Մի Քանի «Երանի», Որոնք Ինքնաբուխ Կերպով Դուրս
Թռան Նյու Յորքի Մանհեթեն Թաղամասում

Երանի այն տներին,
որոնց տանիքներին դեռ չեն տնկել
հսկող աչքն այն կարմիր՝
իբրեւ արյունարբու ազդանշան,
որ մթի մեջ թռչող օդանավը՝
այդ թառանչող հսկա կույր թռչունը հանկարծ
չբախվի մութ բախտին
եւ ցրիվ գա՝ որպես հիշողություն հանգած...

Երանի այն տներին, որոնք դեռ կարող են
թռչունների նման
ծվարել ու ննջել ծառերի ստվերներում,
որոնք ոչ թե անմիտ
հպարտության ողորկ, փայլուն մոլուցք հագած,
մխրճվել են երկինք
եւ ահազդու վերից
ճոճվում են մելամաղձոտ մարմինների վրա՝
որ նստած են, պառկած,
արթուն են, կամ հարբած...
այլ երանի նրանց՝
այն տներին խոնարհ,
որոնց վրա երկինքն ինքն է իջնում փափուկ,
եւ քնքշորեն, մաքուր,
շոշափելի՝ որպես քողը սիրած կնոջ,
եւ նրա պես աննյութ ու խուսափուկ,
այնքան կախարդական մրմունջներ է լցնում
դռնից, պատուհանից,
աչքերից ներս,
որ թվում է՝ կյանքը
հենց դրախտն է, որ կա,
եւ մեզ արարողը,
երկար տարիների մոռացումից հետո,
անակնկալ հանկարծ հիշել է մեզ,
մեզ-
իր կորստական զավակներին, ավաղ,
որ դրախտից մի օր դուրս մղվեցինք դեպի
դժողքը քաղաքների
եւ լուռ կոտորվում ենք խոնարհ ու հեզ:

Եվ երանի նրանց՝
թռչուններին այն սուրբ,
որոնք գլխի ընկան եւ շուտ փախուստ տվին
այս մեծ հրեշներից՝ փայլուն ու երկնահուպ,
որ չփտի երկինքն հենց իրենց մեջ շնչող.-
ախ, երանի նրանց ոգուն չերկնչող
եւ սխրանքին անմիտ՝
քանզի նրանց միտքը
իրենց ստեղծողի մոտ է պահվում.-
իսկ մեր միտքը, որ մեզ
տրվեց անվերադարձ,
(թող ինձ ներեն մտքի ասպետները այսօր),
մթագնում է սաստիկ,
ամեն վայրկյան փտում, լլկվում, կաղապարվում:

Ուզում եմ ձեզ ասել,
թե երանի նրանց,
ովքեր ոչ թե պիտի մեր երկիրը լքեն,
եւ կամ պիտի սուրան,
յոթը երկինք ճեղքեն՝
ուռած երակներով եւ աչքերով ուռած,
այլ երանի նրանց,
ովքեր ուրի՜շ-ուրի՜շ-ուրի՜շ աշխարհների
անգո հմայքները պիտի կրկին հերքեն,
եւ եթե կան նրանք՝
այդ քաջ մունետիկներն անգո աշխարհների,
պիտի մղվեն երկիր,
եւ հիացքով անհուն,
խոնարհությամբ սրտի,
մեզնից փոխ առնելով չքնաղագույն բառեր՝
սիրո, երջանկության եւ աստղերի մասին,
մեր այս պայծառ երկրի հմայքները երգեն...

Բարի գալուստ նրանց,
թող գան՝ ինչպես կուզեն,
մենք տերեւներ կտանք թզենի սուրբ ծառի՝
եթե հագուստ չունեն-
մարդ են-
եթե մերկ են:

Ազատության Տենչ

Օ՜, ազատության դարավոր տենչանք,
եւ միտք հալածող, եւ սիրտ արյունող,
նվիրյալներիդ դարձել ես տանջանք
եւ զինվորներիդ դարձրել ես հող:

Դու ինքդ ծնունդ անմեռանելի,
բայց զավակներդ հավերժ բանտերում.-
քեզ խաղացնում են, ո՜վ երանելի,
քո զավակների դահիճի դերում:

Բարերարներ են հայտնվում նրանց՝
ազատությանդ բաղձացողներին,
բայց հետո նրանց գտնում են մեռած
բարերարության սուր-սուր ձողերին:

Եվ այդպես նրանք դառնում են դրոշ՝
արյունի, ոգու, ըմբոստացումի.-
նրանց ետեւից գնում են գրոհ
առանց ցավի եւ առանց հարցումի:

Սակայն վա՜յ նրան եւ հազար նզովք,
ում սրտի մեջ քո հուրը չի եռում,
ով չի երազում ազատ հայրենիք
եւ աղոթում է իր ճորտ լինելուն:

*
Թող ձին վազի անտառի մեջ,
թող վրնջա կարմիր քամի,
թող փրփուրով հալեցընի
սառնությունը իր լկամի.-
օ, կհորդա փրփուրն իմ մեջ
(երբ իմ բեռը լուռ տանեմ ես)
Նիագարա խոլ ջրվեժի
աստղակուտակ փրփուրի պես:

Թող ձին վազի մարգագետնով,
հետո փախչի, մտնի բացատ,
թող օձերին օձխեղդ անի
սմբակներով իր հրացայտ.-
իմ բեռը լուռ կտանեմ ես,
ես իմ բեռի խոնարհ ծառան,
եւ աչքերիս կայծերը խոլ
հոգուս վիհում կթրթռան:

Թող վրնջա հրեղեն ձին,
ազատության գինով հարբի,
մինչեւ գայլին հանդիպելը
գուցե տիրո՞ջը հանդիպի.-
գուցե փրկի՞ գլուխը սեգ
փորձանքներից անփրկելի.
որ պտույտ են գալիս գլխում
ամեն տեսակ գազան-գելի:

Ես իմ խղճի բանտում նստած,
ազատ ամեն մի փորձանքից,
ձիու սարսափը կըերգեմ,
ծիկրակելով լույսի ծակից:

Երբ գայլերը նեղեն սաստիկ,
ես ձայն կտամ ձիուն ուժատ՝
-Սմբակներդ ամուր պահիր,
ճակատները ամուր են շատ:

*
Օ՜, լեռների վեհություն,
օ՜, պարզություն ջրերի,
հովիտների մեղմություն,
անմահություն գրերի,

Օ՜, լռություն ինքնասույզ,
ոգու թռի՜չք, մտքի թու՜յն,
արդարության վերջին հույս,
վերջին հույսի անգին գույն.-

դուք ինձ տվեք այն միայն,
որ կոչվում է Միայն Այն:

Միայն մեկը՝ ցանկալին,
ճշմարիտը, միայն մեկ,
այն, որ գրվում է քարին՝
որպես կյանքի հիմնը մերկ:

Բայց երբ թեթեւ ու հոռի
ինչ-որ բան են նետում ինձ՝
ինչ-որ մի բան ԻՆՉ-ՈՐԻՑ-
արդարությունը նման,
ճշմարտությանը նման.-
ինչ-որ բան է դուրս գալիս
խարդախությանը նման:

Ես նման բան չեմ ուզում.
դուք ինձ տվեք այն միայն,
որ կոչվում է ՄԻԱՅՆ ԱՅՆ:

*
Այս ի՞նչ խելակորույս վազք է, սիրելիներ,
Հավերժական հանգիստ ժամանակի կողքով,
Մենք վազում ենք, սակայն նա չի գալիս մեզ հետ,
Այլ ժպտում է մեկ-մեկ իր խաբուսիկ շողքով:

Մարդկանց կործանելով,
Կործանելով ոգին,
Մարդկության դեմ անվերջ դավ նյութելով անքուն,
Ինչպես ջուր է տենչում անապատը պապակ,
Այդպես մարդ ենք փնտրում ուրիշ մոլորակում:

Հանգրվան

Քանի՜ հազար տարի, քանի՜-քանի՜ դարեր
գլխապատառ ընկած, մարդը գալիս էր, որ
մտնի հանգրվանը, մարդկային պարզ սիրո՜
մարդկային մեծ խղճի՜, արդարությա՜ն, ոգու՜,
անթե՜ք ճշմարտության օթեւանը մտնի,
եւ ազատված անմիտ տանջանքների բեռից,
ինքն իր բռնությունից ձերբազատված իսպառ,
փառք քեզ, ոգու մղում, խաղաղություն գտնի:

Նա գալիս էր այդպես գլխապատառ ընկած,
եւ կանգ առավ այնտեղ, ուր որ է կանգ էր առել
երեկվա կարճ օրը, տառապանքով լլկված,
նույնպես հոգնամրմունջ եւ չարչարված դարեր,
նույնպես հրաշագործ մղումներով փրկված,
շռայլելով ցավի արյունալի բառեր,
դարձյալ նույն մարդկային երազանքով գրկված՝
հորիզոնի վրա մայրամուտ էր դառել:

Մարդը կանգ էր առել եւ լսում էր օրվա
նույնպես անկրկնելի հառաչանքը վերջին,
եւ սեղմում էր սիրտը անասելի ցավով
իր հոգեվարքն ապրող օրվա ջանքը վերջին.-
նրան պարուրել էր անմեկնելի մի միտք,
որ լուռ ծավալվել էր հովիտների վրա,
բլուրներով հոսել-թանձրացել էր ցածում...
...որ ծնել էր օրվա այդ տանջանքը վերջին:

Նա չէր կարող շարժվել: Վախից արձանացած,
դեռ չպաղած իսպառ, դիակի պես դեռ տաք,
նրան թվում էր, թե՝ ոտքը փոխի հանկարծ,
ռումբեր պիտի պայթեն ուղիղ ոտքերի տակ:
Ախ, թվում էր նրան՝ եթե շարժվի հանկարծ,
ուղիղ ոտքի տակից հրթիռներ կթըռչեն՝
որ հրկիզեն վերջին շարժումն աշխարհի մեջ
եւ մարդկային վերջին երազանքը ջնջեն:

Եվ նա նայեց շուրջը՝ վախվխելով, զգույշ.-
վերջին քամու, հովի շարժում ամգամ չկար,
բոլոր մարդիկ իր պես արձանացել վախից,
նայում էին իրար՝ անմիտ ու ապիկար:
Բոլորի տակ ասես ռումբեր էին դրված,
չէր շնչում հողն անգամ-ականներով պատած-
միայն միտքն էր շարժվում ազատ ու անկաշկանդ՝
աստվածային կյանքը մահվան դատապարտված:

...Օ՜, Պղնձե քաղաք, օ՜, հեքիաթի մարդիկ,
չարաբաստիկ կամքով հավետ արձանացած,
օ՜, մարդկային մետաքս զգացմունքի թելին
մտքի անասելի ծանր բեռներ բարձած
հեքիաթային ճորտեր մոլեգնության կամքի,
այս ի՞նչ հանգրվանի բերեցիք դուք մարդկանց,
եւ ի՞նչ նվիրումի, եւ ի՞նչ հավատամքի,
ա՞յս էր ձեր երկիրը՝ իդեալներից սարքած,
եւ վախճանը մարդու-տիեզերքի փառքի:

Ողորմա, Երկինք, Ծիածաններով

Իմ մեջ բույն դրած երեկվա լացին
ես այսօր ծիծաղ պիտի անվանեմ,
որ կյանքս ներեն տերն ու դրացին
եւ իմ երգերի պարզ ակունքներից,
այսինքն թե՝ իմ սրտից ու հոգուց
իրենց չարության նետերը հանեն:

Ողորմա՜, երկի՜նք, ծիածաններով,
այս մժղուկների օրը վատացավ.-
խեղճերը իրենց խեղճ կածաններով
քաշվել են խոնավ խորքերը հողի
եւ կպել են մի
անդարմանելի ու սուր հոդացավ:

Ողորմա՜, երկի՜նք, եւ այս խեղճերի
գլուխը քորիր տաքուկ մատներով,
լսիր ձայները սրանց ճիչերի,
որոնցից պիտի խլանա մի օր
արեւդ ոսկի,
պիտի կուրանա եւ պիտի ուրիշ
ճամփեքով գնա՝ լրիվ հատնելով:

Սրանք մեղկորեն խլրտում են, տե՜ս,
բորբոսապատված խորքերում հողի.-
արեւ ուղարկիր՝ աղաչում են քեզ,
որ արեւերես ելնեն հրճվանքով...
...եւ ոտքն ուղարկիր,
տրորող ոտքը՝
այս մեղկություններն աշխարհ բերողի:

Թող գա՜,
թող մի քիչ տրորի՝ կարգին,
թող մի քիչ սրանց տիղմը տրորի,
եւ հետո ետ տար ճիշտ ժամանակին,
որ մնացորդներն այս անճարության,
պայքար մղելով դիակների դեմ
իրենց պապերի,
առաջ ընթանան՝ ընդդեմ տխրության
եւ հանուն ...«նորի»:

*
Եթե չհաշվենք
մեր երջանկության
պահերը չնչին,
ապա ամեն օր
մի տառապանք կա
նստած մեր շնչին:

Եվ տառապում են
բոլորն անխտիր՝
գույն-գույն ցավերով,
ախտերով ընտիր.

Մեկն՝ իր ահռելի ուժի պատճառով,
մեկն՝ անմխիթար հուշի պատճառով,
մեկը՝ իր կճատ քթի պատճառով,
մեկելն՝ անիմաստ ստի պատճառով,
մեկն՝ իր գետնաքարշ բոյի պատճառով,
մեկելը՝ չարի գոյի պատճառով,
մեկն՝ իր քաչալի, կամ իր կույր աչքի,
մեկելն՝ իր ներսում արթնացող քաջքի.
մեկն՝ անմերձելի իր գեղեցկության,
մեկն՝ անմերձելի տգեղ անձկության.
մեկը՝ որ, ավաղ, հայրենիք չունի,
ոչ էլ փոխարեն՝ մի սիրտ գնչուհի.
մեկն էլ՝ որ ունի հայրենիք ու տուն,
սիրտը հայրենյաց ցավն է հոշոտում.
մեկը՝ անքանակ փողի պատճառով,
մեկելը՝ կորցրած հողի պատճառով,
մեկն՝ իր ոգեղեն, բիլ երազանքի,
մեկելն՝ իր դատարկ հոգու եւ գանգի.
մեկն՝ իր դատարկ հոգու եւ գանգի,
մեկն՝ իր անհագուրդ փառասիրության,
մեկելը՝ բնավ չփնտրած փառքի...

Ամե՜նն-ամենքը,
բոլորն անխտիր,
խուլ տառապում են
ցավերով ընտիր.
բոլորն են ապրում
իրարու օտար,
օտար, իրարու
ցավին ակնդիր:

Հրաժեշտ

...Օ, մնաք բարով ամենակեր
Հարյուրներին ու հազարներին...
Ես ինձ տանում եմ ՝ կեր դարձնելու
Անտառի խոնարհ գազաններին:

Պղնձե Վարդ

Վերջին դղրդոցից առաջ.-
դա կարող է լինել, ասենք թե, անկումը
մի երկնային մարմնի,
որը թափառել է տիեզերքի բոլոր անկյուններում
եւ կրակ է կտրել
մեզ փնտրելու տենդից.-
կամ կարող է լինել
սրտի անկումն, ասենք, մարմընի մեջ.-
կամ միջուկի պայթյուն,
որի բեկորները չենք հասցընի տեսնել,
ինչպես չենք հասցընում՝
տեսնել ամենալավ օրերը մեր կյանքի՝
այնքան որ արագ է կյանքը հարվածում մեզ...

Վերջին դղրդոցից առաջ.-

եւ որ դա թող լինի
ընդամենը, ասենք,
ինչ-որ ողորմելի մի երկու ժամ,
պետք է վերջին անգամ
հեռուստացույցն արագ կարգի բերել
եւ իմանալ՝
արդյոք կատարվե՞լ են
բոլոր պլանները
ասենք՝
գիր գրելու, գիրք տպելու,
հետո՝
ալկոհոլի, ծխախոտի,
ով որքա՞ն ժամանակում,
մեր կարեւոր մարդիկ
ովքե՞ր են եւ ի՞նչ են անում հիմա:

Պիտի հասցնել նաեւ
թերթել թերթերն ամբողջ,
որ մեզ համար դժվար գործ չի եղել բնավ՝
«երկու րոպե, կամ՝ տաս,
հերիք է, որ բոլորն իրար վրա կարդաս...»-
հետո պիտի բացել ամսագիրը,
որտեղ...
...թող թույլ տրվի ասել...
բառերն իրար վրա թափթփված են անկարգ,
խառնիխու՜ռն, մեռա՜ծ, անկի՜րք, անհրապու՜յր...

-պե՞տք էր վերցնել մի փայտ
եւ հալածել այն խեղճ շուն ու կատուներին,
որոնք աղբանոցում ուտելիք են փնտրում
եւ, որ ազնվորեն պիտի խոստովանել,
գտնում են առատորեն.-
ու՞ր հալածել նրանց- քաղաքային այգի՞,
որ ծաղիկներ տեսնեն եւ օ՞դ շնչեն.-
սակայն չէ՞ որ օդը
անհիշելի վաղուց ճչում է ասֆալտի տակ,
թե ծաղիկներն այնտեղ կործանվել են իսպառ-
մի ճեղք, մի դուռ բացեք-
- բայց բոլորը հիմա
զբաղված են միայն ճեղք փակելու գործով,

Վերջին դղրդոցից առաջ.-
դա կարող է լինել ասենք թե անկումը
մի երկնային մարմնի-
եւ այդ ահաբեկիչ նյութը
երկնային է, գիտե՞ք, ինչի համար,
միայն նրա համար, որ այնտեղ է ՝ երկնում...
իսկ մենք երկնային ենք,
մրջյունների նման հողին կպած,
նրանց նման թթու.
(մենք այս բանի մասին իմացություն առանք,
երբ որ մարդը
կերավ նախ մրջյունին,
հետո մարդուն կերավ)
եւ մեր աշխատանքի
միակ օրինակը հենց նրանք են որ կան,
մինչդեռ երազանքը, որով լցված ենք մենք,
ինչպես որ կրակով՝ մարմինն այն երկնային,
մի սեւ գրոշ չարժե նրանց համար, ովքեր
երազում են մարդկանց
կառավարել միայն մրջյունների նման՝
Վերջին դղրդոցից առաջ.-
որ կարող է լինել բարբառելը հողի,
այն, որ ասում ենք, թե՝
ինչե՜ր կլսեինք,
եթե հանկարծ հողը լեզու առներ-
պետք է մեր մարմընի հողը կահավորել
բոլոր այն քարերով, մետաղներով գույն-գույն,
որ քամել ենք հողից,
եւ շաղախել նրան
հողի տված անթիվ բարիքներով,
եւ կաթեցնել վրան անմահության նեկտար՝
երկնի շրթունքներով կրկին հողից քամված-
ամբրո՜ս, հասմի՜կ, նարգի՜զ ու մեխակներ,
շուշա՜ն, վարդե՜ր, կակա՜չ,
մանուշակներ եւ հիրիկներ ցանել
մեր մարմնի անկուշտ հողի վրա-
եւ տեսնել, թե վերջին կործանումից հետո
այդ բոլորից մի բան կծլի՞ մեր մարմնից,
ասենք՝ չնչին մի բան-Պղնձե Վարդ-
եթե ծնվեց,
ապա մարդը
կրկին կապրի-
կամ ՝ իրավունք ունի դեռ ապրելու...