Նախերգանքից Առաջ

Փառք տուր Աստծուն,
Փառք տուր Աստծուն,
Որ արեգակ ելավ կրկին.
Փառք աշխարհքին,
Որ ինչ-որ տեղ
Դեռ աղ ու հաց ունի ձեռքին:

Փառք տուր, տղաս, գիշեր ու զօր,
Փառք տուր Տիրոջ փառքին անհաս,
Փառք տուր նրա խղճին արդար
Եվ փառքի մեջ կշողշողաս:

Փառք տուր նրա նշխար հացին
Եվ փառք տուր, որ այսօր դեռ կանք,
Աստված մեծ է, եւ փառքը՝ շատ
Եվ բարության ջրվեժն անկանգ:

Նախերգանք

Այն պատկերը մաքուր,
Որ երկնքում անհուն
Ամպերի հետ դանդաղ
Արեւմուտք էր սահում,
Այդ պատկերը ինչպե՞ս
Համատարած ու մեծ,
Այդքան թեթեւորեն
Իր աճյունից պոկվեց
Ու վերեւից ահա,
Անտագնապ ու հանդարտ
Ամպերի մեջ զնգուն,
Իր հայացքով անթարթ,
Նայում էր մեզ հանգիստ,
Որբուկներին մեր խեղճ,
Մենք՝ գլխահակ ճամփորդ,
Ինքը բուքն էր մեր մեջ,
Մենք՝ որբ սգավորներ,
Ինքը՝ սուգն էր մեր մեջ:
Նայում էր մեզ հանդարտ
Իր երկնային գահից
Եվ երկնքից երկիր
Անջատված էր մահից:

Եվ հետո, երբ տխուր
Խաչքարերի միջով
Անցնում էին մարդիկ
Դառը ողբ ու ճիչով,
Լսում էին կարծես
Կորստյան սուր կանչեր՝
Ընկնում էին մարդիկ,
Ծնվում էին խաչեր:
Եվ ամեն խաչ այնտեղ,
Որ կանգնած էր անուժ,
Ինձ թվում էր կորած
Մեր մարմնավոր կյանքից
Ամենապարզ մի հուշ:

Այն պատկերը մաքուր,
Որ երկնքում անհուն
Ամպերի հետ դանդաղ
Արեւմուտք էր սահում,
Այդ պատկերն ինձ այսօր
Երգի հունն է քաշում:
Իսկ երգն ի՞նչ է արդեն՝
Մի թախծալի աշուն:
Մի թախծալի աշուն,
Մի մորմոքող կարոտ,
Աստծո չեղած պատկեր
Ու չկապված նարոտ:

Եվ ես ահա դանդաղ
Երգիս հունն եմ մտնում.
Ինչպես արեգակը
Առավոտվա միջով
Առավոտ է մտնում:
Ու թեւ նա պայծառ
Դեպի մեզ է հակված՝
Նրա այրված ճամփան
Կապույտով է ծածկված.-
Այդպես ճամփան երգիս
Այրված է ու դաժան,
Եվ փռված է վրան
Երազների խաշամ:

Եվ հաշտվելով արդեն
Տարիների բեռին,
Ես լուռ խորովվում եմ
Իմ ցավերի ձեռին:
Ում որ կանչում եմ ես
Արդեն վաղուց չկա,
Ում էլ պիտի կանչեմ
Ի՞նչ իմանամ ՝կգա՞:
Եվ կկանչե՞մ արդյոք,
Թե կհարցնեմ ՝ «ո՞ տայր»,
Ինձ մայր էլ ո՞վ կտա
Աշխարհում այս օտար:
Երբ նայում է նա ինձ
Իր երկնային գահից,
Եվ երկնքից երկիր
Անջատված է մահից:
Իսկ ես նահվան ձեռքին
Թպրտում եմ, ժպտում,
Եվ ապրելու տենդից
Մեկ-մեկ մահ եմ խնդրում:

Գլուխ Առաջին

Ամեն առավոտ նա դուրս էր գալիս,
Ամեն իրիկուն նա տուն էր մտնում
Եվ աշխարհի մութ առեղծվածներին
Ոչ մի պատասխան ու ելք չէր գտնում:

Ամեն օր թանձր մառախուղի պես
Կարծրանում էր նա դռան սալքարին
Եվ իր հեռավոր հուշերի խորքից
Երկար նայում էր անտեր աշխարհին:

Եվ իրիկվա հետ մթնում էր կամաց,
Եվ իրիկվա հետ փափկանում էր լուռ,
Մառախուղի պես ձգվում էր տեղից
Եվ լցվում էր իր սենյակը անբույր:

Եվ մայրը այդպես ապրում տարիներ,
Եվ տարիներով ոչինչ չէր անում,
Փակվել էր կարծես, կորել էր կարծես
Հեռու հուշերի կապույտ զնդանում:

Կիրակիներին գնում ժամատուն,
Թեքվում էր որպես աղոթքի կամար,
Երկար ու երկար շուրթերն էր շարժում
Կորած որբերի փրկության համար:

Նրա աչքերում կար անուժ տագնապ,
Եվ տագնապի մեջ՝ աղոթող թախիծ,
Որ մնացել էր պատերազմներում
Անտեր աշխարհի կործանման վախից:

Նա Աստվածամոր մոր տարիքն ուներ
Եվ հնությունը հոլովվող բառիս,
Բայց Աստվածամոր պատկերի առջեւ
Դեռ սարսռում էր ու կուչ էր գալիս:

Եվ որքան էլ որ աշխարհը պայծառ
Եվ հոգին լիքն է կյանքով ու երգով,
Սակայն մարդն էլի ապրում է դարձյալ
Վերապրումների ակնկալիքով:

Պատահում է ՝ մի փառավոր վայրկյան
Լուսավորում է քո կյանքը անտուն,
Եվ ամբողջ կյանքում ձույլ շղթայի պես
Այդ պայծառ հուշը հոգիդ է բանտում:

Կարոտն՝ հեծյալը այդ պայծառ հուշի,
Մնացած կյանքդ փշրում է, ջարդում,
Եվ դու՝ անմոլոր աստղդ հավատի,
Դանդաղ հալվում ես ու չես հավատում:

Ու չես հավատում, որ ինչ-որ մի տեղ,
Իր ադամանդե խեցու մեջ փակված,
Այդ ակնթարթը էլ չես գտնելու
Քո օրերի մեջ պաղ ու անարգված:

Էլ չես գտնելու: Եվ կյա՜նքդ, կյա՜նքդ
Ծածկված է անհուն տրտմության խավով.
Դու զարդարված ես կարոտով քո մեծ
Եվ զարդարված ես կորստյան ցավով:

..Եվ մայրը այդպես ապրում տարիներ
Եվ տարիներով ոչինչ չէր անում,
Փակվել էր կարծես, կորել էր կարծես
Իր մութ հուշերի կապույտ զնդանում:

Մայրը ոչ մեկին էլ չէր հավատում,
Լոկ Աստըծո հետ խոսում էր երկար,-
Աստված փրկության հույս էր հաղորդել,
Դրանից հետո կորել էր, չկար:

Այսինքն՝ գոնե երեւար մեկ օր,
Աստղի պես այսպես ցոլանա՜ր, գնա՜ր,
Մայրն ինքը արդեն կզնգար, ինչպես
Սուրբ ճշմարտության յոթնաղի քնար:

Սակայն փրկության հույս էր հաղորդել
Եվ հետո այդպես կորել էր մեկից,
Հուսահատ մայրը բան չէր սպասում
Ոչ զավակներից, ոչ սուտ աշխարհքից:

Իր սաղմը առատ տվել աշխարհին,
Տասնըմեկ շողուն խաչեր էր ծնել,
Տասնըմեկ անգամ զարկվել էր գետնին
Եվ բոլորին էլ մեկ-մեկ կորցըրել:

Բայց Ավագ խաչի կորստյան համար
Նա օվկիանոսներով արցունք էր հեղել,-
Նա, որ անհայտ էր կորել աշխարհում,
Իր կորուստների Սկիզբն էր եղել:

Եղել էր սերն ու վիշտը առաջին,
Իր մեջքին՝ գոտի, իր գլխին՝ կամար,
Թե որ այդ մեկը մնար, չկորչեր,
Գուցե այլեւս կորուստ չունենար:

Սակայն կորուստը մնում է կորուստ,
Կորստից հետո հույսն էլ ի՞նչ կանի,-
Մի հույսի դիմաց շրջում է շուրջդ
Հազար տառապանք` հազարաչքանի:

Գլուխ Երկրորդ

Մի գունատ արեւ հալվում է դանդաղ
Նոյեմբերյան գորշ ու պաղ երկնքում,-
Ձյունի սպասող փողոցների մեջ
Թախիծը հանկարծ իմ սիրտն է ծակում:

Ջրհորդաններից կախվում է ահա
Օջախի բույրը հարազատ հարկի,-
Հարազատներիս կարոտել եմ ես,-
Քշի՜ր, եղբայր իմ, քշի՜ր, եղբայր իմ,
Ձմեռը չգա, ճամփան չփակի:

Եվ անիվները վնգուն տագնապոտ,
Ոլորաններին ճռում են ցավից,-
Մեռնող աշունը, ցուրտ Նոյեմբերը
Եվ իմ կարոտը լացացնում են ինձ:

Քշի՛ր, եղբայր իմ, քշի՛ր, եղբայր իմ,
Քանի դեռ միայն իմ սիրտն է լացում,
Իմ մայրը հիմա նստել հատակին,
Գարու հատերով իմ բախտն է բացում:

Իմ եղբայրները հավաքվել հիմա
Հարսներին մեկ-մեկ ուղարկել ջրի,
Իրենք շիկացած վառարանի շուրջ
Կենացն են խմում իրենց պուճուրի:

Նրանք խմում են, բորբոքվում իզուր,
Լալով խմում են ոսկեցոլ գինի.-
Ողբասացների այս ցեղի վերջը,
Տեր Աստված, արդյոք ի՞նչ պիտի լինի:

...Ու վրնջում է խազալում մի ձի,
Արձագանքում են լեռներ ձյունաթագ,
Գունյավոր քամին մեռած գույներով
Զովացընում է իմ աչքերը տաք:

Ու սեւ ցուլերի նախիրը հեռվում
ճոճվում է դանդաղ,
Շուրջը լցնում է բառաչի ահով.-
Ասես լավայի այրվող մի ալիք
Ելել-քայլում է երկրի վրայով:

Սեւ ագռավների երամը երկար
Լարերին շաքրված ուղեկցում է մեզ,
Ցուրտն ավելի է կարծես սաստկանում,
Եվ ինքըս իմ մեջ կծկըվում եմ ես:

*
Գունատ արեւը հալվել է արդեն
Նոյեմբերյան գորշ ու ցուրտ երկնքում,
Գյումրի քաղաքի մշուշների մեջ
Ախուրյան գետը սաղմոս է երգում:

Եվ ինչպես որ միշտ պատահում է մեզ,
Հուզվում ենք, նաեւ տագնապում անել.
Այդքան մոտիկից,
Այդքան իրական,
Իր հուշերին իր մոտիկությունը
Միշտ չէ, որ մարդը կարող է տանել:

Եվ իրիկնացող քաղաքի վրա
Մայր եկեղեցու զանգերն են զնգում.-
Մրսած քաղաքը վազում դես ու դեն
Եվ խառնվում է ինքն իր հոսանքում:

Հասկանում եմ ես՝ ճիշտ է ամեն ինչ,
Հասկանում եմ, որ գնում եմ ես տուն,
Բայց սրտիս խորքում ինչ-որ մի թախիծ,
Ինչ-որ անորոշ ցավ է խլրտում:

Չէ՞ որ իմը չեմ համարել երբեք,
(Եվ այդպես լինի գուցե մինչեւ մահ),
Այն, որտեղ հիմա գտնվում եմ ես,
Եվ այն, որտեղից գալիս եմ ահա:

Թեեւ մի տարտամ համակերպությամբ
Հաշտվել եմ արդեն օրերի բեռին.-
Ինչ բերել էի հանդերից գյուղի՝
Զոհաբերեցի ցուրտ նկուղներին:

Նրանք վառեցին երակներիս մեջ
Թունդ խմիչքների խլրտումը տաք.-
Այդպես հոսում էր կյանքը իմ միջից՝
Ալիք առ ալիք, վտակ առ վտակ:

Եվ մրսում էի պաղ ձանձրույթի մեջ,
Ծանրանում էի տագնապի բեռով,
Որ ջերմանում էր Հայոց մեծերի
Լուսավոր ու տաք առկայծումներով:

Քշի՛ր, եբբայր իմ, փողոցների մեջ
Իրիկնամուտի մշուշն է հունցվում,
Տե՛ս, ստվերները ծնվում են մեկ-մեկ,
Հետո գալիս են իրար ագուցվում:

Այսդպես կարող է իջնել մեզ վրա
Մտքերի փափուկ ու թանձր գիշեր,
Եվ այն ժամանակ չեն փրկի էլ մեզ
Ոչ սեր, ոչ կարոտ, ոչ քաղցր հուշեր:

Գլուխ Երրորդ

Եվ նորից ծնկներս ծնկներին,
Հայացքս աչքերում զառամած,
Մորս մոտ նստել եմ մանկան պես,
Բռնել եմ ձեռքերը թառամած:

Դռնակը բացել է օրվա դեմ,
Ցուրտ քամին մշուշներ է բերում,
Էլ ասեղ չեն բռնում ձեռքերը,
Խշշում են ձեռքերն իմ ափերում:

Ոչ բառաչ, ոչ մայուն, ոչ մի բան,
Որ լիներ մոռացում իր ցավին.-
«Բարի լույս» շնորհեք, անցորդներ,
«Բարի լույս» հավաքող պառավին:

Օրհնում է բոլորիրն մեկ առ մեկ,
Նայում է երկնքին ու հողին,
Եվ այն, ինչ պիտի տար իր որդոց,
Բաշխում է անցնող ու դարձողին.

«Ապրում ես, գիտեմ որ՝ ապրում ես,
Երգերդ կարդում են: Լսում եմ:
Բայց էլի մենակ եմ աշխարհում,
Կարոտից, տագնապից մրսում եմ:

Չգիտեմ ու՞մ ասեմ, ի՞նչ ասեմ,
Խռովեց իմ Աստվածն ինձանից,
Ճյուղառատ ծաղկել է սրտիս մեջ
Ինչ մնաց, ինչ որ կար հին ցավից:

Քեզ ի՞նչ տամ, զավակս,
Ի՞նչ տամ քեզ...
Ի՞նչ ասեմ
աշխարհին
այս չարկամ,-
Ի՜նչ զավակ, որ իր մոր օջախում
Չկտրի մի պատառ հաց անգամ»:

*
Երկինքը սպիտա՜կ-սպիտա՜կ
Ամպեղեն զանգակներ է կախում,
Մայում են գառնուկներն սպիտակ
Երկնքի սպիտակ փարախում:

Երկնքի սպիտակ թեւի տակ
Թռչում են թռչուններ սպիտակ,
Թռչում են, գալիս են ու... չկան,-
Նրանց հետ թռչում են անհայտում
Անցյալը, ներկան ու ապագան:

«Ախր, ու՞ր ցրվեցիք, զավակներ,
Եվ ինչու՞ չքացաք աշխարհում,
Իմ տանից հանեցիք ինձ այնպես,
Արմատս թողեցիք անարյուն:

Չգիտեմ՝ ու՞մ ասեմ, ի՞նչ ասեմ,
Խռովեց իմ Աստվածն ինձանից,
Ճյուղարատ ծաղկել է սրտիս մեջ՝
Ինչ մնաց, ինչ որ կար հին ցավից:

Ու՞ր բերիք, ախր ինձ ու՞ր բերիք,
Օջախը այդ ե՞րբ է հնացել,
Տներս դարձել են մեռլատուն,
Մեռելներս անտեր են մնացել»:

Եվ հետո հոգնում է տրտունջից,
Քանի որ մնում է սրտի մեջ
Կարծրացած տխրություն մի անհալ,
Եվ վախը, որ ամեն ակնթարթ
Կարող ես թողնել ու հեռանալ:

Եվ ինքը իր ցավից կճչա,
Եվ ճիչը իր սիրտը կծակի,
Եվ դատարկ խոսքեր կըխշխշան
Աշխարհում ցավի ու փորձանքի:

Եվ հանկարծ ելնում է իր տեղից,
Ժպտում են աչքերը պառաված,
Եվ մեկ էլ տեսնում ես, որ ահա
Ցավը՝ սեր եւ սերը դառավ հաց:

Լցնում է գավաթներն օղիով,
Աչքերը սրբում է մշուշից,
Եվ նորից մի կյանքի զորությամբ
Հառնում է փշրանքը հին ուժից:

Օրհնում է Աստըծո օրհնանքով,
Օրհնում է բառերով զըրնգուն.-
Ի՜նչ բառեր, Աստվա՛ծ իմ, ի՜նչ բառեր,
Փնտրել ու չեմ գտել ողջ կյանքում:

*
Բաց դռան արեւկող քարերին
Մեր թաղի կանայք են նստոտել,
Նրանք, որ զրուցում են արդեն,
Սակայն դեռ զրույցը չեն գտել:

«Ուրուրներ, ուրուրներ – պառավներ,
Զավակս իմ տանն է, նայեցեք,
Ուրուրներ, ուրուրներ – պառավներ,
Զավակս՝ Աստծո փրկող ձեռք»:

Եվ կրկին խմում ենք մի գավաթ,
Մեր շինած աշտարակն ենք փլում,
«Մեռելներս անտեր են մնացել»՝
Արցունքի ակներն են գլգլում:

«Կգնաս, գիտեմ, գյուղ կգնաս,
Կայցելես գերեզմանը քո հոր,
Ափսոս, որ չեմ կարող գալ քեզ հետ,
Որ առնեմ կարոտներս բոլոր:

Չգիտեմ, չհաշտվեց իմ հոգին,
Ծերությունս անցավ այս բանտերում,-
Աչքերս կտանես բռիդ մեջ,
Կթողնես մեր գյուղի հանդերում:

Կգնան, կթռչեն թեւավոր,
Ակներից մի պաղ ջուր կխմեն,
Կլցվեն հովերով, ձորերով,
Հանդերի բույրի մեջ կքնեն:

Եվ մի օր, երբ ես շատ կհոգնեմ,
Եվ մի օր, երբ արդեն լինի վերջ,
Աչքերիս ետեւվից կտանես,
Կպահես խոտերի բույրի մեջ:

Եվ եթե պատահի, որ հանկարծ,
Իմ Անհայտ կորածը ետ գա տուն,
Կասես, որ քո մայրը հոգնելով
Դեռ քո ծակ գուլպան է կարկատում:

Կասես որ՝ անաստված, անհոգի,
Այս երկար տառապանքն ու՞մ էր պետք.
Բա մա՞րդ էլ իր ծնված աշխարհում
Կկորչի խռոված ու անհետք»:

*
Եվ կյանքիդ պատմությունը այսպես,
Կառչելով մանր ու մեծ հույսերին,
Եվ դաժան, եւ քաղցր տանջանքով
Առնում ես քո հոգնած ուսերին:

Եվ այսպես կորվելո՜վ, կորվելո՜վ,
Գլխահակ քայլում ես – դեպի ու՞ր,
Երբ կյանքդ մնում է մի անհայտ,
Մի թաքուն, հեռավոր աստղի բույր:

Էլ ինչպե՞ս կարող ես չտրտմել,
Քո հոգին էլ ինչպե՞ս կհրճվի,
Երբ քո դեմ արձակած նետն ահա
Քայլ առ քայլ գալիս է քո ետքից,
Որ մի օր քո սիրտը մխրճվի:

Քո նե՜տը, քո նե՜տը –ահա նա,-
Զրնգուն թռչում է ու թեւում,
Եվ դու միշտ պահվում ես ժպտալով
Կարոտիդ, հույսերիդ ետեւում:

Պահվում ես, բայց մեկ է, կգա նա
Եվ մի օր սրտիդ մեջ կցցվի,
Նա քեզ դուրս կբերի Անհայտից,
Եվ հետո աշխարհը երջանիկ
Քո Աստղի բուրմունքով կլցվի: