Գյան Չատուրվեդին ժամանակակից գրող է: Հնդկական կինոաշխարհում հայտնի է Կադեր Խան անունով: Գրել է բազմաթիվ հայտնի ֆիլմերի երկխոսություններ:

ՇԱՏ ՕՐԵՐ ԵՆ ԱՆՑԵԼ...

Թերթում էինք ալբոմը:
Կողքիս նստած ծանոթս հարցրեց՝ իսկ սա՞ ով է: Ասացի՝ մայրս: Ալբոմը պատմվածքների գրքի նման է: Յուրաքանչյուր լուսանկար իր պատմությունն ունի: Մայրս այդ գրքում փակված այն հեքիաթն է, որ ժամանակի թոհուբոհում կամաց-կամաց անհետանում է: «Շատ օրեր առաջ մի ռաջա կար...»: Մորս հեքիաթներում ժամանակի անցնելու մասին խոսքն ամեն անգամ տարբեր ձևերով էր լինում. «Ռաջան ու ռանին ամուսնացան: Շատ օրեր անցան, երբ մի օր ռաջան որսի գնաց և չվերադարձավ»: Կամ այսպես. «Ռաջան երկու որդի և մի դուստր ուներ: Շատ օրեր անցան, երբ մի անգամ ավագ որդին այնպես հիվանդացավ, որ...»:
Այսպես էլ հիմա մորս պատմությունը պատմեմ, որ շատ օրեր առաջ մայրս ողջ էր:
Ժամանակն անցնում է: Հեքիաթասացները վերանում են: Իրենք էլ են հեքիաթ դառնում: Ինչպես՝ մայրս: Մտածում եմ ՝ ի՛նչ կարճ հեքիաթ է. շատ օրեր առաջ ողջ էր մայրս, ով ինձ շատ-շատ հեքիաթներ էր պատմում: Շատ օրեր առաջ... Ե՛րբ է մահացել մայրս: Նրա հեքիաթները հեքիաթ են դարձել: Ժամանակի կառքի սանձերը ձեռքս առնելով, կյանքի կառքը քշելով չգիտեմ որ ծանոթ-անծանոթ ճամփեքով՝ սլացել եմ ու տեսնում եմ, որ միայն աղոտ հուշերի փոշին է տարածվում: Ոˉչ ճամփա, ոˉչ ճամփեքին ետ մնացած մարդիկ: Արդյոք երբևէ եղե՞լ են նրանք, թե՞ ինչ-որ երազ էի տեսել: Հայտնի չէ: Սակայն ճշմարիտն այն է, որ շատ օրեր են անցել: Օրերը հենց անցնելու համար են: Ժամանակն ավազի պես սորում է բռանդ միջից: Մանկության տարիներին, երբ «շատ օրեր անցան» արտահայտությունը լսում էի, ապա այն հեքիաթ պատմելու մի ձև էի համարում: Երկու իրադարձության միջով անցնող թել՝ շատ օրեր անցան: Մանկության օրեր էին: Ի վերջո, օրերի անցողիկությունն ի՞նչ է, մտածելու ժամանակ ո՞վ ուներ: Օրեր են՝ անցնում են, ո՞վ էր զգում: Առավոտից գիշեր թռչկոտում էր կյանքը: Այդ օրերին ժամանակը կարծես հաշվարկից դուրս էր, և դա մեր հոգն էլ չէր: Այդ ժամանակ բռներս այլ բաներով էին լցված լինում: Բռներումս չարազ էր, երազներ էին և հինգ-տասը գրոշ հարստություն: Բռներս բացում էինք, ապա միայն թիթեռներ բռնելու կամ գուավայի ծառ բարձրանալու համար: Այդ օրերին մենք ժամանակ էլ չունեինք, որ ժամանակի լացը լացեինք:
Այժմ այն օրերի հեքիաթը, եթե մորս ոճով պատմել սկսեմ, ապա այսպես կսկսվի, թե շատ օրեր առաջ մի Գյան Չատուրվեդի կար:
Օրեր անցան:
Օրերն անցնելուց մի տարօրինակ բան է ի հայտ գալիս. ցերեկները կարճանում են, գիշերները՝ երկարում: Կյանքը ձեռքերին այնքան գործ է տալիս, որ երազների և թիթեռների համար տեղ չի մ նում ափերում: Թիթեռները ետ են մ նում, երազները կանչում են, սակայն ձեռքն ամբողջ կ յանքում դատարկ չէ, որ դրանք բռնի: Հազարավոր ծրագրեր: Հարյուր հազարավոր գործեր: Արևածագից ուշ գիշեր ընթանում է պատերազմն ընդդեմ ժամանակի: Ճոճում է մարդը սուրն ամբողջ օրը: Հաղթելուց ավելի պարտությունը ետ մղելու կռիվ է: Սուրում է ժամանակը, ետևից՝ Գյան Չատուրվեդին: Այստեղից՝ այնտեղ: Դարուփոսերով: Վազում է մարդը: Դեմքի անմեղությունը կորցրած: Մանկան մազերի այն մետաքսե փնջիկը, որ մորս հագցրած ականջակալներով գլխարկի կողքերից ծածանվում էր օդում, պողպատե սաղավարտի տակից կամաց-կամաց չոր խոտի փոխվեց: Ժամանակի հետ սլացող մարդը ե՞րբ ճաղատացավ՝ հայտնի չէ: Վազելիս հայելուն նայեց և զարմացավ: Հետո ատամները շարժվեցին: Հետո այտերը փոս ընկան: Ուռեցին ծնկները վազելուց: Զառամյալ է դարձել զինվորը, բայց վազում է: Շնչակտուր վազում է, որովհետև ժամանակը կանգ առնելու հրաման չի տվել, իսկ նա հետևում է ժամանակին: Ցավող ծնկներով, տնքալով, կոշտուկներով պատված ափերով անհայտ ցանկությունների համար նորից վազում է մարդը: Ժամանակի ետևի՞ց է վազում, թե,՞ այնուամենայնիվ, ժամանակն է նրան վազեցնում: Չգիտի: Միայն այն է հասկանում, որ վազում է ժամանակի հետ ժամանակի ետևից: ...շատ օրեր առաջ ռաջան էլ էր այդպես մտածում: ... և դրանից էլ շատ օրեր առաջ, նա, ով ռաջայից առաջ ռաջա էր, նա էլ էր մտածում, որ մրցում է ժամանակի հետ: Ժամանակին պարտության մատնելու պատրաստություն էր տեսնում: Բոլորը ջանում են, որ օրը չանցնի, և պատերազմում հաղթեն: Սակայն միլիոնավոր օրեր են անցել այսպես: Շատ օրեր են անցել:
Ժամանակն անցավ: Անցավ գնաց: Մանկության այն Գյան Չատուրվեդին վազած, շնչակտուր կանգնել է ձեր առաջ և մտածում է, թե, բարեկամս, այսքան օրեր անցան, ու որևէ տեղ չհասանք:
Մայրս հիմա չկա: Ալբոմում նրան տեսնելով՝ հիշում եմ այն հեքիաթը, որ պատմում էր նա, իսկ մենք լսում էինք՝ բամբակե մգդակած վերմակի մեջ փաթաթված: Հիմա մայրս չկա: Հիմա ես եմ հեքիաթներ պատմում: Հիմա ես եմ հեքիաթներ գրում: Այժմ հեքիաթներ պատմելու տեխնիկան փոխվել է: Ժամանակն է փոխվել: Այժմ հեքիաթներն այնպես չեն սկսվում, ինչպես մայրս էր սկսում: Այժմ ես եթե հեքիաթները սկսեմ շատ օրեր առաջով, ապա քննադատն էլ կծաղրի, խմբագիրն էլ: Այլ ժամանակներ են, բարեկամս: Հնարավոր է, որ երբևէ այն ժամանակը ետ գա նորից, և հեքիաթը ճիշտ նույն ձևով պատմվի, ինչպես մայրս էր պատմում, թե շատ օրեր առաջ... Մորս լուսանկարն է փակցված ալբոմում: Ծերության լուսանկարը: Այն ժամանակ էր արված, երբ մայրս կաթվածի պատճառով ոչ շարժվում էր, ոչ խոսում: Հեքիաթ պատմելու այն ունակությունն էլ չէր փրկվել: Իսկ եթե կարողանար էլ պատմել, նրան լսելու ժամանակ ոչ ոք չուներ: Մի այնպիսի ժամանակ է գալիս, երբ իր սիրելի հեքիաթները լսելու ժամանակ էլ չի գտնում մարդը: Ովքեր մորս հեքիաթները լսելով էին մեծացել, նրանք, ժամանակի ձին թամբած, հին զազրելի ուղղություններով առևտուր անելու էին դուրս եկել:
Կյանքի առևտուր: Հարսանիք: Երեխաներ: Գործեր: Փող: Ծնունդդ շնորհավոր: Ծառայության մեջ առաջխաղացում: Մարտեր: Խարդավանքներ: Փրկություն: Գրոհում: Կանգառ: Փախուստ: Թաքնվել: Ցատկել... Բոլորը զբաղված էին, և մայրս մնացել էր մենակ: Հայտնի չէր՝ հիշու՞մ էր իր հեքիաթները, թե՞ դրանք էլ էին մոռացվել: Հեքիաթ պատմելով՝ ինքն այնպիսի հեքիաթ էր դարձել, որը մենության անմարդաբնակ անապատում էր լսվում: Ետևում և առջևում ժամանակի ավազուտն էր, որտեղ հուշերի խարույկը վառելով՝ մայրս նստած լուռ պատմում էր իր հեքիաթները: Անցել էին նրա պատմած հազարավոր հեքիաթները: Անցել ու դատարկվել: Դատարկվել էին նրա օրերը: Դատարկ-դատարկ: Ոչ ոք չկար: Ոչինչ չկար: Միայնակ ծերություն, և միայն նա ինքը: Բոլորը զբաղված էին: Ոչ ոք ժամանակ չուներ: Մահճակալին լուռ գամված էր մայրս, իսկ ժամանակը վազվզում էր նրա շուրջը: Մարդիկ զբաղված էին: Ոտքով-գլխով կորել էին:
Կյանքում այն ժամանակն էլ է գալիս, երբ դուք խաբված կանգնում եք, և ավազե փոթորկոտ ժամանակը ձեր չորս կողմը հողմապտույտ է բարձրացնում, փախչում-գնում: Կլոր-կլոր պտտվելով: Առանց ուղղության: Եˉվ անշարժ, ևˉ ցավագնորեն շարժուն: Դուք աչքերը կկոցած, ծնկների ուժը հատած կանգնած եք, իսկ փոթորիկը չի վերջանում: Ժամանակի ավազը ծածկում է ձեզ, և նորից պտտվում են մարդիկ: Իսկ հետո՝ որ ավազաբլրի տակ ով թաղվեց, հնէաբանների հետաքրքրության առարկան չէ: Երբ դուք, ծերությունից, մենությունից, հիվանդությունից կոտրվելով, ժամանակի փոթորկում պտտվում եք, այդժամ այդ փոթորիկը հեծած փախչող-թռչող, զբաղված մարդիկ այնքան ժամանակ էլ չեն ունենում, որ ձեր ճզմվելու համար պատշաճ ձևով ցավակցություն հայտնեն: Դժվար է արձակուրդ վերցնել: Ինքնաթիռի տոմս էլ չեն գտնում, որ վերջին հրաժեշտը տան: Քնիˉր, մայրիկ, քնեˉք, շատ օրեր առաջվա բարեկամներս, որ մեր կյանքում կայիք ու հիմա չկաք: Հիմա ալբոմում ճմրթված, մոռացված լուսանկարներ եք, աղոտ հուշեր եք, հեքիաթներ եք, և անխուսափելի, անիմաստ պատմություն, որ չգրվեց էլ, քանի որ այս պատմությունը յուրաքանչյուր ծերունու համար կրկնվում է: Ո՞ր մեկի գրանցումն անեն:
Շրջվելով տեսնում եմ, որ հոգիս ասում է՝ շատ վազեցիր, Գյաˉն բաբու: Կաˉնգ առ: Ինչքա՛ն ժամանակ է, որ դու աչքերդ փակ, անհոգ, անտարբեր չես նստել:
Հարցնում եմ ինքս ինձ, թե արդ յոք երբևէ այն մահճակալին կուշտ նայելու ժամանակ գտե՞լ ես, որի վրա մայրդ, իր վերջին տարիներին պառկած, լուռ, ակնդետ նայում էր քեզ, իսկ դու սուլելով գնում-գալիս էիր: Մի օր մտածե՞լ ես ազատ ժամանակ նստել մորդ կողքին ու մի կուշտ զրուցել: Նստել էի ժամանակի մեջքին, սանձը բռնել: Երբևէ կիջնեմ ու կհանգստանամ մորս մոտ: Մի քիչ կմ նամ ինքս ինձ հետ: Բայց չկարողացա: Այժմ շատ օրեր են անցել: Շատ-շատ օրեր են անցել: Ե՞րբ նմանվեցիր մորդ հեքիաթների հերոսներին՝ հայտնի չէ: Մայրդ կենդանի լիներ, քո հեքիաթն այսպես կպատմեր, թե շատ օրեր առաջ Գյան Չատուրվեդի անունով մի տղա կար: Իր մոր սիրելին: Կյանքից ավելի սիրելի: Խորասուզված ապրող: Հետո՞: Հետո շատ օրեր անցան, որ այդ տղան ժամանակի փոթորկում այնպես կորավ, որ հետո տարիներով չհանդիպեց: Որևէ մեկին էլ: Հենց իրեն՝ Գյան Չատուրվեդիին էլ: Հայտնի չէ, թե այն Գյան Չատուրվեդին այս օրերին որտե՞ղ է: Փրկվե՞ց, թե՞ մեռավ գնաց: Շատ օրեր անցան՝ նրանից ոչ մի լուր չկա: Ասում են, թե ըստ ինչ-որ ցուցակի ողջ է: Ստույգ հայտնի չէ: Թե որևէ տեղ հանդիպեք, ասացեˉք, որ ես էլ եմ իրեն հիշում ու շատ-շատ կարոտում:

Հինդիից թարգմանեց ԳԱՅԱՆԵ ԱՂԱՄԱԼՅԱՆԸ