ԾՈՎԻ ՄԵՋ ԳԻՇԵՐՈՎ
Երեք ընկերներով` խույս տալով իրենց չորուկ երկրի խաշող հուլիսից, գրպանները մի քիչ փող, սրտներում անորոշ երազանք, հայտնվել էին ծովափում: Նրանք ցերեկները խմում էին զովացնող ռեստորաններում, բլբլացնում սիրունատես մատուցողուհիների հետ և ապա սուզվում ետճաշյա անուշ մրափի մեջ: Նրանք սիրում էին լողալ գիշերով, երբ լողափում ոչ ոք չկար: Մխրճվում էին ծովի վիթխարի մարմնի մեջ` վայելելով ջրի ու երկնքի խորհրդավորությունը` լցված համատարած անդորրով, որի մասն էր կազմում նաև երեքի թև ու ոտի հանած համաչափ չլմփոցը: Նրանց թիկունքում առկայծում էին առողջարանային քաղաքի լույսերը` զվարճավայրերի` երևակայությունից դուրս ձգվող գայթակղության ու հրապուրանքի թևերով...
Ծով գալու երրորդ օրն էր: Երեքից մեկը ասաց` լողանք թույլատրելի սահմանից այն կողմ: Ով ասաց, միտքն ումն էր` կարևոր չէ: Իսկ կարելի՞ է այն կողմ,- հենց այնպես, առանց առարկության երանգի հարցրեց մյուսը: Երեքից մեկը ասաց` այնտեղ է իսկական ծովը, այստեղ ծովափ է, ոտնատակ եղած, ճմրթված ջուր: «Ճմրթված ջրի» վրա ծիծաղեցին ու անխոս համերաշխությամբ հատեցին թույլատրելիության սահմանը գծող լողանների շարքը: Նրանք լողում էին անհասանելիին հասնելու, անչափելին չափելու խիզախ մղումով: Քիչ է ասել թե լողում էին: Նրանք ծովի մեջ թեթևորեն զբոսնում էին, իրար վրա ջուր թռցնում ու մի կողմ փախչում` ճայերի պես ճխալով: Նրանք ուսանող էին և երեք տարի պարապել էին լողի խմբակում, նույնիսկ առաջնության հաղթողի վկայականներ ունեին և հավանաբար չեմպիոններ կդառնային, եթե նրանց ծնողները չհիշեցնեին, որ ջրից բացի նրանք դասեր էլ ունեն և իրենց ապագան լողը չէ: Երեքից մեկը խարտյաշ էր` սլավոնի դեմքով, մյուսը` սև, գրեթե նեգրի խուճուճության մազեր ուներ և երբեք կարիք չէր ունենում սանրի: Երրորդը կարճահասակ էր` լայն թև-քիկունքով, փակագիծ ոտքերով և նայելիս կարելի էր կարծել, թե մի անսովոր մեքենա սրան սեղմել, բերել է այս անբնական չափսին:
- Խուճուճ,- ասաց սլավոնը,- Նատաշան քեզ նեգրի տեղ դրեց:
- Հարուստ նեգրի,- ասաց Կարճը,- թե չէ չէր ժամադրվի:
- Էլի սկսեցի՞ք,- շինծու նեղացավ Խուճուճը:- Ես նրան ասացի բասկ էր:
- Ճանաչո՞ւմ էր բասկերին:
- Չէ հա, չգիտեր, ասացի Իսպանիայում ապրող հարուստ ժողովուրդ է: Հայրս հազար հատ ձկնորսանավ ունի:
- Համարյա ճիշտ ես ասել,- ծիծաղեց Սլավոնը:- Ապացուցված է` բասկերը հին հայեր են, էդ մեկ, հայրդ էլ ավտոբուսների պարկի տնօրենն է` էդ էլ քեզ ձկնորսանավերը:
- Ասում ես ո՞ւր ես տանելու Նատաշային, ով չէր գալիս Սլավոնիա:
- Ինքն է տանելու,- ասաց Խուճուճը:
- Կարճ ասած` էգուց քո գործը գլուխ կգա: Շատ լավիկն է, բայց տատիկից պիտի պոկես:
- Քո շնորհիվ,- քրքջաց Կարճը,- տատին կզբաղեցնես: Մեկ է` աղջիկները քեզ հետ չեն գա` մտածելով, որ աղքատ ռուս ուսանող ես, տեղովդ սլավոն ես:
- Գործիդ մնա, Կարճլիկ,- ասաց Սլավոնը,- իմին տեսնես` ծառիցդ ցած կընկնես:
- Էդ ե՞րբ հասցրեցիր:
- Ամերիկուհի է, ախպերս, ամերիկուհի, ազատ աշխարհի ծնունդ: Գնացինք առաջ:
Աստղալից երկինքը ծովի հակապատկեր ծովն էր, դարձյալ խորություն շնչող: Երկու վիթխարիությունների դրոշմը հոգու մեջ և մարմնի վրա` արբեցնում էր նրանց երիտասարդ սրտերը:
Կարճահասակը փոխեց լողաձևը և պառկեց մեջքի վրա: Սևամուռ երկնքի աստղացոլքը ասղնտեց նրա աչքերը: Նա ճպճպացրեց կոպերն ու վիզը դարձրեց ձախ, ապա աջ, նայեց ուղիղ:
- Տղերք,- գոռաց,- ո՞ր կողմն է քաղաքը:
Ընկերները, արբունքի մեջ թաղված` չլսեցին Կարճլիկի կանչը և շնաձկների նման սուրացին առաջ` թրատելով ջուրը:
- Տղերք,- գոռաց Կարճահասակը աղերսալի ձայնով,- քաղաքի լույսերը չեն երևում, ո՞ւր մնաց քաղաքը:
Առջևում ճողփյունը դադարեց: Ընկերները կանգ առան: Նրանք պտտվում էին իրենց առանցքի շուրջ, փնտրում քաղաքի լույսերը: Չորս բոլորը համատարած խավար էր: Ինչ-որ լույսեր էին առկայծում` երկնքի աստղերի նման անհուսալիորեն հեռու: Դրանք կամ նավեր էին, կամ աստղերի արտացոլանք ջրի մեջ:
- Դե մեր ետևում կլինի քաղաքը, ետ լողանք,- ասաց մեկը:
- Իսկ ո՞րն է ետևը, մենք հենց նոր շուռումուռ եկանք, կորցրինք ետևն ու առաջը:
- Կարող է անցել ենք Թուրքիայի սահմանը: Ոտով-գլխով կորանք:
- Բերանդ խերով բաց. մենք հո հրթիռ չենք. տասը րոպե հազիվ լինի, որ լողում ենք:
- Ինչ ես խոսում, մի ժամից ավելի է:
- Թեկուզ երկու ժամ: Անհնար բան է Թուրքիա հասնելը:
Նրանք ժողովվել էին իրար գլխի, քիթ քթի կանգնել էին` միանգամից սարսափազդու դարձած ջրանդունդի եզրին ու դողացնում էին:
Ո՞ւմ գաղափարն էր անթույլատրելիության սահմանն անցնելը:- Կափկափելով հարցրեց Սլավոնը:
Պատասխան չեղավ: Նորից կրկնեց հարցը, դարձյալ լռություն:
- Խուճուճ, դո՛ւ մեզ հուշեցիր:
- Ինչո՞ւ ես, և ոչ թե դու կամ Կարճը:- Ես այսպիսի հիմար ռիսկի կյանքում չեմ դիմել: Ես էլ եմ ապուշ, ինչո՞ւ մորս չլսեցի, չգնացի Աղվերան:
- Վա՜յ, մամա ջան, էլ քեզ չեմ տեսնի,- նրա կաղկանձի նմանվող լացը թուլացրեց մյուս երկուսի նյարդերը: Զգացին, որ վախը պաշարում է ամբողջ մարմինը և դժվարանում են մնալ ջրի երեսին: Կարճը քաջություն ցուցաբերեց` ասելու,- ինչո՞ւ ենք խուճապի մատնվում, մի դուռ կբացվի, դիմանանք:
- Ո՞նց դիմանանք, ոտքերս փայտանում են,- լացը շարունակեց Խուճուճը:
- Լողանք,- ասաց Կարճը,- համ մկանները կաշխատեն, համ էլ...
- Համ էլ ի՞նչ:
- Համ էլ կարող է ափի ուղղությամբ գնանք:
- Ես մինչև ափը չտեսնեմ, չիմանամ ուր եմ լողում, ձեռ ու ոտս չեն աշխատի: Չեք հավատում, որ հազիվ եմ ջրի երեսին մնում: Մի բան ասեք, մենք կփրկվե՞նք...
- Ձենդ կտրիր, Սլավոն, հո կնիկ չես: Բռնիր Խուճուճի ուսերից, ես էլ, ըհը, ձեր երկուսի ուսերից, վերվերի պարի նման... գնացինք, պարում ենք... Դու ամերիկուհի ունես քեզ սպասող, հլը Ամերիկա ես գնալու:
Կարճի մտքով անցավ Սլավոնի հոգու հետ խաղալ: Ուզեց հարցնել, որ եթե Սլավոնը գնա Ամերիկա, շատ մեծ փողեր աշխատի այնտեղ, կուղարկի՞ իրեն կադիլակի մի յուղի պոմպ, իսկ հետո ամեն ամիս մի մաս, մինչև որ ավտմեքենան հավաքի պրծնի: Չհարցրեց, քանի որ Խուճուճը անդադար կափկափում էր: Իսկ Սլավոնը ծպտուն չէր հանում, վախեցավ, զգաց, որ իր ատամներն էլ սկսում են չխկչխկալ: Լեզուն արնելու աստիճան կծեց: Բնազդաբար գիտակցեց, որ ինքը իրավունք չունի թուլանալու, կկործանվեն: Չնայած որ իրենց ընկերության մեջ առաջնորդի դեր երբեք չի ունեցել: Նույնիսկ իրեն չեն էլ հարցրել մի բան նախաձեռնելիս: Ինքը կուրսում ոչնչով աչքի չընկնող մեկն է` չհաշված տգեղ կերպարանքը, անբնականորեն կարճ մատներն ու մի տեսակ ոլորված, ձվածիր ոտքերը: Հիշողությունից տհաճության զգացում արթնացավ մեջը, և նա մատներով ուժգնորեն սեղմեց ընկերների ուսագլուխները, իսկ ոտքերը ամբողջ ուժով ցնցեց ջրի մեջ: Ծաղրուծանակված ձեռն ու ոտը ամուր էին և դրանից թույլ ժպիտ գծագրվեց Կարճի դեմքին:
- Մենք չենք մեռնի,- ասաց Կարճը:- Խուճուճ, դու քնա՞ծ ես,- ցնցեց Խուճուճի թևը:
- Ես մեր տանն եմ, ես... պառկած եմ մեր բազմոցին...
- Խուճուճ, խելքի արի, ձգիր մատներդ, ոտներդ շարժիր... Սլավոն, սկսեցինք, դե. դե... պարում ենք... Սլավոն, քեզ ի՞նչ եղավ, ինչո՞ւ ես ճլորել... ձեզ բան ասացի, չէ՞, պարում ենք...
Կարճը համոզվելով, որ ընկերները կորցնում են ինքնատիրապետումը, մտածեց` նրանց հարկավոր է ենթարկել իր կամքին, հանել խուճապից: Հստակ չիմանալով` դա ինչպես անել` Կարճը կրկին ուժգնորեն սեղմեց նրանց ուսագլուխները, անկախ իր կամքից հանկարծ վիթխարի մի ոռնոց արձակեց` հածանավի շչակի պես հզոր ու սուր և երկու ձեռքերը միաժամանակ թողնելով` ապտակներ հասցրեց տղերքի այտերին: Արդյունքը ապշեցուցիչ էր: Սրանք սթափվեցին անէացման վիճակից ու սկսեցին ձեռ ու ոտին տալ: Կարճը հրահանգեց.
- Լավ է, լավ է, շարունակում ենք նույն կերպ... Խուճուճ, տեղումդ մնա, Սլավոն, կպիր նրան: Աշխատեք ձեռ ու ոտով... հո դուք դոդ չեք, ասածս նորությո՞ւն է... յոթ տարի առաջ եք սովորել, այբուբենի պես բան է... դե, դե, հետևեք ինձ:
Կարճը համոզվեց, որ գործը լավ է ընթանում, ընկերները դուրս եկան հոգեկան անհավասարակշռությունից և արդեն հանգիստ կերպով կարող են մնալ ջրի երեսին:
- Սլավոն, ո՞նց ես,- հարցրեց Կարճը:
Սլավոնը լուռ էր:
- Բան հարցրի, պատասխան տուր,- գոռաց Կարճը:
- Լավ եմ,- խզված, ժանգոտ ձայնով ասաց Սլավոնը:
- Խուճուճ, դու ո՞նց ես:
- Լավ եմ, ծնոտները շխկշխկացնելով ասաց Խուճուճը:
- Բա դուք մա՞րդ եք,- գոռաց Կարճը, բա դուք ընկե՞ր եք: Ես ձեր հալը հարցնեմ, դուք իմը չէ՞: Սլավոն, առաջինը դու հարցրու:
Լռություն:
- Սլավոն, հարցրու` Կարճ, ո՞նց ես,- գոռաց Կարճը ուժգնորեն ցնցելով Սլավոնի ուսը:
- Կարճ, ո՞նց ես,- հարցրեց Սլավոնը:
- Հրաշալի: Լողանում եմ Սև ծովի ամենալավ ծովափին: Էլի հարց տուր:
- Ի՞նչ հարց տամ,- հազիվ լսելի ասաց Սլավոնը:
- Հարցրու` էսօր ի՞նչ ծրագրեր ունեմ:
- Էսօ՞ր:
- Հա, էսօ՛ր:
- Էսօր ի՞նչ ծրագրեր ունես:
- Ծովից հետո գնալու եմ բար, սառույցով վիսկի եմ խմելու, կարող է գարեջուր էլ խմեմ, նայած տրամադրության: Լավ, հիմա հերթը Խուճուճինն է: Խուճուճ, հարցրու:
- Ի՞նչ,- կափկափելով ասաց Խուճուճը,- ի՞նչ հարցնեմ:
- Դու ներկա չե՞ս, չե՞ս լսում մեր զրույցը, և հետո էլ վերջ տուր էդ դողոցիդ: Դե հարցրու` Կարճ, ո՞նց ես:
Որոշ դադարից հետո, հավանաբար դողը հաղթահարելու տառապանքից դուրս գալով` հազիվ լսելի ձայնով Խուճուճը հարցրեց.
- Կարճ, ո՞նց ես:
- Լավ եմ,- պաթոսով ասաց Կարճը, որին լիովին համակել էր ընկերներին հույս և առույգություն ներշնչելու դերը: Սակայն այդ պահին ինքն էլ չիմացավ` որտեղից եկավ պաթետիկ տոնը: Մտքի ծայրով հասկացավ, որ դա ծնվեց իր ահից:
- Հիմա հարցրու` ի՞նչ ծրագրեր ունեմ էսօր, ծովից հետո,- ձայնի ինքնավստահ շեշտով փորձեց ոչնչացնել ներսում ձվադրած ահը:
- Կա՛րճ, էսօր ծովից հետո ի՞նչ ծրագրեր ունես:
- Խուճուճիս ասեմ,- նախանձը շարժելու պես դանդաղ սկսեց Կարճը,- գնալու եմ բար, պատվիրելու եմ երկու բաժակ վիսկի, սառույցով:
- Բա Սլավոնին ասացիր մի բաժակ:
- Միտքս փոխեցի, երկու բաժակ, ամենաթանկ վիսկիներից, հետը հնարավոր է գարեջուր ու մի լավ աղջիկ, բարում կա, վճարով: Խուճուճ, էստեղ խանգարող մի բան կա, չգիտեմ` ասե՞մ, թե՞ չասեմ:
- Ասա, Կա՛րճ, ասա,- արդեն խուճապը մոռացած, ապագայի հանդեպ որոշակի հետաքրքրություն ցուցաբերելով ասաց Խուճուճը:
- Մտադրությունս իրագործելու համար պետք կլինի իմ մոտավոր հաշվարկով հարյուր դոլար:
- Ես կտամ, Կարճ, իհարկե կտամ, թող դուրս գանք էս անիծյալ ծովից, ավելին կտամ, բոլոր փողերս կտամ, ինձ ոչինչ պետք չի:
- Խոստացար, Խուճուճ, խոսքիդ տերն ես մնալու: Սլավոն, դու էլ վկա:
- Ես վկա եմ,- ասաց Սլավոնը նկատելի ձայնի աշխուժություն արտահայտող ձայնով:
- Դե գիտեք ինչ, կարող եմ ձեզ էլ տանել հետս: Ինձ չեք խանգարի: Մեծ բար է, հիշում եք, անցյալ տարի եղել ենք: Կուզեք կնստենք միասին, կուզեք` առանձին- առանձին: Այս վերջին բառի վրա Սլավոնն ու Խուճուճը սեղմվեցին Կարճի շուրջ` կառչելով նրա թևերից ու գրեթե միաբերան աղաղակելով` միասի՛ն, միասի՛ն:
- Լավ,- ասաց Կարճը,- կնստենք միասին: Հիմա որոշեք, թե ով ինչ և ինչքան է խմելու:
- Եկեք չտարբերվենք իրարից,- ասաց Սլավոնը,- բոլորս էլ վիսկի խմենք, սկզբում մի-մի բաժակ, հետո կտեսնենք:
- Համաձայն եմ,- ասաց Խուճուճը:
- Ու էդ բոլորը հարուստ նավատեր բասկի որդու հաշվին:
Կարճը ծիծաղ հիշեցնող մի ձայն հանեց: Արձագանք չեղավ: Տղաներն ամբողջ ժամանակ պտտվում էին տեղում` սև անորոշության մեջ լույսի մի նշույլ փնտրելու հույսով: Համատարած խավար էր` ձյութի սևությամբ:
- Հը, Բասկ, սրտովդ չէ՞ առաջարկս,- ասաց Կարճը, նկատելիորեն հրճվելով Խուճուճի համար գտնված նոր անունով:
- Համաձայն եմ,- ասաց Խուճուճը:
- Դե, ուրեմն, պատվիրում եմ,- ասաց Կարճը:- Է՜յ, մատուցո՛ղ, մեզ երեք վիսկի բերեք, սառույցով, շոտլանդական, ամենաթանկերից: Նաև հավայան սիգար: Սիգար չունե՞ք... ափսոս, ինչ վատ եղավ: Տղերք, գուցե գնանք ուրիշ բար, այստեղ մի տեսակ լավ չէ, աղջիկներ էլ չկան... Հը՞, ի՞նչ կասեք, չգնանք...
Կարճը լսեց, որ ընկերները հեկեկում են:
- Ձեզ ի՞նչ եղավ,- շշուկով հարցրեց:
Պատասխան չհնչեց:
- Ձեզ ի՞նչ եղավ,- ավելի բարձր հարցրեց Կարճը,- կտրեք ձայներդ: Ես կատակ չեմ անում, մենք բարում ենք:
- Գոնե լույսը շուտ բացվեր, նավերը մեզ նկատեին,- հեծկլտաց Բասկը,- մինչև լույս չենք դիմանա... եթե ափից շատ ենք հեռացել, կարող է շնաձկան փայ էլ դառնանք:
- Հո չասացիր,- սաստեց Կարճը,- Սև ծովում շնաձուկ չկա, խելոք: Բա չե՞ս լսել, երկու տարի առաջ էստեղի շնաձկները խեղդվեցին:
- Ձեռ մի առ, Կարճ,- լացակումած ասաց Սլավոնը,- շնաձուկը ջրում կխեղդվի՞: Հո կով չի շնաձուկը:
- Ասածս իհարկե, կատակ էր, բայց ես հաստատ գիտեմ, կարդացել եմ մի տեղ, որ էս ծովում շնաձուկ չկա,- ասաց Կարճը: - Ափսոս, որ չեմ հիշում, թե որտեղ եմ կարդացել:
Ծովի խոր լռությունը կարծես թե խախտվել էր և պարզորոշ լսվում էր ալիքների ճողփյուն: Կարճը լարեց ուշադրությունը. այդպիսի ձայներ ծովը հանում է ափի մոտ:
Հենց այդ վայրկյանին նրանց աչքերի առաջ, հսկայական տարածության վրա վառվեցին լույսեր, փրկարար աշխարհը վերադարձավ անհայտությունից: Երեք ընկեր, իրար ուսերի կառչած, ջրի մեջ, համարյա ափի մոտ: Նրանք ձգեցին ոտքերը և կանգնեցին ավազի վրա: Աչքերի առաջ հարազատ ծովափն էր` հյուրանոցներով, ռեստորաններով, զվարճատներով: Նրանք քայլ արեցին դեպի լույսերը: Նման էին ամոթալի գերությունից դարձողների: Մի քանի քայլ անելուց հետո Սլավոնն ու Խուճուճը փռվեցին ավազին: Կարճը առաջացավ` կանչելով.
- Ետ մի մնացեք, գնում ենք բար: Բասկ, հետդ փող վերցրու, վճարելու ես:
* * *
Վթարի պատճառով ծովափի լույսերը անջատվել էին ընդամենը տասը րոպե: