ԱՐՁԱԿՈՒՐԴԻ ՎԵՐՋԸ
Երկուշաբթի

Երեկոյան մի քիչ թեյ խմեց և պատրաստվեց պառկելու։ Հեռուստահաղորդումն ավարտվեց։ Բացեց պատուհանը, որպեսզի սենյակն օդափոխվի, անկողինը հարդարեց և խոհանոց տարավ շաքարամանով ու բաժակով սկուտեղը։ «Ա-ա՜-խ» բաց թողեց ձեռքից... Բաժակը զնգոցով ջարդվեց և փոքրիկ կտորներով ցրվեց չորս կողմ։
Էլեկտրական սալիկի վրայից ցատկեց փոքրիկ մի մուկ։
Կռացավ, ձեռքն առավ սկուտեղն ու շաքարամանը, ինչի՞ց սկսեր։ Վախեցած ետ դարձավ, այդ փոքրիկ գազանիկը չէր հարձակվի իր վրա։
Մկնիկը վստահաբար նույնը մտածում էր նրա՛ մասին։
Նայեց շուրջը` գտնելու որևէ իր, որով կպաշտպաներ իրեն. «Հանդարտվեց»... Վերցրեց ավելն ու սկսեց հատակից հավաքել ճենապակու կտորտանքը։ «Միայն այս էր ինձ պակասում»։ Պետք է բռնեմ դրան։ Ինչ ամո՜թ է, տան մեջ` մու՛կ։ Որտեղի՞ց է հայտնվել։
Սկսեց պտտվել խոհանոցում. ոտքով հրեց փոքրիկ պահարանը, հետո` սալիկը, աղբի դույլն ու սառնարանը, որպեսզի վախեցնի գազանիկին և ստիպի նրան դուրս գալ իր թաքստոցից։
Վերջը հուսահատ ձեռք թափ տվեց։ Հանգցրեց լույսն ու վերադարձավ սենյակ։ Ի՞նչ անի։ Եկավ այն եզրակացության, որ մկնիկը մագլցել էր խաղողի վազի վրայով և ներս էր մտել պատշգամբից։ Ուրիշ էլ որտեղի՞ց...
«Ա՜յ, քեզ գործ։ Վաղը հիմնարկում ընկերներին կհարցնի, թե այդ ինչպես է լինում, որ մկնիկը հասնում է մինչև չորրորդ հարկ։
Պառկեց, սենյակի դուռը պինդ փակեց, որպեսզի անկոչ հյուրը գիշերով չխցկվի իր մոտ։

Երեքշաբթի

Որոշված ժամերը հիմնարկում անցկացնելուց և լիուլի ականջալուր լինելուց հետո ամենաայլազան պատմությունների` գնումների և անհնազանդ երեխաների մասին, նա պատմեց գիշերս տեղի ունեցած միջադեպի մասին և ստացավ հարկ եղած խորհրդատվությունը, թե ինչ պետք էր նախաձեռնել մկնային հակաօրինական վրաերթին դիմակայելու համար։ Հետո դուրս եկավ, շրջեց մոտակայքում եղած խանութները, ուր վաճառվում էր թակարդ և թույն։ Ամբողջ երեկոն կորցրեց, մինչև ի վերջո գտավ հարկ եղածը` «Մատաքե» հրապարակում։ Այնտեղ էլ ճաշակեց թթվասերով մի թխվածք և խմեց նարնջի հյութ։ Ի նշանավորումն կարևոր գնումի։
Տուն մտավ` առաջիկա հաղթանակով թևավորված։ Թակարդը տեղադրեց խոհանոցում` համոզված, որ իր գիշերային այցելուն կընկնի մեջը։ Ընթերցեց մի քանի էջ ձեռքն ընկած գրքից և գոհ սրտով քուն մտավ։ «Բռնվե՜ց»...

Չորեքշաբթի

Առավոտյան, տակավին քունը գլխին, նետվեց խոհանոցում տեղադրված թակարդի վրա։ Բայց պարզվեց, որ ցանցկեն մետաղյա տուփը դատարկ է։ «Խորամանկ սրիկա՛, խոզապուխտի կտորը չանթել է ու փախել»,- բացականչեց նա` ձայնի մեջ որոշակի գոհունակություն։ Վերցրեց, զննեց թակարդն ու պատկերացրեց դրանից շատ ավելի մեծը` այնքան, որ մարդը կարողանա տեղավորվել մեջը։ «Բայց ոչ, դա ազնիվ չէր լինի»։ Թափով խլեց թակարդն ու գցեց աղբի դույլի մեջ։
Հիմնարկում դարձյալ դիմեց գործընկերների խորհրդին։ Անգամ սկսեց գրի առնել, որպեսզի որևէ բան բաց չթողնի. իր այս նոր մեթոդի համար պահանջվում էր խորամանկություն և ոչ թե ուժ։ Անհրաժեշտ էին` փայտե ձող, ընկույզ, խոր ափսե և մի կտոր պանիր։
Պանրի հոտը կառնի ու կընկնի թակարդը...
Աշխատանքային օրը հազիվ անցկացրեց, համբերություն չուներ, ուզում էր ժամ առաջ գնալ տուն և սկսել «օպերացիան». այս անգամ խոհանոցի պահախցում. «երևի հիմա հենց այնտեղ էլ իր գործն անում է»։
Երեկոյան նստեց հեռախոսի կողքին։ Ցերեկը հանդիպել էր իր մի հին գործընկերուհուն, որն ասել էր, որ ուրախ կլինի տեսնելու իրեն։ Բայց ոչ ոք զանգ չտվեց. հեռախոսը մունջ կանգնած էր։ Ինչպես միշտ։ Հասկանալի է, որ նա ինքն էլ կարող էր զանգահարել իր ընկերուհուն։ «Ոչ թե ընկերուհի, այլ պարզապես մի որոշ ժամանակ իրար հետ աշխատել էին նույն գրասենյակում»։
Չզանգահարեց։
Գլուխը լվաց հավկիթի շամպույնով և նկատեց, որ ժամն արդեն ուշ էր, բայց ոչ մի ձայն չէր գալիս...
«Մի՞թե անհետացավ։ Կնշանակի զուր ջանքեր գործադրեցի։ Բայց ոչ... երևի այստեղ ինչ-որ տեղ է` խոհանոցում։ Հետո մոռացավ նրա գոյության մասին։
Միացրեց ռադիոընդունիչն ու նրա երաժշտության տակ ընթերցեց մի քանի էջ ձեռքն ընկած պատահական գրքից։ Հեռուստատեսությամբ` ոչ մի հետաքրքիր բան։ Իսկ ռադիոյո՞վ... Անգամ նա, որը սովորել էր անխտիր ամեն ինչ լսելու, չկարողացավ դիմանալ ամերիկյան անհեթեթ մյուզիքլին։ Անջատեց ռադիոն ու գիրքն էլ փակեց։ Պառկեց քնելու միայն այն ժամանակ, երբ համոզվեց, որ մազերը չորացել են։
Գիշերվա կեսին` ականջին ինչ-որ թույլ կասկածելի աղմուկ հասավ։ Բարձրացավ արմունկների վրա. այո, իրոք ինչ-որ խլրտում կար...
Մկնի՜կն է...
Վառեց գիշերային լամպը։ Նայեց զարթուցիչին։ Ժամը երեքն էր։ «Այդ արարածն այնպես է ման գալիս, ասես սեփական տանը լինի։ Բայց հիմա ես կբռնեմ քեզ... Դու դեռ չես ճաշակել իմ թույնը, ոչինչ, հիմա դա էլ կհամտեսես»։
Ինչքան էլ որ ալարում էր, այնուամենայնիվ, վեր կացավ անկողնուց։ Ոտքերը մտցրեց հողաթափերի մեջ և գնաց ստուգելու։ Այն դեղահաբերը, որ հայթայթել էր անասնաբուժական ինստիտուտի ծանոթներից մեկի միջոցով, ձեռք տրված չէին։ «Զգուշացեք, սա թույն է, մահացու` նույնիսկ մարդկանց համար»։ Նախազգուշացրել էին ինստիտուտից, քորեց ծոծրակն ու ժպտաց քթի տակ։
«Կարողանու՜մ է կաշին փրկել այդ անպիտանը։ Ազնիվ խոսք` սկսում է ինձ դուր գալ... Խելո՜ք... է, այո, սովորելու բան ունեմ նրանից»։
Նորից վազեց, մտավ անկողին և քնեց այնպես խոր, ինչպես քնում են հոգնած տղամարդիկ։ Մկնիկը հոգս էր պատճառել նրան, բայց փոխարենը ինքն էլ զգացել էր, որ անհրաժեշտ է, օգտակար... «Ինչպես կարող է իր տանը մկներ հայտնվեին»։ Չէ՞ որ բոլորն իրեն գիտեն որպես կարգ ու կանոնով տղամարդ, որպես գերազանց ծառայող, տանն էլ` կոկիկ ու տնարար։ Այո, տանը նրա ամեն մի իրը իր ստույգ տեղն ուներ։ Բալի լիկյորից սկսած մինչև փոշու շորը։ Փնթիություն տանել չէր կարողանում։

Հինգշաբթի

Ոչ մի նոր բան։ Մկնիկն ընդհանրապես միտք չուներ հանձնվելու։ Էլ չենք ասում, որ, այո... լկտիության բարձրակետ, դեռ պանիրն էլ կրծոտել էր... «Ոչ, միևնույն է, կբռնի նրան... Ու՞ր պիտի փախչի»։ Այնպիսի տրամադրությամբ էր համակված, որ հիմնարկում ուղղակի զարմանում էին։ Սովորել էին նրան տեսնել միշտ զուսպ, լռակյաց, գիտեին, որ դժվար կյանքով է ապրում. հիվանդ մայր, մեն-մենակ, առանց կնոջ, մի խոսքով ուրախանալու քիչ բան ուներ...
«Ի՞նչ է պատահել, ինչու՞ եք այդքան ուրախ»։ Պատասխանեց անորոշ. որոշեց նախ ստուգել ինքն իրեն. «Այս ի՞նչ է, կարծես ամեն ինչ գրվում է դեմքիս վրա»... Հետաքրքրասեր գործընկերները քաշվեցին մի կողմ։
Մի շիշ չոր գինի գնեց, մի կտոր էլ խորոված դդում։
«Դե որ տրամադրությունս լավ է, գոնե այս գիշեր մկնիկին հանգիստ թողնեմ... մի փոքր արձակուրդ տամ իրեն...»։
Նրա համար մի կտոր պանիր կտրեց, թույնով լի հաբերն էլ լցրեց թիթեղյա տուփի մեջ և պահ տվեց խոհանոցի պահարանում։
Սկսեց ուտելիք պատրաստել։ Ընթրիքից հետո կերավ դդմի կտորը, հետը կում-կում ըմպելով նաև չոր գինուց։ Մեկնվեց բազմոցին, որ հանգստանա մի փոքր։ Սուրճ պատրաստեց իր համար և զանգահարեց այն երբեմնի գործընկերուհուն։ Տանը չէր, մայրն ասաց, որ քիչ անց կվերադառնա։ «...Աա՜, ներեցեք... ես նորից զանգ կտամ»։ Բայց երկրորդ անգամ չզանգահարեց։
Սուրճը խմեց պատշգամբում, հայացքը հառած քաղաքի վրա ծանրորեն սող տվող ամպերին։ Հետո վերադարձավ խոհանոց տեսնելու, թե ինչ կատարվեց իր թողած պանրի հետ։ Ի զարմանս իրեն` մուկն այն լափել էր։ «Սարսափելի արարած է։ Խելո՜ք է։ Ուղղակի նախանձելու բան է»։ Եվ պառկեց քնելու։ «Կարծես իրոք ընկերներ ենք լինելու»։

Ուրբաթ

Ճաշարանում պասուց օր է և` ... աշխատավարձի։ «Երկու հարյուրը փոխ վերցրած պարտքը մարելու համար, այսքանը` ուտելու, այսքանը` գազի և հեռախոսի...»։
Երկար ու ձանձրալի օր էր այս հիմար գրասենյակում։ «Այս կիրակի իբր հաշվապահության այն Ադինան պիտի ծննդաբերի»։ «Իսկ եթե դրան ավելացվի նաև մի քիչ արքայախնձորի հյութ, շատ ավելի համեղ կստացվի»։ «Իսկ ես կարծում եմ, որ Նիկոլայեն գլուխ կհանի»։
Վերադարձավ ուշ. կինո գնաց։ Շաբաթը մի անգամ գնում էր «Ժայռ» կինոթատրոն` մշտական քարտով։ Ֆիլմերի մեջ ընտրություն չէր կատարում. դիտում էր ինչ պատահի։ Հետո մտավ մի սրճարան, պատվիրեց սուրճ, տանն էլ դեղաբույսով թեյ կխմի... Ստամոքսի համար օգտակար է։
«Այո, վերջ, դրա արձակուրդն ավարտվեց, այսօր արդեն կդնի թույնը։ Տեսնեմ այն ժամանակ ի՞նչ է անելու... Պիտի կարողանա՞ խույս տալ...
Պանրի կտորը ձեռք չտրված մնում էր ափսեի մեջ։ «Փախել է. ինձ թողեց մենակ, իսկ ես` հիմարս, այնպես արագ եմ կապվում... Չէ՞ որ պատշգամբի դուռը բաց թողեցի, նա` աշխարհի խորամանկը, փախավ... Ուղղակի ձեռք առավ ինձ...»։
Անտրամադիր` ցած գցեց կեռասի կոմպոտով բանկան։ Այդ մի շնորհն ուներ. կպչել ու կախվել ինչ-որ մեխից, մատը կտրել, վրան ինչ-որ բան թափել, խփվել... Հիմարություն. մաքրության և կարգուկանոնի հանդեպ նրա դրսևորած նախանձախնդրության պայմաններում նման փոքրիկ միջադեպերը նրան հանում էին հավասարակշռությունից, և քիչ-քիչ կրճատում կյանքը։
«Միայն թե ձեռքս ընկնես...»։
Գազազած` թույնն ամբողջությամբ տեղաբաշխեց խոհանոցի տարբեր անկյուններում։ Անցավ նույնիսկ սենյակ, նույնիսկ լողասենյակ։ Այլևս չէր վախենում մկնիկից։ Պիտի ոչնչացներ նրան և մի անգամ ընդմիշտ պիտի վերջ տար այդ մկնային սպառնալիքին։
«Կարծում ես ինձ պիտի միշտ այդպես հիմարացնե՞ս։ Այո՞։ Սխալվում ես, ախպերս»։
Զանգահարեց գործընկերներից մեկը և առաջարկեց հաջորդ օրը դուրս գալ քաղաքից։ Մերժեց։ Իբր նման զբոսանքի սիրտ չուներ, ավելի կարևոր անելիք կար։ «Համենայն դեպս, շնորհակալություն, որ հիշել ես ինձ»։ Ափսոսաց, որ ստիպված եղավ մերժել, նման հրավերներ շատ հազվադեպ էր ստանում։
«Ինչ տհաճ օր էր, լավ է, որ ավարտվեց»։
Պառկելուց առաջ անգամ օրվա լրագիրը բաց չարեց։

Շաբաթ

Վեր կացավ սովորականից շուտ։ Հանգստյան օր էր։ Լվացվեց, մի թեթև նախաճաշ արեց և ձեռնամուխ եղավ մկանը փնտրելուն։ Պետք է սենյակի և խոհանոցի բոլոր անկյունները մի լավ մաքրեր։
«Միևնույն է, պետք է հավաքեմ չորս կողմը, եթե այսօր էլ չհայտնվեց, կնշանակի տան մեջ չէ և հարցը փակված է։ Վերջապես կկարողանամ հանգիստ լինել»։
Սա շատ հարմար առիթ էր «մեծ մաքրություն» կատարելու համար։ Մեծ գորգը զ’օրս պատվիրեսցե թափ տվեց։ «Ի՜նչ լավ օր էր...»։ Ամենայն հոգածությամբ լվաց նաև խոհանոցի հատակը։
Երեկոյան քիչ էր մնում մեռներ հոգնությունից։ Փոխարենը բնակարանը փայլում էր մաքրությունից։ Մկնդեղն ու թակարդը նետվեցին աղբի դույլի մեջ։ Ակնհայտ էր, որ գազանիկը լքել էր այն։ Փախս էր տվել երևի դեռ այն ժամանակ, երբ ինքը բաց թողեց պատշգամբի դուռը։
«Ունակ չեմ մոտս պահելու անգամ մի ոչ ու փուչ մկնիկի։ Այդպես է։ Ընդունում եմ... Իսկ կյանքը շարունակվում է։ Այնուամենայնիվ, պետք է մի կերպ ապրել։ Մի կերպ...»։
Որոշեց նորից զանգահարել ծանոթուհուն, բայց ետ կանգնեց այդ մտքից։ Ծխախոտ կպցրեց։ Ծխեց երկար ու ձանձրացած։
Քուն մտավ ավելի շուտ, քան ենթադրում էր։
Լուսադեմին հեռախոսը զնգաց. «Ո՞վ կարող էր լինել այս ժամին։ Ոչ, հաստատ նա չէ»։
Ինչ-որ մեկը սխալ համար էր հավաքել։ Շփոթված` մտածեց ներողություն խնդրելու մասին. «Ների՜ր, բարեկամ...»։ «Ոչինչ, պատահում է», ատամների միջով քամեց` բարկացած։
Խցկվեց լողասենյակ, վառեց լույսը, իրեն զննեց հայելու մեջ և որոշեց մի քիչ ջուր խմել։ Բայց ինչ-որ տարօրինակ աղմուկ գրավեց ուշադրությունը։ Ետ դարձավ...
Լողախցիկում ցատկոտում էր մկնիկը։ Ամբողջ էությամբ ցնցվեց տագնապից և մեքենաբար քաշվեց ետ, դեպի դուռը։ «Տե՛ս, որտեղ է եղել այդ խորամանկը... Ետ վերադարձավ։ Ա՜յ քեզ թշվառակա՜ն... Գալիս է այն ժամանակ, երբ սիրտն ուզում է։ Սիրում է ինձ խաղացնել»։
Վերևից իջեցրեց ձեռքի ցնցուղը և բաց թողեց տաք ջուրը։
«Գլխավորն այն է, որ պահպանվի «դիստանցիան»` տա-րա-ծու-թյունը»։ Տեսնենք հիմա ի՞նչ է անելու։
Տատանվեց՝ անցնի հարձակմա՞ն, թե՞ պաշտպանվի։
Մկնիկը` գժված, իրեն խփում էր լողախցիկի մի պատից մյուսը։
Ճիգ էր անում դուրս ցատկելու, բայց «ափերը» չափազանց բարձր էին իր համար։ Իսկական պաշարման մեջ հայտնված ամրոց։ Փրկության և ոչ մի «շանս»։ Գիտեր, որ այդպես է, և զգում էր իր կանխորոշված վախճանը։ Փորձեց վերջին ուժերով։
Զու՜ր...
Ջրի շիթը` ավելի ու ավելի տաք, անխնա հետապնդում էր նրան, ավելի ու ավելի դժվարացնելով վհատ փորձերը։ Մաշկի մազմզուկը բոլորովին ցցվել էին թացությունից, ջուրն արագ էր գործում։
Մկնիկը հազիվ էր դիմանում։ Նման մի բան տեսել էր հեռուստատեսությամբ։ Հրշեջներ, ջրի զորե՜ղ շիթեր։ Եվ` մարդիկ, դես ու դեն վազվզելիս...
Ամբողջ մարմնով սկսեց դողդողալ։ Մկնիկից ոչ պակաս, չիմանալով ինչ անել։
«Ինչու՞ հայտնվեցիր, հը՞։ Ի՞նչ ես ուզում ինձնից...»։
Նա կարող էր ուղղակի վռնդել նրան, պատշգամբից ցած շպրտել, բայց այդ դեպքում պետք է ձեռքով բռներ. հանկարծ գազանիկը խլվլաց ու բը՜ռ-ռ... Նա ձեռքն առավ լողախցիկի պլաստմասսայե խցանը և կատաղաբար սկսեց ամբողջ ուժով հարվածել, ունակ մի արջ սատկացնելու։
«Ա՛ռ քեզ, ա՛ռ քեզ. ստացիր ինչ որ փնտրում էիր։ Ուզում էիր քաղցր կյանքով ապրել, հա՞... Ուզում էիր դեմս կանգնել ու ատամ ցույց տալ ինձ, հա՞... Դե, ա՛ռ քեզ, ա՛ռ...»։
Չարժեր նայել արդյունքին։ Շուռ տվեց դեմքը։
Առավո՜տ էր։ Գնաց խոհանոց, մի լաթի կտոր վերցրեց և դուրս բերեց մկնիկին, բայց արյան մի քանի կաթիլ մնացին հատակին։
«Ինչպիսի՜ մղձավանջ, ինչպիսի դաժանություն»։
Սատկած մկնիկին խցկեց աղբի դույլի մեջ։ Ետ եկավ լողասենյակ և բացեց պատուհանը։ Հայելին քրտնել էր շոգից։ Զգաց, որ խեղդվում է։ Ամեն ինչը արտաշնչում էր մահ և արյուն։ Արյունն արագորեն ոստոստում էր քունքերում, իսկ բերանում անասելի դառնահամ էր։ Սկսեց լողախցիկը լվանալ։ Բայց կարմիր բծերը չէին վերանում։ Կատաղած` փորձեց տրորել, փոշի լցրեց, շատ ու շատ, նաև այն մեկից, որ ավելի ուժեղ ներգործող էր։ «Կվերանան, պե՛տք է, որ վերանան... Էհ, էլ ո՞նց պիտի մտնեմ այս լողախցիկի մեջ... Չեմ կարողանալու»։
Դուրս նետվեց պատշգամբ։ Սառն օդը խփեց երեսին։ Խոր շունչ առավ։ Պառկեց, որ քնի, բայց սկսեց ինչ-որ դողդողալ։
«Հիմար բան ստացվեց»։

Կիրակի

Արթնացավ բավական ուշ։ Հանգստյան օրվա համարյա կեսն անցել էր. «Ա՜յ քեզ սկիզբ»։
Հիշեց, թե ինչպես եկավ մկան հախից։ Կատարվածը հանցագործություն էր, որով աշխարհն ընդհանրապես չհետաքրքրվեց։
Սուրճ խմեց։ Վազեց մինչև անկյունի նպարեղենի խանութը` փակվելուց քիչ առաջ։ Բախտը բերեց. սպասարկեցին։ Անձնակազմը ճանաչում էր իրեն։
Վերադարձավ տուն։ Աղբի դույլը դուրս տարավ։ Սիրտը մի տեսակ խառնում էր, չէր կարողանում ուտել։ Պետք է մի բան խմեր։ Միևնույն է, թե ինչ։ Ինքն իրենից էր զզվում։
Ինչպե՞ս կարողացավ սատկացնել մկնիկին, այդ փոքրիկ արարածն այնպես հարազատացել էր իրեն... բայց վերցրեց ու սատկացրեց։
Իրեն զննեց հայելու մեջ։ Դեմքը մի տեսակ փոխված էր թվում, մի տեսակ տարօրինակ, նույնիսկ` չար։ Ասես ճակատին գրված էր. «Մենակությունը լավագույն պաշտպանությունը չէ։ Դու մի ողբալի թշվառական ես։ Հաստա՛տ դրա համար քեզ ոչ ոք չի ուզում»։
Սկսեց ման գալ փոքրիկ բնակարանում, չկարողանալով տեղը գտնել։
Ուրիշ մանրամասներ հայտնի չդարձան։ Երևի մի քիչ օղի էր խմել, մի քիչ էլ` ծխել։

Երեկոյան նա բաց էր արել պատուհանը, նայել երկնքին, սեղմել ատամները և ոտք դրել ամայության մեջ։
«Ոչ, չեմ գոռալու... Գոնե մի անգամ կյանքում թող չվախենամ ոչնչից»։

Արձակուրդի վերջը

Հարևանները վկայություն տվեցին, որ ընկել էր պատուհանագոգից։ Հետաքննությունը որոշեց, որ խոսք էր գնում դժբախտ պատահարի մասին։ Մարդն ուզեցել էր պատուհանի վարագույրն ուղղել, պարզապես հարկ եղածից ավելի էր կռացել ու ընկել։ Դիտմա՞մբ։
Իսկ ո՞վ կարող է ապացուցել դա։ Փոքրիկ բնակարանն ուրիշ կենվոր ունեցավ։


ԽԱԽՏՎԱԾ ԱՄԱՌ

– Աստվա՜ծ իմ, ամեն ինչ խախտվել, իրար է խառնվել, – հոգոց քաշեց Անիկա տատը, բայց Ջորջեն համաձայն չէր նրա հետ և դեն հրեց առջևի ափսեն, որի միջից ուտում էր։
– Ինչեր ես խոսում, այ տատ, դու չէի՞ր ինձ սովորեցնում ասել. «Ա՜յ քեզ խախտված ամառ, այս ամռանն իմ աքլորը մինչև լուսնի վրա թռավ։
– Այո, բայց այն ժամանակ դու հիվանդ պառկած էիր` կարմրած կոկորդով, իսկ հիմա այդպես ասացի փոթորկի պատճառով, որ հրեն այս կողմ է գալիս։ Տե՛ս, ոնց է վրա տալիս։
Փոքրիկ-մոքրիկ` չեչոտ դեմքով Անիկա տատի ութսունն անց էր, ամբողջովին կծկված նա չորացել էր թղթի կտորի պես, ասես կենդանի մեռել լիներ։
– Դու... կատակ ես անում ինձ հետ, Անիկա տատ, – ասաց նրան Ջորջեն և հենց այդ պահին էլ անսահման դաշտն անհետացավ նրա դեմ, ասես հօդս ցնդեց։ Բարդիներով եզերված ճանապարհը բացվեց, իսկ լռությունն ու հորիզոնի կապույտ գիծը ասես գետնի տակն անցան, վրա հասավ խոր, անձրևոտ գիշեր։
Բայց անձրևը դաշտի վրա չէ, որ թափվում էր, այլ` լեռան։ Նրա ահեղնալից, ասես ջրհեղեղ գուշակող ոռնոցը խեղդում էր շուրջն ամեն ինչ և մարդ զգում էր, թե ինչպես ինչ-որ բան իր ներսում տնքում ու լաց է լինում։
– Լեռան վրա թափվում է որ ի՞նչ. քարե՞ր աճեն, – ձայն տվեց Անիկա տատը։ – Մի գլուխ անցնում-գնում է մեզնից։
Կայծակի թրերը թափով խփվում էին պատուհանին, մարում ամպրոպի որոտների մեջ և անհետանում գիշերվա խավարում։
– Ինչու՞ ես էլի բոխի դրել բարձիս տակ, տատի, – գանգատվեց տղան, – գլուխս ցավում է դրանից։
– Բոխին վռնդում է փայտօջիլները, – պատասխանեց տատը, ուղղելով գարու ճյուղերից հյուսած պսակը սրբապատկերի տակ, սենյակի անկյունում։
Գիշերային փոքրիկ հյուսկեն գլխարկը` բրդյա ծոպիկներով, ընկավ մահճակալի կողքին դրված կանեփի կապի վրա։ Տատը ճիգ արեց վերցնելու այն, բայց կրծքում հանկարծակի հայտնված ծակոցը կտրեց շունչը։ Նա գրեթե փռվեց, ավելի շուտ` ընկավ Ջորջեի ոտքերի մոտ։
Սպիտակ, նոսրացած մազերը դիպան տղայի մերկ ուսին, և նա դարձավ դեպի տատը։ «Վատ բան է ծերությունը», – որոշեց տատը։ – Մազերս սու՜ր-սու՜ր են, կախարդի գլխի մազերի նմսան, միայն մահը կկարողանա շոյել դրանք»։
Մի կերպ հավաքեց իրեն և դիմեց Ջորջեին.
– Հաստացել ես, Ջորջե, ատամներդ շատ ամուր են, էնպես ես դրանցով ծամում, ասես սոված շուն լինես։ Այո, չաղացել ես, ոնց որ կկուն Սուրբ Պետրոսի օրը։
– Սուրբ Պետրոսի օրվանից հետո կկուներն այլևս չեն կռավում, դրա համար էլ չաղանում են։ Մայրիկն ասաց։
– Դուրսպրծուկի մեկն է քո մայրիկը։
– Անիկա տա՞տ, – ներսից լսվեց Միհայ Դրոքի ձայնը։ – Ինչու՞ ես անընդհատ տղային լարում Աուրելիայի դեմ։ Չէ՞ որ աղջիկդ է, դու ես իրեն մեծացրել։ Նա ոչ մի ժամանակ փաղաքշանքով չի եկել ինձ մոտ, միշտ սառցի կտորի նման է խցկվել վերմակիս տակ։ Լա՜վ խաբեցիք դուք ինձ, ձեր ամբողջ ցեղն է էդպիսին։
– Փոքրիկը լսում է Միհայ, – հանդիմանանքով ընդհատեց նրան ծեր կինը։
– Ինչ լսեցիր, Ջորջե, ասա` ես էլ իմանամ, թե ինչ ես լսել։
– Անիկա տատը հիվանդ է, ձայնը խզվել է, – պատասխանեց տղան։
– Վճարում է իր ութսուն տարիների համար։ Բոլորս էլ պիտի վճարենք մեր տուրքը Աստծո առաջ, երբ որ ժամանակը գա։
– Ես ձեր բոլորից ավելի երկար եմ ապրելու, որովհետև ձեռքումս երկու կայծակ ունեմ։ Անիկա տատն ինձ համար երկու դեղձենի կախարդեց, և ես կարող եմ կայծակով խփել ում որ ուզում եմ։
– Հիմարությու՛ն, – վրդովվեց Միհայ Դրոքը և նստեց շեմին։
Լուսինը պոկվեց ամպերից և եկավ դեմ առավ պատուհանի ապակուն։ Դռան շրջանակի մոտ կանգնած` Միհայ Դրոքը նման էր հսկայական սև ստվերի։ Պատուհանից այն կողմ` դեպի դաշտավայրը, խավարը դանդաղորեն հալչում էր, վեր էր ածվում կաթնախառն շիլայի` կանաչ փրփուրով պատած, իսկ կրակե լեզվակները, որ փայլատակում էին լեռան վրա` իրենց սուրսայր հարվածներով թրատում էին դաշտը։
Լռեցին։ Ջորջեն գաղտագողի բարձի տակից դուրս էր բերում բոխու կապոցներն ու գցում մահճակալի տակ։ Միհայ Դրոքը մատների արանքն առած տենդոտ պտտում էր գոտու ծայրը` մեջքը հենած գարեջրի շշերի կափարիչներից շարած, հաճելիորեն սառը շղթային, որ որդին կախել էր պատից։ Անիկա տատը պառկած էր անշարժ, ծնկները թեթևակի ծալած, որպեսզի փոքր-ինչ ամոքի այրող ցավը` սրտի գդալի տակ, որ բարձրանում էր դեպի կողերը։ Սենյակում տարածված էր յոդի հոտ, նաև վառված մամալիկայի ու չոր տերևների։ Սրբապատկերի վրա կախված գարու ծաղկեպսակի մեջ մոլախոտի մի քանի թելիկ էին ցցված։ Երկինքը պարզվել էր, լուսամուտի վերին անկյունում արդեն պարզ երևում էր դրսից կախված ծիծեռնակի կլորիկ բույնը։
Անիկա տատն առաջինը ձայն տվեց.
– Միշտ կարծել եմ, որ ջրգողությունից պիտի մեռնեմ։ Մենակ թե երբեք այնպես չի լինում, ինչպես մտածում ես։
– Ջրգողությունից ուռեցվորում, մեռնում են նրանք, ովքեր իրենց կյանքում շատ ջուր են խմել։ Լյարդը դրանից ուռչում է և փորները` մեծանում։ Իսկ դու շատ ջուր չես խմել։
– Ճիշտ է, խմելը` չեմ խմել, բայց ուտիս ճաշ շատ եմ կերել։ Իսկ անձրևներն այս կողմերում հաճախակի չեն, միշտ պետք է պաս պահեմ։ Երբ ջրգողությունից ես մեռնում` մարդիկ անմիջապես չեն մոռանում քեզ, երկար են ողբում։
Անկյունում դրված սեղանի վրա զարթուցիչը զնգաց։ Թաքցրել էին վուշե սրբիչի տակ, ձայնը խեղդված էր հնչում, ասես ճպուռն էր մուգ ապակու հետևից թակում։
– Արդեն ժամը տասն է, Անիկա տատ, իսկ նա դեռ չկա։ Արևը մայր էր մտնում, որ սկսեցի սպասել, ժամացույցն էլ լարեցի այնպես, որ ժամը մեկ զնգա։ Դու գիտեիր, թե նա ինչով է հիմա զբաղված...
– Դու նույնպես գիտեիր, Միհայ, – պատասխանեց ծեր կինը։ – Չի կարող պատահել, որ հասկացած չլինես։ Պետք է, որ հիմար եղած լինես, իսկ դու բոլորովին էդպիսին չես։ Շատ լավ էլ տեսար իրեն, երբ լաչակն ուժեղ ձգեց ծոծրակի «քոքի» տակ, կլայեկչու կնկա պես ու դուրս թռավ։ Դու չէի՞ր, որ գողտուկ անցար պարտեզի միջով ու թաքնվեցիր առվի մեջ, որպեսզի լսես, թե էն երկուսն ի՞նչ են խոսում։ Մենակ թե չէիր ուզում էստեղ մնալ։ Վախեցար կամ էլ թե չէ` ամաչեցիր։
– Թող ընկներ սատկե՛ր, մինչև էն ավարայի վերադառնալը։ Հիմա ամեն ինչ ուրիշ տեսակ կլիներ։
– Աուրելիան ինձ նման է. միևնույն է, նա էլի թողնելու էր քեզ։
– Եվ դա` վեց տարի հետն ապրելուց հետո, հա՞...
– Այո, Դանաքուն էլ վեց տարի պառկեց բանտում։
– Հո ես չե՞մ իրեն էնտեղ ուղարկել։ Նրա ճակատին գրված է եղել, որ բանտի դռներից դուրս չգա։ Իսկ Աուրելիան ինձ առավ միայն նրա համար, որ պառաված օրիորդ չմնա։ Ձեր ցեղը, Անիկա տատ, շատ շատերին է դժբախտացրել։ Գրո՛ղը ձեզ տանի. սարի գլխից, ուղղակի փարախներից իջաք էստեղ ու ամբողջ գյուղը սկսեց... թրիք հոտել։ Մենակ ես էի, որ չզզվեցի ձեզնից։ Էս անտեր «սեր» կոչվածը կուրացրեց ինձ։ Է՜հ, ո՜նց խաբեցիք դուք ինձ, ո՜նց խաբեցիք։ Սիրտս դաղեցիք։ Իմ ինչի՞ն էր պետք կապվել ձեզ հետ։ Կարծես չգիտեի, որ քո մարդը ամբողջ վեց հոգի էր կախաղանի դուռը հասցրել։
– Նրանք Դանաքուի նման չէին, նրանք մարդասպաններ էին։
– Ենթադրե՜նք. բայց ինչու՞ պետք է հենց դուք մատնեիք։ Չէ՞ որ նրանցից երկուսը ձեզ ազգական էին, զարմիկներ։ Էն մարդկանց հալածում էին, դրա համար եկել թաքնվել էին ձեր փարախները, իսկ դուք նրանց թասերով կաթ տվեցիք, որ խմեն, մեջը այծի մազ լցրած, և նրանք, որ ուզեցին փախչել, չկարողացան, ստամոքսները սկսել էին կտրատվել ցավից և. նրանց բռնեցին հենց այդտեղ` ակացիայի ծառի տակ, վարտիքները ցած իջեցրած։
– Հիմարություններ ես դուրս տալիս։ Էն ժամանակ մի բան էր, հիմա` բոլորովին ուրիշ։ Դանաքուն բանտից եկավ քսան օր առաջ։ Բաց թողեցին ժամկետը չլրացած և եկած առաջին օրվանից ամեն իրիկուն գնում էր գետափ ու սպասում սրան։ Էդտեղ սիրահարվեցին ինքն ու Աուրելիան, դրա համար է նրա հետքերը փնտրում այդ գետի մեջ։ Մայրն ու հայրը ասացին նրան. «Յոա՜ն, Աուրելիան չէր կարող այդքան ժամանակ սպասել քեզ, դու գնացիր որպես ցմահ դատապարտված»։ Բայց Դանաքուն չկարողացավ հասկանալ այդ բանը և ամբողջ ժամանակ էդ տեղերում էր ֆռֆռում։ Իսկ անցած գիշեր Աուրելիան քարեր էր շպրտում նրա վրա ու վռնդում էր։ Ես մոտիկ կանգնած էի ու ամեն ինչ տեսա։ Էն ժամանակ չասացի քեզ, բայց հիմա ասում եմ։ Դանաքուն չթաքնվեց անգամ, քթի տակ սուլսլում ու ոտքերն էր լվանում ջրի մեջ։ Աուրելիային էր սպասում։
– Իսկ հիմա դու ինքդ նրա մոտ ուղարկեցիր Աուրելիային, ցնդած պառավ։
Ես աղջկաս ոչ մի խոսք չեմ ասել նրա մասին, բայց գիտեի, որ փնտրելու է նրան։ Հողը վառվում էր նրա ոտքերի տակ, նրա տեղը լինեիր` դու էլ կգնայիր, Միհայ, որովհետև ով ինչ ուզում է թող ասի, բայց միայն այդ կինն է, - նրա հետ դու ամբողջ վեց տարի կապված ես եղել հոգով և մտքով, - որ կկարողանա էսօրվա օրս ցրել քո տխրությունը։
– Կապը կտրած դուրսպրծուկի մեկն է նա, էլ չի վերադառնա։
– Այդ դեպքում ինքդ գնա փնտրիր նրան, – բարկացավ ծեր տատը։
– Որ ամբողջ վեց տարի չեմ գտել...
– Է՜հ, Միհայ, անգամ թե վերադառնա էլ, մինչև կյանքիդ վերջը պիտի հիշես այս գիշերն ու դողդողաս։ Իսկ ես էդ ժամանակ կլինեմ գերեզմանում։
– Գնա՛, էնտեղ ինչքան ասես տեղ կա, ճանապարհն էլ լավ է, – պատասխանեց Միհայն ու վեր կացավ։
Մոտեցավ, սրբիչի տակից խլեց զարթուցիչը, մռայլ ծռմռվելով նայեց լուսավորված թվացույցին և դանդաղ ու տանջալից շարժումներով պտտեց կռնակի լայնկեկ բանալին, այնքան մինչև լարեց ժամը տասնմեկի վրա։
Հետո, բարձրահասակ շալվարի միջից դուրս պրծած վերնաշապիկի փողքերով, խոշոր ու մռայլադեմ, նա սև ուրուրի նման սահեց դեպի սենյակի պատուհանը, մի պահ փակեց այն, հետո կորավ միջանցքի խորքերում։ Ամբողջովին դողդողալով` ծեր կինը հայացքով հետևում էր նրան։
– Մրսու՞մ ես, Անիկա տատ, – հարցրեց Ջորջեն։
Մոռացել էր տղայի մասին։ Առաջ մեկնեց չորուկ, անկարողությունից ծանրացած ձեռքը, վերմակն ուղղեց, խրեց տղայի մեջքի տակ, և մատները ճրթճրթացին։
Դուրսը հունիսյան խեղդող քամին խշրտում, ասես ավազ էր ծամում։ Թթենու տերևները թփթփացնում էին տանիքի կղմինդրները։ Օրվա տապից լայնացած մի գերան` ընդարմանալով ճաք տվեց և նրա մեջ ներծծված խեժը սկսեց կաթել։ Տատին թվաց, թե ինչ-որ մեկը ծեծում է պատուհանը. ճիգ անելով բարձրացավ փոքր-ինչ և ականջ տվեց։ Ոչ, ոչ ոք չկար։ Միայն լիալուսինն էր միայնակ կախված դաշտավայրի վրա։
– Անձրև չկա, – շուռ եկավ թոռան կողմը տատը։ – Բոլոր ամպերը ցրվեցին։ Միևնույն է, հողը դարձյալ ծնելու է։ Գարի, ցորեն, եգիպտացորեն...
– Մի կաթիլ էլ չթափվեց, ո՞նց պիտի ծնվի հատիկը։
– Կծնվի, – հանգիստ արձագանքեց տատը։ – Դեռ լույսը չբացված` կգնամ ցորենի ձիերին բերելու։ Այն հողի տակ, որի վրայով անցնում են նրանք, հասկերը լցվում են և փոմփոշանում աղվեսի պոչի նման։
– Կգնամ, նրանց հետ միասին կվերադառնամ հողի տակ, և նրանք կվրնջան խենթ խրխինջներով։ Այդ ցորնաձիուկների իրաններն էլ, գլուխներն էլ ցորենից են, Ջորջե։ Դու ինքդ էլ կլսես նրանց ձայնը։ «Դի՜յյ, իմ փոքրիկ ցորնաձիեր» կկանչեմ ես և կթռչեմ ուղիղ դեպի նրանք, կթռչեմ սայլով, որի անիվները նույնպես կլինեն արևածաղկից, ճաղերը` եգիպտացորենի կողրերից... Դու կսպասես ինձ, ես կգամ... Մայրդ ու հայրդ կասեն, որ ես այլևս ողջերի թվում չեմ, միայն դու կիմանաս, թե ուր եմ գնացել։
– Աչքերդ փակիր, տատ, – ասաց Ջորջեն, – հանկարծ չտաղեմ քեզ, որովհետև հիմա ուզում եմ մի փոքր խաղալ քո տված կայծակներով։
Անիկա տատը ձգվեց անկողնում, բայց աչքերը մնացին լայն բացված։
– Ամեն ինչ խառնվեց իրար, – ասաց Ջորջեն, վրդովված, որ Անիկա տատն այլևս չի լսում իրեն։
Եվ ցնցվեց վախով համակված. միջանցքի խորքում զարթուցիչը զնգաց. ժամը տասնմեկն էր... Զնգոցը տրոհվեց ու սուզվեց թթենու սոսափյունի մեջ։
Միհայ Դրոքը ճիգ էր անում բաժանելու ժամանակը առանձին մասերի, որպեսզի մոռանա, մեղմացնի սրտի ցավը։ Եվ ժամանակը` այդպես տրոհված, նրան մղում էր դեպի ներումն։