Ժամանակին, մեր գեղումը էրկու հարևան գեղացի են լինում։ Օրվա մի օրը, սրանցից մինը, արտիցը ցորենը որ կրելիս ա լինում, ոնց ա պատահում, թարսի նման սելը շուռ ա գալիս, խրձերը թափվում են դես ու դեն։

Էս խեղճ սելվորը մնում ա շվարած, ձեռը ծոցին դրած, ի՞նչ անի, ինքը մենակ մի մարդ, սելը ո՞նց բարձի։

Դու մի ասի, սրա հարևանը էդ ճամփովը գալիս ա լինում, օգնում ա սելվորին, սելը նորից բարձում են, ընկնում ճամփա։

— Բա՜,— ասում ա հարևանը,— ես որ չլէի, դու մենակ կկարենայի՞ր սելը տեղը դնել, խրձերը բարձե՞լ։

— Շնորհակալ եմ,— ասում ա սելատերը,— հալբաթ որ, մենակ մարդը ո՞նց կարա սել բարձել։

Քշում են, մի քիչ տեղ գնում, էս հարևանը էլի, թե.

— Հը, ո՞նց ա, տեսա՞ր ոնց օգնեցի՞, սելը բարձեցինք։

— Հալբաթ որ,— ասում ա սելվորր,— բա ո՞նց, հարևանությունը էլ որ օրվա համար ա, որ նեղ տեղը մարդիկ իրար չօգնեն։

Մի քիչ տեղ էլ անց են կենում, հարևանը, թե.

— Չէ, ես որ չլէի, դու սելդ ո՞նց էիր բարձելու։

Սելվորը տեսնում ա, որ սա շատ համը տարավ. «Հո՛, հո՛» յա անում, եզները կանգնեցնում։ Ճռնչալով ուսը դեմ ա անում, սելը շուռ տալիս, խրձերը ցաք ու ցրիվ անում։

— Ախպեր,— ասում ա,— պրծա՞նք քու ձեռիցը։ Ոնց որ էկել ես, էնենց էլ գնա։ Սրանից դենը քու հարևանությունը քու գլուխն ուտի։ Ինձ քու օգնությունը պետք չի։ Արածդ մի բան չէր, համա քթովս բերիր։ Ոչ պտի անեիր, ոչ էլ արածդ էրեսովս տայիր։ Ամոթ քու մարդկությանը, թո՛ւ։

Թամամ, որ «թո՛ւ» ու «ամո՛թ»։

* * *

Հիմի գանք էրկու ուրիշ հարևանից պատմենք։

Թաթոսն ու Մաթոսը հարևաններ են լինում։ Թաթոսը խելոք մարդ ա լինում, լավ աշխատում, արտ ու ցան անում, բաղ ու բաղչա պահում իրա համար լավ ապրում ա։
Ամա Մաթոսը աստծու տված խելքիցը քիչ պակաս ա բլում։ Չի կարում արածը կարգին անի, որ լավ ապրի։

Մի օր էլ բռնացնում ա հարևանին, թե.

— Այ տա, Թաթոս,— ասում ա,— քեզ էլ մի լուծ եզ ունես, ինձ էլ մի լուծ եզ ունեմ։ Քու րնտանիքը իմի չափ ա։ Ես լուսը չբացված, քեզանից առաջ եմ վեր կենում գնում գործի, քեզանից էլ շատ եմ աշխատում։ Բա, էդ ինչի՞ցն ա, որ դու լավ ես ապրում, ես՝ չէ։

— Էդ նրանից ա,— ասում ա Թաթոսր,— որ դու կնկանդ խելքով ես ապրում։ Կնկանը կլսեն,— ասում ա,— ամա հազարիցը մեկ։ Թե ուզում ես լավ ապրես, կնկանդ հետ խորհուրդ արա, լսի ասածը, ամա հակառակն արա դո՛ւք էլ լավ կապրեք։

Մաթոսի կնիկն էլ իր մարդու խելքիցն ա ունենում, ամա դե կնիկ ա էլի, հազարիցը մեկ, նա էլ ա խելոք բան ասում, ամա Մաթոսր կնկանը ականջ չի դնում, ինչ կնիկն ասում ա հակառակն ա անում։

— Հիմի,— ասում ա,— որտեղ որ ա իմ բախտն էլ կբացվի։

Մի ձմռան օր էլ Մաթոսր բարձրանում ա կտուրը, որ ձյունը մաքրի, մաքրելով գալիս ա հասնում մի փտած գերանի գլխի։

— Այ մարդ,— ասում ա կնիկր,— դենը կանգնի, հրես վեր ես ընկնելու։

— Քու բանը չի,— ասում ա Մաթոսը,— ձենդ կտրի։

Կնիկը քանի ասում ա, Մաթոսը, էլ ավելի հակառակն ա անում։

— Ջհանդամը գլուխդ,–— ասում ա կնիկը,— որ մարդի չես լսում, վերընկի, շան սատակ ըլի։

Չանչ ա անում մարդուն՝ մտնում տուն։ Հենց տուն ա մտնում, մի դրմփոց ա լսում, հետն էլ`

— Վա՜յ մեռա՜, օգնեցե՜ք։

Կնիկը դուրս ա գալի տենում փտած գերանի հետ մարդը վեր ա ընկել, ոտը կոտրել։
Նոր էլ ի՜նչ։ Անղչի են կանչում, կոտրած ոտը կապում, Մաթոսին անկողին դնում։
Թաթոսը գալիս ա Մաթոսին տեսության։

— Էդ ի՞նչ ա, Մաթոս,— ասում ա,— էդ ի՜նչ ա է լել։

— Էլ մի խոսա, Թաթոս, ինչ որ էլել ա քու էրեսիցն ա էլել։ Դու ես մեղավոր։

— Ինչի՞, այ մարդ։

— Բա, դու չասեցի՞ր կնկանդ խոսքը չլսես։

— Պա, քու տունը չքանդվի,— ծիծաղում ա Մաթոսը,— չէ՞ ես քեզ ասի կնկանը կլսեն հազարից մի անգամ։

— Ասու՛մ ես էլի,— տնքում ա Մաթոսը,— բա ես հու գիտնական չեմ, ո՞նց իմանամ, թե հազարից էդ ո՞ր մեկն ա, որ պետք ա լսեմ։

Դրուստ, որ շատ դժվար ա Մաթոսի գործը։

Թե, որ ձեզանում գիտնական մարդ կճարվի, թող սովորացնի Մաթոսին։ Մեղք ա էդ մարդը։

— Տատի,— ասեց պիոներ թոռը,— մի հեքիաթ էլ ես գիտեմ, սազական կլինի՞, որ մեծերի կողքին ես էլ ասեմ։

— Ասա բալիկ ջան, քու հեքիաթն էլ քեզ սազական կլինի։

Ու թոռը սկսեց.

Օձն ու ձուկը բարեկամանում են։

— Այ քիր,— ասում ա օձը ձկանը,— առ ինձ մեջքից, մի քիչ ման ածա ծովի վրին։

— Շատ լավ, ի՞նչ եմ ասել,— ասում ա ձուկը,— նստի մեջքիս, ման ածեմ, տես ոնց ա մեր ծովը։

Օձը փաթաթվում ա ձկանն՝ ու լող են տալիս։ Հենց մի քիչ անց են կենում օձը կծում ա ձկանը։

— Այ քիրա, խի՞ ես կծում,— հարցնում ա ձուկը։

— Ես էլ չիմացա, թե ո՞նց էլավ,— ասում ա օձը։

Մի քիչ էլ են լողում, օձը էլ ետ կծում ա ձկանը։

— Այ քիրա, բա ինչի՞ էլ ետ կծեցիր ինձ,— հարցնում ա ձուկը։

— Դե բա ո՞նց անեմ, էդ իմ բնույթն ա,— ասում ա օձը։

Էլի մի քիչ տեղ որ լողում են, օձը, որ նորից ա կծում ձկանը,

— Այ քիրա,— ասում ա ձուկը,— էտ ի՞նչ էլավ քեզ, հա կծում ես ինձ։

— Դե բա ո՞նց անեմ, էդ իմ բնույթն ա,— ասում ա օձը։

— Բաս, որ ըտենց ա, օրես դենը իմացած լինես, որ ես էլ իմ բնույթն ունեմ։

Ասում ա ձուկը ու սկում ծովի խոր տեղը։ Օձը խեղդվում ա ու սատկում։

— Դե, գնա, — ասում ա ձուկը,— որտեղ քո բնույթն ասես, էնտեղ էլ իմը ասա։

* * *

— Էս մի թոռնիկը տատիկի «սազական» խոսքը շատ ա սիրում։

Հիմի մի հեքիաթ էլ ասեմ, որ թե մեծը, թե փոքրը իմանան՝ ինչը ե՞րբ ա սազական։

Մի մարդ ունենում ա մի ուղտ ու մի էշ։ Սա սրանց էնքան ա բանեցնում, որ հալից գցում ա։ Մի օր էշն ասում ա,— Ուղտ ախպեր, պետք ա էստեղից փախչենք, թե չէ մեր տերը մեզ բանեցնելով կսպանի։

— Շատ խելոք ես ասում, էշ ախպեր, գնանք, մեր գլուխներն ազատենք, թքած էսպես անխիղճ տիրոջ վրա։

Ուղտը մի կում ա անում, թքում ա տիրոջ դռան վրա, էշն էլ պոչը վեր ա քաշում... տիրոջ շեմին, սրանք վեր են կենում, լիսը դեռ չբացված, քանի տերը քնած ա, փախչում են էնտեղից։

Հիմի էս էրկու աղբերացուն իրանց քեֆին կապները կտրած, ազատ, ուր ուզում են՝ գնում են։ Ուզում են՝ նստում են, ուզում են՝ պառկում են, ուզում են՝ թավալ են տալի, ուզում են՝ քնում են։ Տեր չունեն, անելիք չունեն, ուտելիքն էլ բոլ-բոլ, արածի ինչքան փորումդ տեղ կանի։ Էրկուսն էլ չաղանում են, ջանի են գալի, քեֆներին քեֆ չի հասնում։

Մի օր էլ էշի քեֆը տեղն ա լինում, ասում ա,

— Ուղտ ախպեր, երգ ասիլս էկել ա։

— Էշ ախպեր,— ասում ա ուղտը,— առանց գինու հարբե՞լ ես։ Ի՞նչ երգելու վախտ ա,— ասում ա,— տղիդ ես պսակո՞ւմ, թե աղջկադ ես մարդու տալիս։ Հարսանիքի հո չե՞նք էկել։ Դու լավ գիտես, որ քու ձենը ես շատ եմ սիրում, ամա ամեն բան իր վախտին ա սազական։ Հիմի քու անուշ ձենը որ լսեն, գալու են մեզ բռնեն տանեն, էնքան բանացնեն, որ հալից գցեն։

— Ուղտ ախպեր,— ասում ա էշը,— երգ ասիլս, որ էկել ա, անկարելի բան ա, պետք ա երգեմ։

Ասում ա ու սկսում զռալը։

Սրանց տերը էշի ձենը որ՝ լսում ա, տեղնուտեղը գալիս ա, էրկուսին էլ տանում, էնքան ա բանացնում, որ հալից գցում ա։

Էշն ու ուղտը մի հետ էլ են փախչում տիրոջիցը։ Ճանապարհին մի գետ ա պատահում, ամա էշն էնքան բեզարած ա լինում, որ չի կարենում ջուրն անց կենա։

— էշ ախպեր,— ասում ա ուղտը,— արի քեզ շալակեմ, ջուրն անց կացնեմ։

— Չես կարա, ուղտ ախպեր,— ասում ա էշը,— ծանդր եմ, տերս միշտ ասում էր՝ էս էշը որ սատկի, սրա կաշին մի ուղտի բեռ կլինի։

— Էշ ախպեր,— ասում ա ուղտը,— դու ինքդ խելոք մարդ, ո՞նց ես Հավատում տիրոջդ խոսքին։ Արի շալակս քեզ տանեմ։

Էշը նստում ա ուղտի շալակը։ Որ հասնում են գետի մեջտեղը, ուղտն ասում ա.

— Էշ ախպեր, պար գալս էկել ա։

— Էդ ի՞նչ ես ասում, ուղտ ախպեր,— ասում ա էշը,— իմ քուռակը, որ քուռակ ա, էն էլ առանց զուռնա դհոլի պար չի գալի։ Ամեն բան իր վախտին ա սազական։ Անց կենանք ջրի էն ղրաղը՝ ինչքան կուզես պար արի։

— Էշ ախպեր,— ասում ա ոլղտր,— անկարելի բան ա, պար գալս որ եկել ա, պետք ա պար գամ։

Ասում ա ու սկսում պար գալ, էրկուսն էլ ջուրն են ընկնում, քիչ ա մնում խեղդվեն։ Էշը իրա ահիցը էն տեսակ զռռոց ա վեր քաշում, որ տերը գալիս ա, հասնում սրանց հավարին, մի կերպով սրանց դուրս բերում գետիցը, հետո ձեռն ա առնում դագանակը, տուր թե կտաս էրկուսին էլ մի լավ դնգստում, որ էլ նորից չփախչեն։

Ուղտը համ ծեծ ա ուտում, համ էլ մտածում ա.

— Իմ հախն ա,— ասում ա,— ես ինչի՞ լսեցի իշին, ինչի՞ իմ ծանդր տեղս թեթևացրի, ինչի՞ փախա տիրոջիցս, ո՞վ ա տեսել, որ խելոք մարդը իշի խելքով իր անելիքն անի։

Մեր գեղումը մի շատ անպետք մարդ կար։ Սրան-նրան խաբելով, մշակի վարձը կտրելով, տեղն էկած վախտն էլ ուրիշի մալը գողանալով, բոլ հարստություն էր դիզել։

Մի օր, էս Հարուստը մի անմեղ գեղացու վրա սուտ պարտք ա գցում, թե դու ինձ տասը փութ գարի ես պարտք։

Էս մարդը պարտքը վիզը չի առնում, դե, ախր ոնց վիզն առնի, որ պարտ չի։ Ասում են, խոսում, գոռում, կռվում, վերջը գործը ընկնում ա դատարան։

Հարուստը գնում ա մի աղքատ, ճշմարտախոս մարդու մոտ։

— Քու ճշմարտախոսությունը,— ասում ա,— շատ օգուտ բերեց քե՞զ։

Էլ էն աղքատն ես, էլ են աղքատը, փափախդ ծակ, չուխեդ պատռած, կնիկդ ու էրեխեքդ տկլոր։ Արի,— ասում ա,— իմ գործին վկայություն տուր, որ էն մարդը ինձ տասը փութ գարի ա պարտ։ Գործը որ տանեմ, տասը փթիցը էրկու փութը քեզ կտամ։

Սրանք համաձայնվում են իրար հետ, գնում դատարան։

— Էս գործի վկայություն տվողն ո՞վ ա, — հարցնում ա դատավորը։

— Հրամանքդ, ես եմ,— առաջ ա գալի աղքատը։

— Ի՞նչ վկայություն կտաս դատարանին,— հարցնում ա դատավորը,— էն պարտքը ունեցող մարդը, ի՞նչ ա պարտ էս պատվական մարդին։

— Արդար դատավոր,— ասում ա աղքատը,— էն մարդը էս պատվական մարդուն քսան փութ ցորեն ա պարտ։

— Չէ,— մեջ ա ընկնում հարուստը,— ոչ թե քսան փութ ցորեն, ես ասել եմ տասը փութ գարի։ Ի՞նչ ես քեզանից հնարում։

— Աղա,— ասում ա աղքատը հարուստին,— մի բան, որ սուտը սուտ ա, թող իսկական սուտ լինի։ Տասը փութ գարի ասեմ, որ քու խոստացած էրկու փութը ստանամ, էն լավ ա քսան փութ ցորենի վկայություն տամ, որ չորս փութ ցորեն տաս ինձ՝ քու աչքն էլ բան տեսնի, իմն էլ։ Սուտ բանի վկա էիր ուզո՞ւմ հրես վկայեցի։

Ասում ա, ու մի կուշտ, իշտահով ծիծաղում։

Էսպես էդ անվախ ճշմարտախոս աղքատը ստախոս հարուստի հախիցը գալիս ա։
Հարուստը խայտառակված դուրս ա գնում դատարանից։ Դատավորն էլ, որ ասես, մի տուգանք էլա չի տալի զրպարտության համար։

Դե, պարզ ա էլի՝ շունը շանից, էրկուսն էլ մի տանից։

Ագռավը ագռավի աչքը չի հանի։

Մի չոբան իր էրկու ոչխարը տանում ա բազար, որ ծախի, ամա ուշ ա տեղ հասնում՝ մուշտարի չի ճարում։

Քոռ ու փոշման ուզում ա ետ դառնա, մին էլ մի դալալ ա մոտկանում էս ոչխարների դմակն ա ձեռների միջին ծանր ու թեթև անում, կողերն ա ճմռում՝ մթամ ուզում ա առնի, դեսից-դենից լկռահաչի տալի, վերջը, թե.

— Ի՞նչ արժի քու ոչխարը։

Ոչխարի գինն էլ էդ վախտը շատ-շատ՝ իրեք-չորս մանեթ ա լինում։ Ամա չոբանը տեսնում ա, որ սա քամի փչող ա, բան առնող չի, գլխիցը ռադ անելու համար ասում ա.

— Էս ոչխարի գինը հազար մանեթ ա։

— Քու չոբան հալովը ինձ վրա ծիծաղում ե՞ս,— ասում ա դալալը,— դե հմի ծիծաղի։
Ասում ա ու մի սիլլա տալիս չոբանին։

Չոբանը ոչխարները թողած, բռնում ա էդ դալալի յախիցը, քարշ տալիս բերում քյոխվի մոտ։

— Ինչ գանգատ ունես,— հարցնում ա քյոխվեն։

Չոբանը պատմում ա, թե էսենց, էսենց բան, էս մարդը, ես անմեղ, անտեղի ինձ սիլլա ա տվել։

— Դուզ ա ասո՞ւմ էս քնձռոտ չոբանը,— հարցնում ա քյոխվեն։

— Հրամանք ես,— ասում ա դալալը ու քյոխվին աչքով անում։ Քյոխվեն հասկանում ա դալալի աչքով անելը՝ յանի դու քունը կստանաս։

Մթամ շատ ա չարանում դալալի վրա, ոտը գետնովն ա տալիս.

— Էդ արարքիդ համար,— ասում ա,— էս չոբանին, շտրաֆ պետք ա տաս. քսան կապեկ։ Էս րոպեին հանի,— ասում ա,— տուր։

— Հրամանք ես,— ասում ա դալալը,— ձեռիս չկա, գնամ տուն, բերեմ։

— Բան չկա,— ասում ա քյոխվեն,— սա կսպասի, գնա բեր։

Չոբանը հասկանում ա, որ իրան ձեռ են առնում։ Դալալի գնալուց հետո հարցնում ա.

— Պարոն քյոխվա,— ասում ա,— ուրեմս, մարդի էրեսին սիլլա խփելը քսան կոպեկ արժի՞։

— Հա, էդպես ա օրենքը,— պատասխանում ա քյոխվեն։

— Մեռնեմ օրենքին,— ասում ա չոբանը, մի սիլլա տալիս քյոխվին, դալալը քսան կոպեկը որ բերի,— ասում ա,— քեզ թող լինի։ Ես վռազ եմ, գնացի։

Մինչի քյոխվեն՝ ուշքի ա գալի, չոբանը փախչում, գնում ա։

* * *

Ախ, ո՞ւր էր թե կաշառակեր դատավորը միշտ իրա փայ սիլլեն ուտեր։

* * *

... Հիմի էս թողնենք ու գանք հեքիաթի մշակողի մոտ, տեսնենք՝ ինչպես պետք ա նրա բանը վերջանա։

Արամ Ղանալանյանի «Ավանդապատումում» մի մեջբերում կա Գարեգին Լևոնյանից քաղված։

«Ղարսի փաշան պատվիրում է Թուջջարին, որ նա բոլորովին նոր մի հեքիաթ ասի։ Թուջջարը նեղն է ընկնում. նայում է չորս կողմը, նշան է անում աշակերտին, որ այլայլված հետևում էր վարպետի անհանգիստ շարժումներին՝ ու հազալով, կոկորդը մաքրելով հանպատրաստից սկսում է մի նոր հեքիաթ հորինել (պատմելով և ներկայացնելով)։ Այդ ընթացքում Թուջջարն այնպիսի սրտաշարժ տեսարաններ է հորինում, որ փաշան սկսում է հեկեկալ։ Անսպասելի կերպով լաց է լինում և ինքը Թուջջարը։ Զարմացած աշակերտը մոտենալով իր վարպետին հարցնում է— ուստա, դո՞ւ ինչու ես լաց լինում, հո գիտես, որ պատմածդ հեքիաթը սուտ է։— Որդի,— պատասխանում է Թուջջարը,— ես լաց եմ լինում ոչ թե հեքիաթի ազդեցությունից, այլ թե ինչպես պիտի վերջացնեմ այն»։

* * *

Հեքիաթները շարունակվում են, ես էլ՝ նրանց հետ... Բայց թե ոնց ա վերջանալու իմ բանը, էդ էլ աստված գիտի։

Ժամանակով Արևելքի մի հրաշագեղ աշխարհում արդարամիտ և խելացի մի թագավոր է եղել: Նա ունեցել է երեք որդի:
Եղավ, որ այդ թագավորը ծերացավ և կառավարության սանձը կամեցավ դեռ ողջ օրով հանձնել իր ժառանգներից նրան, որն ավելի ընդունակ կլինի այդ դժավրին գործին: Ուստի մի օր կանչեց որդիներին և ասաց.
-Սիրելի որդիներ, տեսնում եք, որ ձեր հայրը ծերացել է ու էլ չի կարող երկիրը կառավարել: Ես վաղուց իջած կլինեի իմ գահից, եթե կատարված տեսնեի այն միտքը, որ երկար տարիներ պաշարել է հոգիս: Եվ հիմա ձեզանից ով որ իմաստուն կերպով լուծե այդ իմ միտքը, նա կստանա իմ թագը, նա կկառավարե իմ ժողովուրդը:
-Ապրած կենա մեր սիրելի հայրը, սուրբ է մեզ համար նրա վեհ կամքը. Այդ ի՞նչ մեծ միտք է, որ չի կարողացել լուծել նրա իմաստուն հոգին:
-Ահա՛ տեսնո՞ւմ եք այդ ահագին և մեծածավալ շտեմարանը, որ վաղուց շինել եմ: Իմ փափագս էր այդ լցնեի այնպիսի բանով, որ ամենապիտանին լիներ աշախարհիս երեսին և որով կարողանայի բախտավոր դարձնել իմ ժողովուրդը: Այդ շտեմարանը մնում է դատարկ:
Եվ հիմա, ո՛վ ձեզնից կարողանա այդ շտերամանը իր բոլոր անկյուններով, ծայրեծայր, լցնել աշխարհի այդ ամենապիտանի բանով, թող նա արժանի լինի գահին:
Առե՛ք գանձերիցս ինչքան որ կուզեք և առանձին-առանձին ուղի ընկեք քաղաքե-քաղաք, աշխարհ-աշխարհ, գտեք այդ բանը և լցրեք իմ շտեմարանը:
Ձեզ երեք անգամ քառասուն օր միջոց եմ տալիս:
Որդիները համբուրեցին հոր ձեռքը և ճանապարհ ընկան:
Ամբողջ երեք անգամ քառասուն օր նրանք շրջեցին քաղաքե-քաղաք, աշխարհե-աշխարհ. տեսան ուրիշ-ուրիշ մարդիկ, ուրիշ-ուրիշ բարքեր ու ժամանակին եկան կանգնեցին հոր առջև:
-Բարով եք եկել, անգին որդիներս, գտե՞լ եք արդյոք և բերել՝ ինչ որ ամենապիտանի բանն է աշխարհում:
-Այո՛, գտել ենք, սիրելի հայր,- պատասխանեցին որդիները:
Եվ հայրն իսկույն վեր առավ որդիներին և գնացին շտեմարանի դուռը. այնտեղ հավաքված էին բոլոր պալատականները և շա՛տ ժողովուրդ:
Թագավորը բացեց դուռը և կանչեց մեծ որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որ աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Եվ մեծ որդին գրպանից հանեց մի բուռ հացահատիկ՝ պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց.
-Հացով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր:
Ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հացը, ո՞վ կարող է առանց հացի ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա,- բայց հացից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա:
Այն ժամանակ հայրը կանչում է միջնեկ որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Եվ միջնեկ որդին հանեց գրպանից մի բուռ հող, պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց.
-Հողով կլցնեմ ես ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր, ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հողը: Առանց հողի հաց չկա, առանց հողի ո՞վ կարող է ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա, բայց հողից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա:
Ապա հայրը կանչեց կրտսեր որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Այդ միջոցին կրտսեր որդին հաստատ քայլերով մոտեցավ շտեմարանին, անցավ շեմքը, գրպանից հանեց մի փոքրիկ մոմ, կայծքարին խփեց հրահանը, կայծ հանեց, վառեց աբեթը, հետո մոմը: Բոլորը կարծում էին, թե նա ուզում է լույսի լուսով լավ զննել շտեմարանը, նրա ահագնությունը:
-Դեհ, ասա, որդի, ինչո՞վ կլցնես.- անհամբեր ձայնով հարցրեց հայրը:
-Լույսով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, իմաստուն հայր, լույսով միայն: Շատ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա, բայց լույսից անհրաժեշտ ո՛չ մի բան չգտա: Լույսն է ամենապիտանի բանը աշխարհում: Առանց լույսի հողը հաց չի ծնի, առանց լույսի հողի վրա կյանք չէր լինի:
Շա՛տ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա և գտա, որ գիտության լույսն է ամենապիտանի բանը, և միայն գիտության լույսով կարելի է կառավարել աշխարհը:
-Ապրե՛ս,- գոչեց ուրախացած հայրը,- քեզ է արժանի գահն ու գայիսոնը, քանի որ լույսով ու գիտությամբ պիտի լցնես թագավորությունդ և մարդկանց հոգիները:
-Ապրա՛ծ կենա մեր երիտասարդ լուսավոր թագավորը,- գոչեցին ոգևորված պալատականներն ու ժողովուրդը ամբողջ: