Vard » 10 апр 2010, 13:53
ՊԱՏԿԵՐԱՎՈՐՄԱՆ-ԱՐՏԱՀԱՅՏՉԱԿԱՆ ԲԱՌԱՊԱՇԱՐԱՅԻՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐ
Մակդիր
-առարկան, երևույթը, գործողությունն արտահայտչորեն բնութագրող բառերն ու արտահայտությունները
Մակդիր կարող են դառնալ նյութական իմաստ ունեցող բոլոր խոսքի մասերը. օրինակ`
ածական – պայծառ աշուն, դառնաշունչ քամի
գոյական – քար սիրտ, խոզ մարդ
մակբայ – տերևները դողացին մեղմաբար
դերբայ – վախեցած աչքեր, նիրհող քաղաք
բառակապակցություններ – մթնում կորած խրճիթներ
-գործողության մակդիրները արտահայտչորեն բնութագրում են գործողությունը. օրինակ`
…դառն հեկեկաց, դիտապաստ ընկան, «Զինվորները սագաբար բարձրանում էին» (Դ.Դեմիրճյան)
-որոշ մակդիրներ մշտապես գործածվելու հետևանքով դարձել են կայուն մակդիրներ. օրինակ` կեռ հոնքեր, չինարի բոյ, ծով աչքեր, աղի արցունք և այլն:
Մակդիրները բաժանվում են տարբեր խմբերի.
1. Ըստ բնույթի.
ուղղակի – դալուկ դեմք, ոլործուն մորուս (Դ. Դեմիրճյան),
փոխաբերական – գիշերամորթ գոմեշ (Դ. Դեմիրճյան) արևահամ բառ (Ե. Չարենց), կուրաչյա ճրագ (Հ. Շիրազ)
2. Ըստ կազմության.
պարզ – անհուն գորով, հրաշագեղ աչքեր
բաղադրյալ – մթնում կորած խրճիթներ (Ե. Չարենց)
3. Ըստ շարադասության.
նախադաս – խավարակուռ մշուշ (Վ. Տերյան)
ետադաս – վարդերի բույրը վառման (Ե. Չարենց)
4. Ըստ բովանդակության.
-նկարագրական – արջի կերպարանք, տորքյան հասակ
-քնարական – խռովահույզ դեմք, երկնասլաց ու թեթև, նրբակապույտ ծածկած մեգ (Վ. Տերյան)
-նվազական – հավի հիշողություն
-չափազանցական – հրացայտ աչեր
-գունային – կարմիր առավոտ, կապույտ հածումներ
-համեմատական – եզան համառություն
Համեմատություն
-ոճական դարձույթ, որը երկու առարկաների կամ երևույթների համադրման միջոցով մեկը բնորոշում է մյուսի օգնությամբ` նրանց նմանության կամ տարբերության հիման վրա
Մենք խաղաղ էինք մեր լեռների պես.
Դուք հողմերի պես խուժեցիք վայրագ,
Մենք ձեր դեմ ելանք մեր լեռների պես,
Դուք հողմերի պես ոռնացիք վայրագ,
Բայց մենք հավերժ ենք մեր լեռների պես,
Դուք հողմերի պես կկորչեք վայրագ:
(Հ. Շիրազ)
Համեմատությունը երկանդամ է, և պարունակում է և համեմատելիի, և համեմատյալի անունները:
Համեմատությունները գրեթե միշտ ձևավորվում են ինչպես, պես, նման, ասես, կարծես, իբրև, հանց, զերթ, ոնց որ, կարծես թե, ասես թե կապերով ու շաղկապներով, և լինում են.
ա. հաստատական. օրինակ`
Ես քեզ այնպես եմ սիրում,
Ասես նորից արծվենի
Թևեր ունեմ ու գարուն
Ու սիրտ ունեմ պատանի:
Ասես նոր եմ սիրում, նոր,
Ու այնպես եմ ես վառվել,
Թվում է, թե իմ բոլոր
Գարուններն են ետ դառել:
(Հ. Շիրազ)
բ. ժխտական. օրինակ`
Դա ոչ թե քամին է փողոցում շաչում
Եվ ոչ էլ հրթիռը հրդեհում խավարը,-
Իր խմբի տղերանց հետ հյուրանոցում
Խմում, աղմկում է խմբապետ Շավարշը:
(Ե. Չարենց)
Համեմատություն
-ոճական դարձույթ, որը երկու առարկաների կամ երևույթների համադրման միջոցով մեկը բնորոշում է մյուսի օգնությամբ` նրանց նմանության կամ տարբերության հիման վրա
Մենք խաղաղ էինք մեր լեռների պես.
Դուք հողմերի պես խուժեցիք վայրագ,
Մենք ձեր դեմ ելանք մեր լեռների պես,
Դուք հողմերի պես ոռնացիք վայրագ,
Բայց մենք հավերժ ենք մեր լեռների պես,
Դուք հողմերի պես կկորչեք վայրագ:
(Հ. Շիրազ)
Համեմատությունը երկանդամ է, և պարունակում է և համեմատելիի, և համեմատյալի անունները:
Համեմատությունները գրեթե միշտ ձևավորվում են ինչպես, պես, նման, ասես, կարծես, իբրև, հանց, զերթ, ոնց որ, կարծես թե, ասես թե կապերով ու շաղկապներով, և լինում են.
ա. հաստատական. օրինակ`
Ես քեզ այնպես եմ սիրում,
Ասես նորից արծվենի
Թևեր ունեմ ու գարուն
Ու սիրտ ունեմ պատանի:
Ասես նոր եմ սիրում, նոր,
Ու այնպես եմ ես վառվել,
Թվում է, թե իմ բոլոր
Գարուններն են ետ դառել:
(Հ. Շիրազ)
բ. ժխտական. օրինակ`
Դա ոչ թե քամին է փողոցում շաչում
Եվ ոչ էլ հրթիռը հրդեհում խավարը,-
Իր խմբի տղերանց հետ հյուրանոցում
Խմում, աղմկում է խմբապետ Շավարշը:
(Ե. Չարենց)
Փոխաբերույթ
-դարձույթ, որ հիմնված է բառերի փոխաբերական գործածության վրա, ըստ նրանց արտահայտած առարկաների, երևույթների արտաքին կամ ներքին նմանության
ա. Պարզ և ծավալուն փոխաբերույթներ
պարզ` կազմված մեկ բառից. օրինակ` վարդ շուրթեր
ծավալուն` կազմված մի քանի բառից, բառակապակցությունից. օրինակ.
«Անթև թռչնակ է աշուղը...» Ջիվանի
բ. Անհատական և համալեզվյան փոխաբերույթներ
-անհատական կոչվում են առանձին անհատների, մեծ մասամբ գրողի կողմից օգտագործված և նրանց գործերում մնացած փոխաբերույթները. օրինակ` «Երեկոն բացեց իր սև թավիշները» Դ. Դեմիրճյան
-համալեզվյան փոխաբերույթները ունեն հիմնականում ժողովրդական բնույթ.. բառապաշարում մեծ թիվ կազմող դարձվածքների մեծ մասը իրենց բնույթով փոխաբերույթներ են. օրինակ`
գլուխ բերել – հաջողությամբ ավարտել
գլուխ հանել – հասկանալ
ձեռք պարզել – օգնել
երես առնել և այլն
-նաև տարածված է կենդանիների անունների փոխաբերական գործածությունը`
օձ – վնասակար
խոզ – երախտամոռ, կեղտոտ
թութակ – ուրիշներին կրկնող
հնդկահավ – գոռոզ, փքուն
աղվես – խորամանկ
էշ – կամակոր, հիմար
սագ – անճարակ
ճանկեր – մատներ
թաթ – ձեռք
էշանալ, աքլորանալ և այլն
Փոխանունություն
-ոճական դարձույթ, երբ իրար հետ սերտորեն առնչվող առարկաներիցլ երևույթներից մեկի անվան փոխարեն գործածվում է մյուսը:
-արտահայտում է
ա. պարունակողի անունը պարունակյալի փոխարեն.
"Մի թասը լավ է, երկուսը բավ է..." (Շիրազ)
Խմել երկու բաժակ
բ. արտադրողի, հեղինակի անունը արտադրանքի, ստեղծագործության փոխարեն.
"ես կարդացել եմ Թումանյան"
"ես սիրում եմ Տերյան" և այլն:
գ. չափը առարկայի փոխարեն.
"երկու կիլոգրամ գնեցի"
"երեք կիլոմետր քայլեցի"
դ. հատկանիշը առարկայի փոխարեն.
"Սևեր կհագնի, կնստի տանը" (Հ. Թումանյան)
կարմիր-կանաչ կապել:
ե. գործիքի անունը գործողության և նրա արդյունքի փոխարեն.
"Հանճարեղ գրիչ"
զ. նյութը առարկայի փոխարեն.
"Արճճով խոցված` պառկած են հողում":
է. տեղը, վայրը բնակիչների, մարդկանց փոխարեն.
հանդես գալ մեծ լսարանի առջև
"Դահլիճը քարացավ"
"Սպիտակ տունը զգուշացնում է" և այլն: