Սկա­հա­կի տեսքն ապ­շե­ցու­ցիչ էր: Թան­գա­րա­նի պա­հես­տի փայ­տե դա­րա­կին ինչ­-որ մի­ա­ցու­թյուն­նե­րով, վատ թա­փան­ցի­կու­թյամբ անձև մի սր­վակ էր դր­ված: Եվ թե ին­չու էր պրո­ֆե­սորն այդ սր­վակն սկա­հակ ան­վա­նում, ես ոչ մի կերպ չէի կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ: Նա խո­սում էր այն մա­սին, որ դա, հա­վա­նա­բար, մե­ծա­գույն հայտ­նա­գոր­ծու­թյուն է հնա­գի­տու­թյան բնա­գա­վա­ռում, որով­հետև Հա­յաս­տա­նից բա­ցի ոչ մի տեղ աշ­խար­հում այդ­պի­սի հնու­թյամբ ապակ­յա առար­կա­ներ չեն գտն­վել: Ապա­կու բա­ղադ­րու­թյու­նը նույն­պես ասում էր այն մա­սին, որ սկա­հա­կը բեր­ված էր ոչ թե ինչ­-որ տե­ղից, այլ հին ժա­մա­նակ­նե­րի վար­պե­տը փչե­լով պատ­րաստել էր Սևանի ափե­րից վերց­ված ավա­զից: Տե՜ր Աստ­ված, մի՞­թե այդ ժա­մա­նակ տեխ­նո­լո­գի­ա­ներն այդ­քան ան­կա­տար են եղել: Սա­կայն հենց սկա­հա­կի ան­կեր­պա­րա­նու­թյան, ան­հա­մա­չա­փու­թյան մեջ էի ես հս­տակ միտք տես­նում, մարդ­կա­յին բա­նա­կա­նու­թյան հան­ճա­րեղ փայ­լա­տա­կում:

Ես ավե­լի ուշ­ա­դիր զն­նե­ցի սկա­հա­կը` աշ­խա­տե­լով տես­նել, թե ինչն է, որ ապա­կու մեջ չի լուծ­վել: Ինչ­-որ բան էր առ­կայ­ծում և շող­շո­ղում. մեկ` ինչ­պես ար­ծաթ, մեկ` ինչ­պես ոս­կի: Տե­սա­նե­լի էին փոք­րիկ գա­լա­րաձև խե­ցի­նե­րի սպի­տա­կա­վուն բե­կոր­ներ և էլի ինչ­-որ սև նե­րամ­փո­փում­ներ: Պրո­ֆե­սորն ասաց, որ սկա­հա­կը մոտ 5000 տա­րե­կան է: Հե­տո նա սկ­սեց խո­սել քրիս­տո­նե­ու­թյան մա­սին: Այն մա­սին, որ մարդ­կա­յին հո­գին ապա­կա­նու­թյու­նից մաք­րե­լու հա­մար մար­դիկ մի ամ­բողջ կրոն են ստեղ­ծել, կա­ռուց­վել են հս­կա­յա­կան շենք­-ե­կե­ղե­ցի­ներ, հնա­րել ծի­սա­կա­տա­րու­թյուն­ներ: Իսկ վաղն­ջա­կան ժա­մա­նակ­նե­րի վար­պե­տը հար­ցը լու­ծել է հան­ճա­րեղ պարզ եղա­նա­կով: Սա­կայն արդ­յո՞ք նա մարդ է եղել մեր հաս­կա­ցո­ղու­թյամբ: Գու­ցե եղել է հին ժա­մա­նակ­նե­րի մար­գա­րե կամ փր­կի՞չ: Չէ՞ որ հի­մա էլ ան­հաս­կա­նա­լի է, թե ինչ­պես է սկա­հա­կը ներ­գոր­ծում մարդ­կա­յին հո­գու վրա: Նրա ազ­դե­ցու­թյան մե­խա­նիզ­մը բա­ցար­ձա­կա­պես ան­հաս­կա­նա­լի է: Թե ին­չու է գե­ղե­ցիկ ձայ­ներ հա­նում, էլի կա­րե­լի է ինչ­-որ գի­տա­կան մե­թոդ­նե­րով բա­ցատ­րել..., բայց թե ին­չու են յու­րա­քանչ­յուր մար­դու հա­մար դրանք տար­բեր, անկրկ­նե­լի, մի­այն մե­կի վրա ազ­դող: Ընդ­հան­րա­պես հնա­րա­վո՞ր է մարդ­կա­յին ձեռ­քով այդ­պի­սի բան ստեղ­ծել: Ին­չո՞ւ ժա­մա­նա­կը չի ջար­դել կո­պիտ բե­կոր­նե­րը, նո­րից դարձ­րել ավազ, ին­չից այն պատ­րաստ­ված է եղել: Եվ ին­չո՞ւ է այն գտն­վել մի­այն հի­մա... Պա­տաս­խան չկար, սա­կայն սկա­հակն ապ­րում էր իր կյան­քով, գայ­թակ­ղում և ձգում: Ես չէի կա­րո­ղա­նում կտ­րել հա­յացքս` կար­ծես նրա մեջ էր հո­գուս փրկու­թյունն ու մաք­րա­գոր­ծու­մը: Պրո­ֆե­սորն զգուշ­ո­րեն վերց­րեց սկա­հա­կը, մի քիչ մտա­ծե­լուց հե­տո մեկ­նեց ինձ: Ապա­կե սկա­հա­կը տեղ-­տեղ խոր­դու­բորդ էր, տեղ-­տեղ ան­հա­վա­սար` ինչ­պես լճի մա­կերևույ­թը, որի ափե­րից նրա հա­մար վերց­րել էին ոս­կե­գույն ավա­զը: Գիտ­նա­կա­նի խորհր­դով ես փչե­ցի սկա­հա­կի մեջ... թեթև, հա­զիվ­հազ: Եվ սկա­հակն ար­ձա­գան­քեց... Ար­ձա­գան­քեց ամե­նա­գե­ղե­ցիկ երաժշ­տու­թյամբ, ինչ­պի­սին ես երբևիցե լսել եմ: Պարզ էր, բայց երևակա­յու­թյու­նը խո­ցող: Ան­սպա­սե­լի գե­ղե­ցիկ էր: Այն մի­ան­գա­մից չլ­ռեց` ցն­ցե­լով մինչև հո­գուս խոր­քը: Հիշ­ո­ղու­թյանս մեջ կեն­դա­նա­ցան ման­կա­կան ամե­նա­թա­քուն դառն զգաց­մունք­նե­րը, որոնք ես չէի էլ հիշ­ում: Մե­ղե­դին նե­րում էր, ինչ­պես մայրն է վեր­ջի­վեր­ջո նե­րում քեզ... Ես տես­նում էի իմ հայ­րա­կան տու­նը, ողջ և առողջ ծնող­նե­րիս` ու­րախ ու կեն­սա­խինդ: Սլա­ցան դպ­րո­ցա­կան տա­րի­նե­րը, հո­գուս մեջ սրըն­թաց ան­ցան պա­տա­նե­կան ան­բա­ժա­նե­լի սի­րո սար­սա­փե­լի տա­ռա­պանք­նե­րի մա­սին հիշ­ո­ղու­թյուն­նե­րը: Ան­ցավ իմ ամ­բողջ կյան­քը` իր բո­լոր սխալ­նե­րով, որ հի­մա լց­վում էր զղ­ջան­քով, հետևաբար` ան­խու­սա­փե­լի թո­ղու­թյամբ: Եվ քիչ էր մնում լա­ցե­ի, ինչ­պես փոք­րիկ տղա, այն­քա՜ն որ գե­ղե­ցիկ էին մե­ղե­դի­նե­րը: Չգի­տես ին­չու, աշ­խա­տում էի ընդ­միշտ հիշ­ել այդ երաժշ­տու­թյու­նը` հա­վերժ, ողջ կյան­քում, որ­պես­զի մահ­վան հետ գո­տե­մար­տե­լիս, հո­գե­վար­քի պա­հին նո­րից լսեմ: Բայց այն լռեց սկա­հա­կի ներ­սում, և ես այլևս չկա­րո­ղա­ցա հիշ­ել: Կր­կին նրա մեջ փչե­լու ուժ չէր մնա­ցել: Այդ­պի­սի բան հնա­րա­վոր չէր դարձ­յալ լսել և վե­րապ­րել: Դա կն­շա­նա­կեր դա­վա­ճա­նել հենց երաժշ­տու­թյան հիշ­ո­ղու­թյա­նը... Եվ դրա անհ­րա­ժեշ­տու­թյունն էլ չկար, չէ՞ որ ար­դեն ամեն ինչ ներ­վել էր...