ի՞նչ է,- դիմեց մյուսին, որը շիկնեց, նայեց ընկերներին, երևի ուզեց կեղծել բայց անհարմար զգալով ասաց.
-Միրզախան :
Շիրազը փոթորկվեց. –Դու Հո թուրք չե՞ս... –Չէ՚, Հայ եմ։ –Ինչը՞խ թե հայ ես, բա անունդ ինչո՞ւ է թուրքի, թո՛ւ..., միրզան էլ քիչ է, խանն էլ հետն է,– ձայնն ավելի բարձրացրեց, –թուրքի սեղանի՞ կհրավիրե՞ք Շիրազին։
Բոլորը ուտել-խմելր թողած, ոմանք ոտքի կանգնած՝ նայում էին Շիրազին ու քարի պես համրացած էին բոլորը։
Շփոթված երեք րնկերներր անաղմուկ դուրս եկան ռեստորանից...

ԱՌԱՆՑ ԽՄԵԼՈՒ ԳԻՆՈՎՑԱԾ ԵՄ

Շիրազի հետ իմ հանղիպումներր լինում էին դեպքից դեպք, բնակվում էի Կիրովականում, այդ պատճառով էլ կապր բանաստեղծի հետ նամակագրությամբ էր։
Հատկանշական է այն, որ չի եղել մի դեպք, որ նամակս մնա անպատասխան։ Եվ դա այն դեպքում, որ ինձ նման քանի՜ քանիսն էին նամակ գրում Շիրազին։
Պատասխանում էր պարտաճանաչորեն Հայաստանի բոլոր անկյուններից, նաև Սփյուռքի Հայությունից իրեն հասցեագրված բոլոր նամակներին։
Եվ ինչպե՞ս էր ժամանակ գտնում...
Ոմանք անխոհեմ գտնվելով տարածում էին ամենուրեք, որ Շիրազին տեսել են խմած, Շիրազի հետ խմել են, Շիրազը շատ էր խմած և. այլն, և այլն...
Մինչդեռ Շիրագր առանց խմելու էլ գինովցած էր թվում։
Արևելքի մեծ բանաստեղծ Օմար Խայամր սիրել է խմել, գովերգել է գինին, բայց ոչ ոք Խայամին հարբեցող չի համարել.
Ինչ ես իզուր օրդ կապել պասի հետ,
Գնա պանդոկ, ընկերացիր թասի հետ,
Մահից հետո կուժ կսարքեն քեզ, Խայա՛մ,
Գանգդ խաոնած քո ամեն մի մասի հետ...

Սի օր մեր տանն էր մեծ բանաստեղծր, նկատեց, որ ես չարաշահում եմ ծխախոտր, ասաց.
-Շատ ես ծխում, Սամվել, օրական քանի՞ տուփ կծխես, սենյակումդ ծխի ամպեր են գոյացել, քիչըմ քիչ ծխե...
–Ես առանց ծխելու էլ ծխում եմ, սիրելի Շիրազ,– պատասխանեցի։
–Ինչը՞խ թե...Հա՛, կեցի՜, հասկըցա, ասել կուզես, որ առանց ծխելու էլ այրվում ես, վառվում ես, մոխրանում ես, ճի ՞շտ ըսի...
–Այո՛, միանգամայն ճիշտ կռահեցիր, Շիրա՛զ.
–Ես էլ առանց խմելու խմած կերևամ, խմած եմ ու գինովցած եմ...

–Այսինքն, աշխարհիս հոգսերով, Հայաստանի հոգսերով ու ցավերով, ցավերով ու դավերով...
եղածով ու գալիքով տառապում ես ու չգիտես, ո՞ր ցավին հասնես, ո՞ր ցավը հոգաս,
ճի ՞շտ կռաեցի,– ժպտացի ես։
՜Այո՜, շատ ճիշտ կըսես, ղու ինձ լավ կհասկընաս, դրա համար էլ ես քեռի հետ մտերմություն կենեմ...


ՇԻՐԱԶԸ՝ ԱՌԱԿՆԵՐԻՍ ԽԲԱԳԻՐ

Երկու ամիս ընդմիջումից հետո զանգեցի Շիրազին ուշ երեկոյան։
–Հա՛, Շիրազն է,– խրոխտ ասաց։
–Բարի երեկո, սիրելի՛ Շիրազ։
–Բարև, վով է, վո՞վ կխոսե։
–Առակագիր Սամվելր։
-Ձայնդ նման չէ Սամվելին, թե որ դուն ես, դե էն քառյակը ըսե, էն որ ես եմ գրել ու դուն էլ շատ կսիրես։

֊Ամպը վերից է գալիս,
Սարի ծերից է գալիս,
Անձրև տեղա թե կարկուտ,
Մեկ է, վերից է գալիս...

–Հա՛, դուն ես, դե էն մի քառյակն էլ ըսե, որ քո կարծիքով պոեմի Հավասար է։

֊Ղարաբաղը մորս կանչն է,
Ինձ է կանչում հույսով տրտում,
Ղարաբաղը իմ կակաչն է,
Կարմիր, բայց սև ունի սրտում...
-Չէ, իսկապես ղուն ես, ի՛նչ կենես, ձագուկներդ ինչը՞խ են։
–Լավ են, շնորհակալություն, ե՞րբ կարող ենք հանդիպել.
–Հիմա ուշ է, վաղը կեսօրից հետո կսպասեմ զանգիդ, րարի գիշեր։
Մյուս օրր երեկոյան զանգում եմ Շիրազին։
–Հա՛, Շիրազն է, վո՞վ է զանգողը
–Ես եմ, Սամվելը, ո՞ր ժամին հանդիպենք, սիրելի Շիրազ։
–Մենա՛կ չեմ, Խաչիկ Դաշտենցր քովս է, իրեն հետ կգամ։
–Ես էլ մենակ չեմ, ընկերոջս հետ եմ։
-Ո՞ր րնկերոջդ, ես ճանաչո՞ւմ եմ, անունը ի՛նչ է–
-Չէ՛, դժվար թե ճանաչես, Երևանից է, Պատվական Խուդինյանն է, դատախազ, շատ լավ ընկեր է։
–Անունը լավն է, հըմը գործր լավը չէ, թե որ վտանգավոր մարղ չէ, հանդիպենք :
–Ես վտանգավոր մարդկանց հետ գործ չունեմ, մի կասկածիր...
Շիրազր եկավ Խաչիկ Դաշտենցի Հետ, ում հետ ես ծանոթ էի միայն գրքերից՛
Խոսեցինք հին ու նոր օրերից։
Շիրազր կամացուկ ականջիս շշնջաց.
–Ընկերդ՝ Պատվականը, լավ րնկեր կերևա, ճիշա կըսեիր։ Հիմի ինձի ըսա ՝ ի՛նչ նոր բան ունես գրած։
«Արմենիա» ռեստորանը լեփ-լեցուն էր մարդկանցով, Շիրազին հրավիրողներր կրկին շատ էին, բայց ոչ մեկի հրավերը չընդունեց։
Երկու ձեռագիր առակ էի վերցրել Շիրազին ներկայացնելու համար։
Ասացի.
–Շիրա՛զ, նայի՛ր, պիտանի բանե՞ր են, թե՞ չէ։
- Շիրազր կարդաց, նայեց, ժպտաց։
Շրթունքներր թրջելու Համար մի կում կոնյակ խմեց ու ասաց.
-Գրիչդ տուր, քո ներկայությամբ մի բառ փոխեմ, որ ավելի լավ առակ դաոնա։
–Հենց դրա Համար եմ բերել, որ ղու նայես, շտկես, տպագրելու անցաթուղթ տաս։
16

------------------------
ԷՇՆ ՈՒ ԴԴՈՒՄԸ

Բեռից խիստ հոգնած, տնքալով անվերջ,
էշն արածում էր ծաղիկների մեջ,
Աջ ու ձախ թեքեց գլուխը պառավ,
Ու հանկարծ դունչը դդումին առավ,
Իշուկին ասավ դդումը դեղին.
֊Ուրախ եմ տեսնել իմ ազնիվ ցեղին,
Ո՞նց ես ցեղակից, ինչպե՞ս է հալդ,
Հրճվանք պատճառեց ինձ այցի գալդ։
֊Մենք ի՞նչ ցեղակից, ես՝ էշ, դու՜ դդում,
Սեր երկուսի մեջ ի՞նչ նմանություն։
֊Ո՞նց ես մոռացել, այ իմ հաստակող,
Դու չե՞ս զգացել հեգնանքը ծակող,
Որ անհասկացող և հիմար մարդուն
էշ են անվանում կամ թե չէ՝ դդում...
֊Քո ասածներին ես համամիտ եմ,
Քիչ ուշ հասկացա, ի՜նչ միամիտն եմ,
Եվ շատ անգամ են մեզ գցել նեղը,
Միշտ ցանկացել են ջնջել մեր ցեղը...
–Դու անհոգ մնա, բարեկամ իշուկ,
Թող քեզ չհուզի և ոչ մի շշուկ,
Որքան էլ ջոկեն լավերից գեշը,
Իսպառ չեն ջնջվի դդումն ու էշը...

Շիրազը վերջին տողր խմբագրեց այսպես՝
Հավերժական են դդումն ու էշը...
Եվ, իրոք, հավերժական բառր Շիրազի ձեռքով առակի բովանդակությանը նոր շունչ տվեց։

Վերջին տողերը բարձրաձայն կարդաց.
Որքան էլ ջոկեն լավերից գեշը,
Հավերժական են դդումն ու էշը...
–Ա՛ռ, սիրելի Սամվել Սոկրատ, կատարյալ է, անթերի, խորիմաստ,–
Հետո կարդաց «.Սոխրամանր» վերնագրով առակը.
-----------------
Ս՜ի հարուստ մարդ
Իր հարկի տակ շքեղազարդ
Այնքան կերավ, կտրեց շունչը,
Ու փորն հասավ մինչև դունչը...
Գինու փարչն էլ երբ դատարկեց,
Իր կենացը առաջարկեց...
Ծխախոտն Էլ կամաց վառեց
Ու ինքն իրեն այսպես ճառեց.
֊Ես գանձ ունեմ, անսպառ գանձ,
Չար են նայում մարդիկ նախանձ,
Արարել Է աշխարհն ինքը.
Հարուստ մարդու գրպանն ու փորն Է միշտ լիքը...
Մոխրամանր քմծիծաղեց
Ու հարուստին այսպես դաղեց.
֊Դու հարուստ ես, ես՝ մոխրաման,
Սակայն շատ ենք իրար նման
Մեր Էությամբ մենք շատ ենք մոտ,
Որքան լիքը՝ այնքան կեղտոտ...
Շիրազը նայեց, ժպտաց ու առակն ինձ տալով՝ ասաց,
–Լավն են, էսիգ էնորեն, էնիգ էսորեն, ըսիգ կատարյալ է, շտկելու
կարիք չունի, դու իսկական առակագիր ես, այն էլ ուժեղ առակագիր,
գրե, առակներից հատոր չի դաոնում, բայց գիրք դաոնում է, առակի
լուծը ծա՜նր է...



ՄԱՍԻՍԻԿԻՆ

Լսել էի, որ Շիրազը զավակ է ունեցել և Մասիս անվանակոչել
. Մի օր զանգեցի հենց իրենց տան մոտից.
֊Ես եմ, Սամվելը։
–Սամվել չկա, մեկ Սամվել կար ու էլ չկա,– ձայնից զգացվում էր, որ զայրացած է, ու կտրուկ լսափողը դրեց ցած։
Նորից զանգեցի.
-Չէ, մեկր կա, սիրելի Շիրազ, դու այդ մեկին Սամվել Սոկրատ ես ասում, առակագիր Սամվելն եմ, սիրելի Շիրազ։
Զայրույթր մի քիչ մեղմացավ, պատասխանեց.
–Հա՜, ճիշտ որ մի Սամվել կա, այն էլ դու ես, ի՞նչ կա ձեր կողմերր։
–Առանձնապես բան չկա, իմացել եմ մանչ ես ունեցել, անունն էլ Մասիս ես դրել։
-Այո՛, ճիշտ է.., Սիս էլ կունենամ...,– ասաց ու լսափողը կրկին դրեց։
Մի փոքր վիրավորված զգացի, բայց ներքուստ ուրախ էի,
Ի՞նչ իմանաս ի՛նչ կա նրա հոգեկան աշխարհում, ինչի՞ց էր զայրացած, հազար ու մի հոգս, հազար ու մի ցավ...
Մի քիչ թափառեցի, հետո մտա սրճարան, անկյունում մի ազատ սեղան գտա ու էքսպրոմպտով գրեցի հետևյալը.

ՍԱՍԻՍԻԿԻՆ

Մասիսներ են ծնվում ահա,
Գուցե հրաշք լինի հիմա,
Մասիսի պես հավերժանաս,
Փակ դռների ճամփան բանաս,
Հողն ազատես մեր սիրասուն,
Մասիսները փրկես գերուց,
Հասնես Սասուն,
Մեծ Շիրազի փոքրիկ բալիկ՝
Տիգրան դառնաս կյանքում գալիք...

Սրճարանիդ դուրս եկա ու նորից զանգեցի Շիրազին.
֊Ես եմ։
–Հա, ի՛նչ կա, կարոտցե՞լ ես։
–Լսիր, ինչ գրեցի Սասիսին նվիրված,– ու ընթերցեցի։
֊Հենց նոր գրեցի՞ր։
–Հա՛, հենց նոր, սրճարանում։
-Նորից կարդա, քիչըմ դանդաղ, որ լավ հասկանամ։
Նորից լսեց։
–Շատ լավ է, արի տուն, տես թե ի՛նչ տղա է Մասիսիկը...
Գնացի, սպասում էր ինձ,
֊Արի, տես, թե ի՛նչ տղա է,– ասելով մոտեցավ Սասիսիկի մահճակալին
– Դե, նայե, թե բռունցքներր ինչըխ է սեղմել, դու տես,
Հանգիստ չունի, խոսել կուզե, չի կրնա, ժպտա կր, ձեն կուտա, ճչա կր, լավ տղա կերևա, չէ՞ :
–Հա, շատ լավ տղա է, լավ մարդ է դաոնալու, Աստված պահի...
–Ձոնդ իրեն նվիրված լավն է, իրեն սազական է, մենք չկրցանք Մասիսները գերությունից փրկել,
հույսներս կթողնենք գալիք սերունդներին...

ԳԱՂՏՆԱԳԻՐ

Բավականին ժամանակ էր, որ չէի տեսել Շիրազին։
Ու նրան տեսնելու համար մի պայծառ աշնանային առավոտ գնացի Երևան։
Նախ, մտա փակ շուկա, որը Շիրազի տան մոտից այնքան էլ հեռու չէ:
Վերցնելով թղթե տոպրակ, մոտեցա որակյալ մրգերին, գնեցի յոթ նուռ, յոթ խնձոր,
յոթ տանձ, յոթ դեղձ և յոթ ճութ խաղող։
Վաճառող կանանցից մեկը ժպտադեմ դիմեց ինձ.
Եթե կարելի է, ասացեք, խնդրեմ, ինչո՞ւ անպայման յոթ, յոթ, յոթ..
–Ընկերս յոթ բալիկ ունի, ամեն մեկին ՝ մեկական, ի՞նչ կա զարմանալու, որ իրարից չնեղանան ու բոլորն էլ ինձնից գոհ մնան։
Մի ուրիշ վաճառողուՀի սրախոսեց՝ ասելով.
-Մեծ երեխայի բաժինը քիչ եղավ, փոքրինր շատ, բացի այդ, մոռացաք և մոր համար ոչ մի բան չգնեցիք։
Այս անգամ էլ ես սրախոսեցի.
–Ամեն երեխա իր ունեցածից մի բան կտա մորը և մոր բաժինը բոլորից շատ կլինի։
Մրգի տոպրակր գրկած մոտենում էի շքամուտքին ու հանկարծ տեսա, որ Շիրազր շիրազավարի քայլերով օպերայի կողմից դեպի տուն է գալիս։
Կանգնեցի, ինքն էլ ինձ էր նկատել, քայլերր արագացրեց, ժպտալով բարևեց.
–Այդ ո՞ւր կերթաս, այդ ի՞նչ ես գրկել։
–Անկոչ հյուր եմ, ձեր տուն եմ գնում։ –ու քայլեցինք միասին։
Շիրազր ինձ երբեմն Սամվել էր ասում, երբեմն՝ Սոկրատ, երբեմն էլ
անուն–ազգանուն միացնելով՝ Աամվել Սոկրատ։
Զգացի, որ մի կարևոր բան է ուզում ասել, բայց հապաղում է։
Աենյակում մի քանի անգամ հետ ու առաջ քայլեց, նստեց, իմաստուն աչքերը հառել էր վրաս:
Մեկ էլ ասաց.
-Լսի՜ր, Աամվել Սոկրատ, մի գաղտնիք պիտի ըսեմ, բայց վախենում եմ բերանբացություն էնես...
Այս անգամ էլ ես սենյակում հետ ու առաջ քայլելով, մտածում էի, տեսնես ի՛նչ է ասելու, որ այսքան զգուշանում է։
–Ես լավ եմ հասկանում, որ եթե գաղտնիք է, նշանակում է, որ ուրիշ մարդ չպիտի իմանա,
էլ ի՞նչ խոսք կարող է լինել, վարպետ Շիրազ, անհոգ մնա, ես բերանբաց չեմ...

–Ես այդ լավ եմ Հասկանում, բայց շատ անգամ ընկերներս բերանբաց են եղել ու գործերս ձախողվել են։
Մինչև երդում չտաս, չեմ ըսի, էնպիսի բան է, որ դուն էլ կզարմանաս...
-Երդվում եմ, որ լսածս կմնա գաղտնի։
-Չէ՜, Էդիկ քիչ է, համոզիչ երդում տուր...
–Քո արևը, Շիրա՛զ, ոչ ոք չի իմանա, բայց, Շիրազ ջան, եթե այդքան վտանգավոր է ասելիքդ, մի՛ ասա...
-Չէ՛, չըսել չեմ կրնա, մենակ մեկին պիտի րսեմ, էդ մեկն էլ դու ես, հըբը որ քեզի չըսեմ, էլ ո՞ւմ ըսեմ, Սամվել Սոկրատ։
Զգացի, որ նոր և համոզիչ երդումի է սպասում որոշեցի այնպիսի երդում տալ, որ հավատա ու... տեսնենք թե ինչ է ասելու մեծ բանաստեղծը։
-Երդվում եմ, Շիրա՛զ, Մասիսների արևով ու իմ հինգ բալիկների արևով, որ այն ինչ որ լսեմ քեզնից, ոչ ոք չի իմանա ու կհամարեմ, որ ես քեզնից ոչինչ չեմ լսել, դու ինձ ոչինչ չես ասել...
–Հա՛, ա՛յ նոր հավատացի, սիրելի Սամվել:
Այն, ինչ որ քեզ պիտի ըսեմ, ուրիշ ոչ ոք խաբար չէ, մեն-մենակ ես ու դու գիտենք, մեկ էլ Աստված ինքը։ Փակ բերանդ կբանաս, երբ որ ես քեզի ըսեմ, թե էլ գաղտնիք չկա։
Երբ որ ես քեզի ըսեմ, կուզես աշխարհով մեկ արա, թե որ կուզես, կելնես, մի շատ բարձր տեղ ու ինչքան կըրնաս բարձր, կգոռաս, համա հիմա բերանդ փակ կպահես, հասկըցա՞ր Սամվել Սոկրատ։
–Հասկացա և երդվեցի, դե ասա, տեսնեմ ի՞նչ գաղտնիք է։
–Լսե՛, գիրքս՝ «Հուշարձան մայրիկիս», հրատարակչությունում իրենց քովն էր, աքրոստիկոս էի գրել առաջին տառերով, հասկցել էին ու ընձի ըսին, թե՝ «Չէ՛, չենք տպագրե, տար աքրոստիկոսդ հանե, նոր կտպագրենք»:
Ես էլ ըսի լա՛վ:
Գիրքս բերեցի ու նույն ասելիքս գրեցի երկրորդ տառերով։
Էնպես եմ էրել, որ չհասկանան, թե ինչ եմ էրել։
- Գրպանից հանեց մի քանի անգամ ծալած, փոքրացրած ձեռագիրը ու մեկնեց ինձ.
- Դե՛, կարդա ու տես, թե ի՛նչ եմ էրել...

ՄԱՅՐՍ ԱՍՏԾՈ ԳՐԱԾ ԵՐԳՆ ԷՐ

Ամբրոսի բույրն ուներ մայրս,
Առնոս, Սիփան լեռանց հովն էր,
Անդոկ սարի քույրն էր մայրս,
Աչքերի մեջ Վանա ծովն էր։
Մայր Արաքսի հունչն էր մայրս,
Աշտիշաաի խաչն ու բերդն էր,
Վիշտս վանող շունչն էր մայրս,
Արածանի՝ հայոց գետն էր։
Մարաթուկա սուրբն էր մայրս,
Ազատատենչ սուրբն էր մայրս,
Ազատատենչ Սասնո թուրն էր,
Կարսա ծաղկանց նուրբն էր մայրս,
Ազնվության իմ աղբյուրն էր;
Վանա կռվի զանգն էր մայրս,
Ատրուշանը մարող կույսն էր,
Սուրբ Նարեկա վանքն էր մայրս,
Մթար մեղքեր քավող հույսն էր։
Այ թե, աշխարհ, ի՞նչ էր մայրս,
Լուռ վշտերդ կիսող քույրն էր,
Անտունի էլ՝ ջինջ էր մայրս,
Ամբողջ կյանքիս հացն ու ջուրն էր,
Մասիս լեռան ձյունն էր անբիծ,
Աստվածային պարգև էր ինձ,
Մի մեծ բանաստեղծ էր մայրս,
Ասես Աստծո գրած երգն էր։
Խիղճ ու գութ էր, մեծ էր մայրս,
Անտունին տուն կանչող ձեռքն էր...
Փրկություն էր մատաղ մտքիս,
Հայոց վշտի պատմությունն էր,
Լեզվին՝ մեղրն էր հայրենիքիս,
Սովի մեջ էլ հույսիս բույնն էր։
Ոտից գլուխ մայր էր մայրս,
Հիսուսի պես խղճի մերան
Մի տուն որբ տան հայր էր մայրս,
Ա՜խ, ո՜նց տարավ մահը նրան..
..............
Դե, երկրորդ տառերը կարդա վերից վար ու տես, թե ինչ կստացվի
Երկրորդ տառերը կարդացի վերից վար. «Մռնչա, Շիրազ, ազատություն Մասիսին»։
֊Հը, ինչը՞խ է, լա՞վ եմ սարքել...
–Շատ լավ ես սարքել, սիրելի Շիրազ, խոսք չկա, դժվար թե հասկանան։
–Գաղտնիքր կպահես մինչև գիրքս լույս աշխարհ գա։
Հետո, որ դուն չըսես, ես պիտի րսեմ հենց նրան, ով ինձի ըսավ տա՛ր, հանե՛:
Ցույց եմ տալու ու քո առակիդ վերջին տողերը ըսեմ իրեն,

Որքան էլ ջոկեն լավերից գեշը,
հավերժական են դդումն ու էշը...

Ասաց ու բարձրաձայն ծիծաղեց մեծ բանաստեղծը, սիրտը թեթևացավ, ոնց որ մի ծանր բեռից ազատվեց, տրամադրությունը բարձրացավ։ Կոնյակի շիշը բացեց, շոկոլադի սալիկը մանրացրեց, բաժակները պատուհանի գոգից բերելով, փոշին թղթով մաքրեց ու լցրեց մեկը լեփ-լեցուն, մյուսը ՝ կիսատ :
Կիսատ բաժակը վերցնելով դիմեց ինձ.
-Դե՛, վերու խմենք, Սամվել Աոկրատ։
-Իսկ ինչո՞ւ ինձ շատ, քեզ՝ քիչ, սիրելի Շիրազ։
-Ես շատ չեմ խմում, դու գիտես, ես առանց խմելու էլ խմած եմ...
.....
Գրասեղանի վրա դրված էր ամերիկյան մագնիտոֆոն, փոքր, բայց շատ որակյալ, և ձեռքի ոսկյա ժամացույց։
-Մի դպրոցում հանդիպման ժամանակ նվիրեցին,– ձեռքն առավ ժամացույցը, հետո մագնիտոֆոնր ցույց տալով, շարունակեց,
– էդիգ շա՜տ թանկարժեք է, Ամերիկայից Զարուհի անունով մի ազնիվ կին է նվեր ուղարկել այն պայմանով,
որ ես էլ իմ «Դանթեականը» արտասանեմ, ձայնս ճամփեմ իրեն,
մագնիտոֆոնր մնա ինձի նվեր, ձայնս էլ իրեն մնա նվեր:
Դեռ ձայնս իրեն չեմ ճամփել, ուրեմն դեռ մագնիտոֆոնը իմս չէ...

ՄԱՍԻՍԴ ՇՈՒՆՉ է ԱՌՆՈՒՄ

14.11.1979թ. Շիրազին նամակ եմ գրում hետևյալ բովանդակությամբ.
«.Համբույրներս ամենայն Հայոց Հանճարեղ բանաստեղծ Հովhաննես Շիրազին՝
իր յոթ հրաշալիքներով...
Սիրելի Շիրազ, ես Ձեզ նամակ գրեցի, բայց պատասխան չստացա։
Խնդրում եմ, գրեք, իմանամ Ձեր ողջության մասին, ի՛նչ նոր հույսեր կան որևէ բան տպագրելու։
Հնարավո՞ր է արդյոք, մեզ մոտ գալ հանդիպումների,
լավ կլիներ Աիրվարդի հետ գայիք, կգնայինք գյուղ, համագյուղացիներս կարոտով Ձեզ են սպասում։
Ուղարկում եմ Ձեզ նվիրված բանաստեղծությունս, գաղտնագրով։
Նամակս ստանալուն պես, խնդրում եմ պատասխանեք:

Շիրազր իմ գրած նամակի մյուս Էջի վրա գրում է.
«.Սիրելի Սամվել Սոկրատ, քեզ ոչ միայն գրել էի, այլև քեզ էի ղրկել մեկ զույգ փողկապ,
նվիրածը նվիրեցի, վասնզի շատ էր շքեղ և ես՝ անշուք...
Բայց պարզվում է, որ ոչ թե չի հասել քեզ,
այլ չի հասցրել քեզ այն մշտակույս, բայց թափառաշրջիկ - շրջմոլիկուհին,
որը դրանից առաք իմ ննջարանից թռցրել էր մեկ ոսկե ժամացույց,
որը մի դպրոցում էին ինձ նվիրել, մեկ հրաշալի ձայնագրող մեքենա,
որն ինձ էր ուղարկել հեռավոր Ամերիկայից Զարուհի անունով մի ազնիվ հայուհի,
որ ես իմ ձայնը ղրկեի իրեն՝ իմ «Դանթեականը» արտասանելով...
Բայց այստեղի......հայուհի–վայուհին գողացավ նույնիսկ ոչ թե ձայնս, այլև այն...
Հետո էլ յոթ ձագուկներիս փայ ու բաժինը հուսո...
մեկ թե յոթ բուռ, հասկացի՜ր...
...Դե եկ, և ներբողիր դարիս այսպիսիներին...
էլ աստվածուհի չիք, չկա, չքվեց, դարի ճակատին բոզը կնքվեց...

Հովհաննես Շիրազ
1979թ.»։
....
Շիրազին ուղարկած այդ նամակի հետ ուղարկել էի իրեն ձոնված մի բանաստեղծություն-աքրոստիկոս՝
«Մշուշ լուսաբացի» վերնագրով, որի երկրորդ տառերով կարդացվում ր «Մասիսդ շունչ է առնում. Շիրազ»,
և, թեև ակնարկել է նամակում, բայց ըստ երևույթին չի նկատել գաղտնագիրը և ուղղումներ է կատարել բանաստեղծության մեջ հետևյալ կերպ.
ՄՇՈԻՇ ԼՈՒՍԱԲԱՑԻ
Կմխան վերքերդ դեռ,
Քանզի Կարսը մնաց որբ,
Աստղիկի աստղ հար անմեռ,
Սիրտդ այրվեց կրակից բորբ,
Ասուպ եղար մարտերում թեժ,
Ադամորդի որբացած։
Աշխարհից արար եկ առնենք վրեժ,
Չունենանք այսուհետ ճամփաներ անանց։
Անիմաստ է երկար մրափել,
Աչքերն են մեր գերված...
Ձեռքերից մեր գանձեր խլեցին,
Դարերից բերված։
Առյուծ Մհերն է մեզ հեգնում հիմա,
Անօրեն չարu ինչո՞ւ չունի մահ...
Սուր պետք է ճոճել, սանձել խենթ քամուն,
Կմարի լույսդ՝ թողնես թշնամուն։
Աշուններ անցան, գարուն ու ձմեռ,
Սիրտս կարոտից մինչ այրվում է դեռ,
Արթնացիր քնից, ազգ իմ առնական,
Վայրագ թշնամուն ճզմիր հիմնովին,
Ազատիր գերի մեր սրբությունը հին։
............
Երկրորդ տողի դիմաց գրել է.
Գերի շղթայված ազգր կա՝ ուրեմն որբ չէ Մասիսը...
Չորրորդ տողի դիմաց գրել է.
Իմն էլ, ազգինն էլ, հույսինն էլ, Աստծու սիրտն էլ...
Տասներորդ տողի դիմաց գրել է.
Շուրթերն, (հա, խլեցին, այս չարքերն էլ Մասիսն անգամ իմ շուրթերից)։
Տասնմեկերորդ տողի դիմաց գրել է
Այս գանձերր ոչ միայն հողամասեր են, այլև Եվրոպայի թանգարանները լցրին։
Տասներեքերորդ տողի դիմաց գրել է.
քեզ մնա՝ ինքս էլ հեգնեի։
Տասնչորսերորդ տողի դիմաց դրել է.
Իրավ–,
Տասնհինգերորդ տողի դիմաց գրել է.
վայրագ սրի դեմ,
Տասնվեցերորդ տողի դիմաց գրել է.
այո, իրավ, շատ-շատ ճրագ կմնա, չի արեգակվի հայոցը...
Տասնութերորդ աողի դիմաց գրել է.
այսպես առավել է..,
Տասնիններորդ տողի դիմաց գրել է.
լավ է. արթնացրու..
Քսաներորդ տողի դիմաց դրել է.
այո՛, անպայման, ճակատագրորեն։
Վերջին տողի դիմաց գրել է.
Ինչու միայն հին, հողին, լեռներին (և Մաշտոցին), հին ու նոր չիք, չկա, այլ կա հավիտենական...
Շտկումներից հետո գրել է.
«.Սիրելի Սամվել, բանաստեղծությունդ ոտանավոր էլ չէ,–
այսինքն ճգնված ես եղել գրելիս, սահուն չէ, միտքը հրաշալի է,
արցունք է, հանված մեր ողջ չարատանջ ազգի վշտի շղթայված ծովից, բայց որպեսզի... և այլն։
ՀովՀաննես Շիրազ»։

ՆԱՄԱԿՆԵՐԻՆ՝ ՉԱՓԱԾՈ ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐ
Շիրազին նամակ եմ գրում։ Երկուական տողեր էլ գրում են աղջիկներս՝
Կարինեն, Մարինեն, Մելանյան, Լիանան, որդիս ՝ Մհերը, և եղբորս աղջիկր՝
Սուսաննան՝ մանկական պարզ ու անպաճույճ տողեր։
Շիրազը պատասխանում է երեխաներին։
Իր հանրահայտ բանաստեղծություններից մի շարք արտագրել է և ձեռագիրն ուղարկել է երեխաներին:
Նա սովորություն ուներ նամակ-բանաստեղծություններ գրելու։
Իմ մի նամակին էլ սլատասխանել է հետևյալ կերսլ.


ՆՈՐ ԲԱԼԻԿԻՍ՝ ՄԱՍԻՍԻԿԻՍ
Նոր բալիկս ուրիշ է, օրոր մի ասա,
Չե՞ս տեսնում՝ բարուրը կտրատում է սա,
Իմ նորաբարուրը՝ և ըմբոստ, և՛ խեղճ՝
Ասես Ծուռ Մհերն է Վանա ժայռի մեջ,–
Օրոցք ժայռի մեջ Մհերն է փոքրիկ,
Բյուրածալ բարուրը կապանքն է սաստիկ,
Բարուրված իր լացը զայրույթն է կարծես,
Որդին էլ կապանքներն ատում է հոր պես։
Իմ ձագը թեկուզ մոր օրորն ի՜նչ կանի,
Օրորը կապանքից Մհեր չի հանի,–
Ժեռ բարուր բալիկս Մհերն է փոքրիկ,
Իմ ազգի լեռ-բարուր պատկերն է գողտրիկ։
Օրոցքը շատ նեղ է, դուրս կուզե թռչել,
Շղթայված զարթոնք է բարուրի մեջ էլ,
Թվում է, թե իրավ Մհերն է Դավթի,
Մշտակապ զայրույթն է հոր վառվող սրտի։
Գիշերն էլ վեր թռչում, մոր քունը կտրում,
Դեռ մանկուց՝ հոր տենչած սարերն է փնտրում,
Կաշկանդող օրոցքը կրծում է, կարծես,
Որդին էլ շղթաներն ատում է հոր պես։
Սասնա ծուռ բալիկս բարուրն ինչ կանի,
Անքուն է... Կապանքում քունը չի տանի,
Վանդակված կորյունի նման մռնչում,
ճչում է, բարուրր պատռել է տենչում...
Ինչ-որ չի կարենա բռնակալն անի՝
Բալիկս լոկ լացով, գոռոցով կանի,
Բալիկս ինքնիշխան արքան է մեր տան,
Արքային ի՞նչ բարուր, ի՞նչ զարհուր զնդան։
Թվում է, թե մի նոր Սասնա ծուռ ծնվել,
Հայ վշտեր կայծակող կաթով է սնվել,
Իրավ, ծուռ Մհերն է շիտակն իմ Սասնա,
Պակաս է միայն Թուր-Կայծակին ցասման։
Նոր բալիկս ուրիշ է, օրոր մի ասի,
Շատ դարեր քնեցինք, զարթոնքից խոսի
Օրորի դար չէ, ստինքդ հանիր՝
Զարթոնքի կայծակե սուրբ կաթով սնիր։
Օրոցքն էլ բանտ է քեզ, ով ազատություն,
Ու զարհուր բարուրն է բալիկս քանդում,–
Դուրս թռչող թաթիկներն՝ հույսերիս նման՝
Արծվի թևերս են՝ սարերում Սասնա...
Բալիկս զարթնում է, զարթոնք է բերում,
ժպտում է Մասիսր լացող աչքերում,֊
Անլեզու, անթոթով բալիկս էլ գիւոե,
Որ Մասիսի ձյունից էլ արյուն կկաթե...
Դու քնացնում ես, նա զարթնում է, թող,
Քեզնից խելացի է բալիկս զարթնող,
Հայոց սուրբ լեզուն դիր բերանն իմ մանկան,
Որ Վանա, Սևանա ծովերն իրար գան...
Մայրն հոզնած ննջում է, այնինչ իմ ձազը
Զարթնելով զանգում է զարթոնքի զանգը,
Իմ ազգի զարթոնքով ճչում է՝ ելեք,
Մասիսի հայ ոսկով իմ թագր ձուլեք։
...Բալիկս բարուրից ամպերին թռնում՝
Բերանով կայծակ է ու շանթ է բռնում,
Նորածին իմ ձագը իմ ազգն է նորված,
Շանթարգել ճակատին անմահ է գրված։

ԱՀա մեկ այլ նամակ–բանաստեղծություն իր մեկնաբանությունով.

ՄԱՅՐԻԿԻՍ ՎԵՐՋԻՆ ՀԱՌԱՉԱՆՔԸ

Մայրս կըսեր՛. «Մի՞թե պիտի էլ իմ Կարսը չտեսնեմ,
Մի՞թե պիտի իմ հայ սրտի մայր մուրազին չհասնեմ,
Չէ՛, կգնամ, երբ դուռ բացվի, պիտի բացվի այս անգամ,
Ճամփաս թեկուզ փշով լինի, ոտաբոբիկ կգնամ։
Ա՜խ, ուրիշ է հողն էն բերրի, հա՛ քաշում է ու քաշում,
Սա էլ սուրբ է, բայց դեռ գերի Կարսիս ցավն է ինձ մաշում,
Քիչ է մնում՝ Արազն անցնեմ, գաղտագողի մտնեմ Կարս,
Գեթ մի գիշեր կարոտս առնեմ, թեկուզ մեռնեմ անմուրազ։
Ավերված էլ լինի թեկուզ, բույնս իսկույն կսարքեմ,–
Ուխտ եմ արել՝ միակ որդուս Կարսում պիտի պսակեմ,
Յոթանասուն մոմ կվառեմ մայր տաճարում, որ Կարսիս
ճամփան դեպի Վան էլ ծռեմ, դեպի թագն էլ Մասիսի։
Չէ՛, կգնամ, ես չեմ մեռնի, մինչև Կարսս չտեսնեմ,
Ճամփաս հազար մահ էլ բռնի, ես մուրազիս կհասնեմ,
Ինչպես մանուկն իր մոր կուրծքր՝ հողը պիտի համբուրեմ,
Իմ թոռների ձեռքի հունձքը Կարսում պիտի ես օրհնեմ։
Ոտաբոբիկ պիտի անցնեմ սուրբ Վարդանի կամուրջով,
Կարսս կյանքով պիտի լցնեմ, թոռներիս կյանք ու ճիչով,
Ավերված է՝ ինչպես մնամ, ինձ կանչում է մոր կանչով,
Երբ էլ լինի, պիտի գնամ, թեկուզ վերջին իմ շնչով։
Քիչ է մնում գաղտնի անցնեմ՝ սուրբ գողի պես մտնեմ Կարս,
Ահ ու մահ էլ չհարցնեմ՝ Կարսում մահս էլ է մուրազ,
Կարսն է մայրը մորս սրտի, որդիս հույսս լոկ դու ես,
Ինձ կտանես Կարսի բերդի պարսպի տակ կթաղես...»։
Ա՜խ, մայրիկ ջան, հույսն ինչ անի, երբ Աստված էլ չի գթա,
Չարը քո սուրբ գերեզմանի հողն է խլել՝ հետ չի տա,
Իմ սրտին էլ դանակ զարկես՝ արյուն չի գա, մայրիկ ջան,
Մի աշխարհ են խլել գրկես ոչ թե մի բուռ գերեզման։
Հազար ու մի տեր կա գլխիս, ես ո՞ր ցավս հառաչեմ,
Ինչպես դառնամ տերը հողիս, երբ դեռ գլխիս տերը չեմ,
Աստված, կյանք տուր ողջ դարերում մեռած մեր ողջ հայերի
,Որ ազատեմ երկինքն իմ ողջ, վայր բերեմ ողջ վայրերին։
«1.Մայրս այս խոսքերն ասում էր մեծ հաղթանակի տարում, 1945 թվին,
երբ հուսաթռիչ շշուկներ կային, թե շուտով Արևմտյան Հայաստանը կազատագրվի։
2.Սա էլ սուրբ է, այսինքն՝ Գյումրին, ողջ Արևելյան Հայաստանը,–
մայրս ծնվել է Կարսում, հայրս՝ Գյումրիում։
Հովհաննես Շիրազ»։
Սեկ ուրիշ բանաստեղծություն՝կրկին իր ձեռագիր մաղթանքով,

ԳՅՈՒՄՐԻՆԱՄԵ

Հայաստանի աղն ես, Գյումրի,
Դու խոսքաշեն, սրամիտ,
Ճշմարտախոս թաղն ես, Գյումրի,
Դու իմաստուն միամիտ։
Աղջիկներդ տնարար են
Անմահության օրորան,
Տղաներդ շինարար են,
Դու հանճարեղ քարագործ։
Դու իմ Գյումրի՝ Անի քաղաք դու իմ նոր,
Արագածին բազմած արծիվ փառավոր։
Դու երգարան Հայաստանի,
Երգիչների ակնաղբյուր,
Վաղ ուշ պիտի մտնես Անի,
Արարատին գնաս հյուր։
Արագածդ արքայական
Ասկե թագն է քո հողի,
Քո մի բուռն էլ, ծիլն էլ անգամ
Աշխարհի հետ չեմ փոխի։
Դու իմ Գյումրի վաղնջական, դու իմ նոր,
Արագածին բազմած արծիվ զորավոր։
Դու իմ անուշ ծննդավայր՝ Շիրազամայր շիրակված,
Դու մի բուռ ես, բայց մի աշխարհ,
Քեզ եմ երգում կրակված:
Գյումրին կըսե իմ մայր Անի,
Երբ քնած է ողջ աշխարհը,
Հույսով եմ մեծ Հայաստանի՝
Աղոթում եմ քեզ համար։
Դու իմ Գյումրի, Լենինական դու իմ նոր,
Արագածին բազմած արծիվ փառավոր։
Չար աչքը պիտի հանես
Աշխարհաշեն ձեռքերով,
Ես քեզ աշխարհ պիտի տանեմ
Իմ նարեկված երգերով։
Ես ինձ համար հո չեմ ասում,
Բավ Է ինձ մի գերեզման,–
Կուզեմ հաղթե հայոց լեզուն՝
Հավերժորեն սրբազան։
Դու իմ Գյումրի, դու իմ քնար թևավոր,
Արագածին բազմած արծիվ մշտանոր։
Վերջում գրել է, «Սիրելի Սամվելի ողջ երգասեր ընտանիքին։
Հովհաննես Շիրազ»։