Այգաբացն առաջին էին զգացել ցողաթաթախ խոտերը‚ սևառէջ‚ արնաթերթ ծաղիկները‚ գիշերվա անքնությունից խոնջացած ու ցորեն փնտրող մրջյունը‚ և այծին հետևող Չաու-չաու սև շունը: Տարածուն լռություն էր‚ բայց նրա մեջ շշուկներ կային‚ տիեզերածին շրշյուններ‚ որ լսելի էին ցողոտ խոտերին‚ սևառէջ ծաղիկներին‚ կեր փնտրող մրջյունին‚ աչքը՝ այծին պահած շանը: Անհաղորդ էր միայն մարդը‚ որ կակաչների բացատում ծնկել‚ աղոթում էր: Շունը տեսավ արևխրձի միջից դուրս եկող այծին‚ փակաչ լիզեց թաթերը: Կապույտ‚ փշփշոտ լեզվի հպումը թմբիր բերեց, ու արթմնի նիրհելով՝ արդեն որերորդ անգամ տեսավ ճաճանաչափայլ բացատը‚ ուր մայրը‚ տարազան գազաններով շրջապատված‚ արածում էր. շունը կամաց գռմռաց: Երբեք չէր եղել տարօրինակ այդ վայրում ու չգիտեր‚ որ գազաններից ոմանք‚ մաքառելու հոգսից ազատվելով, երբեմն հանգրվանում են դրախտում: Չգիտեր‚ դրա համար էլ չէր հավատում ճաճանչափայլ բացատին‚ չէր հավատում‚ որ մայրն իրեն լքել է սոսկ որոճալու համար:
Աշխարհի ընկալումն ապրվածի իմաստության մեջ է‚ իսկ Չաու-չաու սև շունը մեկուկես տարեկան էր ու շատ բան չգիտեր: Չէր իմանում‚ որ մայրը‚ ատելի շղթայի ծանրությունը թոթափալով‚ փախել է մարդկանցից‚ որ կռվել է արու գայլի հետ՝ անձավի մուտքը պահելով‚ որ նա մոլորակի ամենաքաջ չաու-չաու շունն է եղել: Նրա իմացած աշխարհը անտառածածկ սարալանջն էր՝ նապաստակներով ու մկներով լեցուն: Խունացող հիշողության մեջ քիչ բան է պահպանվել՝ մոր ստինքների կաթնահամը‚ կիսամութ‚ բայց տաք քարանձավը և անձրևոտ օրը‚ երբ մայրը ներս սողոսկեց արնածոր: Ողջ գիշեր կամացուկ նվում‚ լիզում էր վերքերը‚ չէր արձագանքում կլանչին‚ իսկ վաղ այգաբացին հեռացավ՝ էլ ետ չգալու համար: Սպասեց ամբողջ օրը‚ գիշերը՝ ելքի մոտ նստած վնգստաց‚ իսկ առավոտյան‚ երբ դուրս եկավ որջից‚ անձավից ոչ հեռու տեսավ գայլի կիսակեր դին‚ որի վրա ագռավներ էին հավաքվել: Գայլի վանող հոտը վախեցրեց նրան‚ ու այլևս որջ չվերադարձավ: Ու օրեր‚ ամիսներ շարունակ միայնակ թափառեց անտառում՝ փնտրելով մորը‚ իսկ լիալուսին գիշերներին‚ դունչը երկինք ուղղելով՝ սկսեց թախծից կաղկանձել: Մկներ ու գորտեր‚ հատապտուղ ու արմտիք կերավ‚ համտեսեց անգամ թթվաշ մրջյուներին‚ բայց մենության թախիծն անցավ‚ երբ հանդիպեց մարդուն...
Ծանոթ մկկոցը ստիպեց բացել աչքերը. կենդանին կողքին էր‚ վախեցած հայացքը՝ անտառին: Չաու-չաու սև շունն արդեն հանդիպել էր շիկամազ‚ սմքած պտուկներով գայլին‚ որը, չհաջողված որսից հոգնած‚ հևաշունչ անցնում էր բացատով: Իրար չէին մոտեցել‚ հեռվից հեռու հոտոտել էին, ու առաջինը նահանջել էր գայլը: Ու քանի որ բնազդով գիտեր նրա ով լինելը, չէր հետապնդել. ծռել էր ճանապարհը‚ գնացել հակառակ ուղղությամբ:
Չաու-չաու սև շունը զսպանակի պես լարվեց‚ խլշեց ականջները‚ սևեռվեց անտառին. տագնապահարույց ոչինչ չզգաց ու միակ ձայնը‚ որ լսեց՝ գտածոն գլորող բզեզի տնքոցն էր: Գլուխը կրկին դրեց թաթերին ու աչքի տակով նայեց ոտքի կանգնող մարդուն: Գիտեր‚ որ հյուղակ է վերադառնալու ու կաղնու առջև նստելով՝ էլի սևեռվելու է ծառին: Հայր Մանասեն բարձրահասակ‚ երեսունը բոլորած քահանա էր‚ որին վանահայրն ուղարկել էր ճգնելու: Հագին ոչ քուրձ կար‚ ոչ էլ մազահյուս շապիկ՝ մի հին պարեգոտ էր: Ու մի առավոտ‚ ապրած տարիների ծանրությունը ուսերին‚ խուրջինում՝ պանիր ու հաց‚ իրեն բախտակից էր արել վանքապատկան այծին ու անտառածածկ սարալանջին հասնելով՝ տնավորվել լքված հյուղակում:
Վանականը բռնեց այծի պարանն ու սկսեց դանդաղ քայլել:
– Զուր էիր ներողամտություն հայցում‚– հոգևոր եղբայրների անտարբերությունը հիշելով՝ տրտմեց‚– միևնույն է‚ վերջին խոսքը նրանն էր:
Մանասեն մոտենում էր հյուղակին. Աստծո փնտրտուքը‚ նրան վերստին գտնելու բաղձանքը գալիս էր անմահանալու ցանկություից‚ քանզի առանց հավիտենական կյանքի՝ իմաստազրկվում է հավատքը: Սկզբում‚ շատերի պես‚ անմահության ճամփան որոնում էր հավատքի ակունքներում և մոլեռանդ հոգևորական լինելով՝ իրեն զրկում էր աշխարհիկ բարիքներից: Բայց մի օր հավատը սասանվեց, ու դրանից հետո էր‚ որ կորցրեց քունը:
Պատահեց դա ձմռան մի երեկո‚ երբ վանքում հյուրընկալվել էին եգիպտահայ եղբայրները: Նրանցից մեկը‚ որին հայր Ղազարոս էին անվանում‚ գիշերեց իր մոտ ու քանի որ գինովցած էր‚ մտքեր հայտնեց‚ որն հիշելիս՝ մարմնով հիմա էլ մրջյուններ են վազում: Ասել էր՝ ոչ ոք չի կարող վստահաբար պնդել‚ թե Փրկիչը համբարձվել է‚ որովհետև Նրա անհետացումը ձեռնտու էր բոլորին՝ Պիղատոսին‚ քրմապետերին և աշակերտներին: Ասել էր‚ եթե անգամ համբարձվել է‚ ապա երկինք է բարձրացել որպես Աստծո որդի‚ բայց նրանից հետո‚ դարեր շարունակ‚ մարդկությունը կերակրվել է մեղրածոր կեղծիքով: Ասել էր նաև‚ թե անմահությունը միֆ է‚ հարությունը՝ բիբլիական առասպել: Հետո ուրիշ‚ այլ բաներից էր խոսել‚ թունավորել ուղեղը: «Հարբած ես‚– աղաչելու պես խնդրել էր‚– զրույցը թողնենք վաղվան»: Ոչնչացնող ժպտացել էր ու անկողին մտնելուց առաջ՝ հեգնանքով ասել. «Ամեն ինչ սուտ է‚ մտքի հորինվածք‚ իրականը՝ եգիպտական բուրգերում ննջող անմահներն են՝ դարերի խարանը ճակատներին: Եվ երբ նայում ես փարավոնների մումիադեմ‚ զմռսված մարմիններին՝ մեջդ մեռնում է անմահանալու գայթակղությունը...»:
Հայր Մանասեն ողջ գիշեր չքնեց: Ինչպես գոգավոր հայելու անդրադարձն է նենգափոխում պատկերը‚ այնպես էլ անմահության մասին հայր Ղազարոսի մտքերը խեղեցին նրա աշխարհը: Հաջորդ օրը փորձեց խոսել նրա հետ‚ բացատրություններ ստանալ‚ բայց տեր հայրը‚ պատրվակներ գտնելով‚ խուսափեց զրույցից‚ իսկ հրաժեշտի պահին նայեց այնպես‚ ինչպես նշտարն է պատռում մաշկը՝ վերքի հիշողության մեջ պահելով շեղբի պաղությունը:
Եվ նրա գնալուց հետո էր‚ որ կորցրեց քունը‚ դարձավ ջղաձիգ ու նյարդային. երբ քնի և արթնացման հևքաչափ տարածությունը կիսվում է‚ իսկ անշոշափ սահմանաբաժանը՝ լղոզվում‚ մարդն ակամա հայտնվում է իրականության և ցնորքի արանքում՝ որից մինչև խենթացում՝ կես քայլ է: Չէ‚՛ չխելագարվեց‚ ամփոփվեց ինքն իր մեջ ու աստիճանաբար խորթացավ: Եվ մենության կյանքամաշ ուրվականը տնավորվեց նրա վանախցում՝ օտարացման անդունդը խորացնելով...
Մանասեն հասավ հյուղակին ու ջրով լի դույլին մոտենալով՝ լվացվեց: Հետո‚ երբ արդեն մատներով հարդարում էր մազերը‚ կեղևին սոսնձված ակնափայլ խեժի մեջ տեսավ հուրհրացող առավոտը:
v
Օրերի հպանցիկ հերթագայությունն արտաքուստ է անշաղկապ‚ քանզի մոլորակի ամեն պտույտը‚ ժամը‚ վայրկյանը խորհուրդ ունեն: Եվ ցերեկվա ու գիշերվա հաջորդականությունը անկարող է բաղդատել միասնականը‚ քանզի նրանց լրիվությունը փոխադարձ կապի ու հակադրության մեջ է՝ ինչպես կայծակն ու անձրևը‚ արևն ու լուսինը‚ կյանքն ու մահը: Ու դրա համար էլ ամեն նոր առավոտը ճգնավորի հոգում հույսեր էր արթնացնում‚ բայց երբ վրա էր հասնում խավարտչին գիշերը‚ մտքերը պղտորվում‚ լողում էին ինքնագնա: Ու գինու ծակ տակառի պես դատարկվում էր ներսը՝ սոսկ պահելով դիրտի նամշահամը: Պահ էր լինում‚ երբ ցանկանում էր ոռնալ‚ կրծոտել եղունգները‚ բայց արևգալի հետ ցնդում էր մշուշը ու նորից բազմում էր գլաքարին: Կյանքի մասին պատկերացումները որոշակիորեն փոխվել էին, ու այլևս զառամ ձիու պես չէր խարխափում խավարում. աշխարհը նրա համար մի ծավալատարած ամբողջություն էր‚ ինչպես վեր խոյացող կաղնին՝ մրջյունի աչքում...
Մանասեն անզգայացած նստել‚ նայում էր կաղնուն: Հայացքում տեղավորել էր հոգու ողջ ուժը, ու լարումից՝ հաճախակի քրտնում էր: Ակնաքթիթ հառվել էր հաստաբուն ծառին‚ բայց այն չէր շարժվում: Հոգնած ճմլկոտեց‚ կոտրատեց վզի մկանները‚ հետո մի տեսակ զարմացած նայեց շուրջը. իրիկնամուտ էր: Արփին ծանրացել‚ անուժ փլվել էր լեռան կատարին‚ քամի չկար‚ ու արծիվների սևապոչ զույգը ճախրում էր երկնքում՝ վերջնամուտը բիբերում պահած: Չաու-չաու սև շունը վնգստաց‚ տարուբերեց կարճլիկ պոչը: Վանականը գլուխը բարձրացրեց‚ տեսավ նրա սպասողական հայացքը:
– Դե՛‚ լավ‚– ժպտաց‚– գնա՛:
Չաու-չաու սև շունը ուրախ կլանչեց‚ դուրս թռավ հյուղակից: Մանասեն հոգոց քաշեց. քանի դեռ գամփռը չկար‚ մենակության տառապանքը խաչելության նման էր: Բայց մի օր հայտնվեց անհայտությունից ու իրենով լցրեց անձկությունը: Նախախնամությունն էր այդպես որոշել‚ թե ճակատագիրը՝ Տիրոջն է հայտնի‚ բայց նրա ներկայությունը մեղմացրեց մենության զգացումը‚ նոր իմաստ տվեց անխոստում‚ անհամ օրերին. մերժվածներն իրար շուտ են հասկանում՝ այդպես էլ բարեկամացան: Իրիկնամուտին գնում էր որսի‚ նապաստակ կամ թռչնի ձու բերում ու միասին ճաշում էին. պաղ գիշերներին‚ երբ ցուրտն արյուն է կտրում‚ ճագարի մսով տաք արգանակը՝ երանության պես բան է...
Վեր կացավ‚ մտավ հյուղակ ու կավե ամանը շուրթերին մոտեցնելով՝ ըմպեց: Խմում էր հաճույքով՝ կաթը կրծքին ծորացնելով‚ հետո ամանը տեղը դրեց‚ մաքրեց բերանը: Զգաց‚ որ անասելի հոգնել է ու քնելու պահանջը վանելու համար որոշեց ուտել: Պղնձե կաթսայիկից հանեց լորի խաշած ձուն‚ մաքրեց կեղևը‚ ապա լաթի կապերը քանդելով ու քարթու հացից մի կտոր պոկելով՝ սկսեց ծամել. ալյուրը սարկավագի տղան էր բերել‚ հետն էլ՝ մի տուփ խոշոր աղ: Սկզբում չէր ուզում վերցնել‚ բայց հետո կուլ գնաց թախանձանքին‚ ու փա՛ռք Տիրոջը‚ որ իրեն ողջամտություն պարգևեց: Հիմա ոչինչ‚ մի փոքր վարժվել է ու կյանքից այլևս աղերսներ չունի: Տագնապալից օրերի շղթան կտրվել‚ մնացել է վանքի պատերում‚ իսկ խոստումնալից ապագան...
Վանականը լսելի հառաչեց:
Չէր ուզում ինքն իրեն խոստովանել‚ որ գալիքը մշուշի մեջ է‚ վաղվա օրը՝ ամուլ‚ առանց հույսի նշույլի: Ճիշտ վարվեց‚ որ հեռացավ. վտարումն անխուսափելի էր‚ իր տարօրինակ կեցվածքը՝ ահաբեկող: Այլևս օտար էր տիրոջ պարտեզում‚ անպիտան՝ հոգևոր կյանքի համար. անձրևակաթիլ էր ջրափոսի մեջ‚ որ հետո վերածվում է պղպջակի:
Մանասեն փլվեց խսիրներին‚ փակեց աչքերը. տեսնես‚ երբ նրան տիրեց մեղքը՝ օտարականի գնալուց հետո՞‚ թե՞ առաջ: Ախր‚ մարդը ծնվում է մեղքի շապիկով‚ ու մեղքը մարդու մեջ է: Ու դրա համար էլ վանահորից տեսակցություն խնդրեց: Ասաց‚ որ նախանձել է սարկավագին‚ երբ նրա մասին խոսել են գովեստով‚ ասաց‚ որ ինքն է գտել հայր Կյուրեղի սադաֆաքար համրիչը‚ ու չի խոստովանել՝ շշուկներից վախենալով: Հետո խոստովանեց կարևորը՝ հայրՂազարոսի ու նրա զրույցից հետո հոգում ծիլ տված կասկածի մասին: Պատմեց անկեղծորեն‚ առանց ծալքերը հարթելու: Չխոստովանեց միայն երեցկնոջ պատմությունը. աստվածային այդ սափորում զետեղված գինին իրենն էր‚ արբեցնող մեղքը՝ անխոստովանելի: Բայց մի օր Սաթիկն անհետացավ‚ հալվեց՝ ինչպես կոպերին նստած փաթիլը: Սերը կյանքի աղն է: Եթե անմահություն չկա‚ երջանկությունը պետք է հարատևի‚ եթե դա էլ չկա‚ ո՞րն է տառապանքի գինը: Երբ մարդու հոգին լցվում է ձյան փաթիլներով‚ երբ սառույցը կպչում է սրտի պատերին՝ վերջը մոտ է: Մոտ է‚ որովհետև այլևս անգտնելի է այն միակը‚ որ իջնում է կոպերին...
Վանահայրն իրեն լսել‚ սարսափից կարկամել էր. «Չարն է տիրել քո հոգուն‚ պետք է ապաշխարես»: Հետո ասել էր. «Եթե զղջումդ անկեղծ է‚ Տերը կօգնի»: Ապա ինքն իրեն մոլեգնել‚ ճչացել էր. «Ուշքի եկ‚ Մանասե՛‚ մոտ է ժամը դատաստանի: Թոթափիր օձը‚ որ բանսարկու է կոչվում‚ այլապես կայրվես գեհնում»: Հետո զգացել էր‚ որ չափն անցնում է և ձայնը մեղմել էր. «Պետք է անձկության մեջ փնտրես հոգուդ հանգստությունը: Եթե ապաշխարես‚ կգտնես որոնելին: Անհավատ մարդը ոսկու պարապ հնչյուն է‚ անշոշափ‚ անկշիռ‚ և ունայն է աշխարհը: Գնա՛‚ փնտրիր կորցրածդ և հիշի՛ր‚ որ հավատքը սարեր է շարժում»: Երեք անգամ դողդոջուն ձայնով կարդացել էր «Հայր մերը»‚ խաչակնքել‚ հետո իրավել‚ որ իր հետ վերցնի վանքապատկան այծին...
Կենդանին խոնավ քիթը քսմսեց ձեռքին‚ մկկաց:
– Հիմա‚ խելոքս‚– ժպտալով՝ ասաց‚– մի քիչ համբերիր:
Այծը պառկեց խսիրներին‚ դունչն առավ ոտքերի մեջ‚ իսկ մարդու մտքերն արդեն սավառնում էին հեռուներում. տարիներն անցան մեկ օրվա պես՝ ոտնահետք չթողնելով: Փոշիացան‚ պահելով սոսկ վերհուշի դաջվածքը‚ ինչպես քարաքոսը՝ որձաքարի պատերին: Երեցկինը՝ իր պստլիկ Սաթիկը՝ միակ լուսավոր կետը խավարում: Սկզբում խուսափում էր նրա տաք հայացքից‚ փակվում‚ առանձնանում էր վանախցում‚ բայց լինելին եղավ‚ և տոթ‚ սովորական գիշեր էր: Չէր կարող չլինել‚ քանզի սերը աղն է կյանքի: Ու այդ գիշերն այլևս չավարտվեց‚ դարձավ սկիզբ՝ ուրիշ‚ կրքաշունչ գիշերների. մեղքի պտուղը միշտ էլ քաղցր է‚ բայց մի՞թե սերը մեղք է: Ցավոք‚ այն մեկ հասցեատեր է ունենում‚ մյուսը՝ ցպահանջ է: Ու հեքիաթը մնաց անավարտ. Սաթիկն անհետացավ‚ ինչպես վառվող-մարող գիսաստղ...
Մոտիկ ինչ-որ տեղից հաչոց եկավ, ու քիչ անց հյուղակ մտավ Չաու-չաու սև շունը: Այծն ուրախ ոստնեց‚ փորձեց լիզելով արտահայտել համակրանքը‚ բայց շան մեղավոր-սպասողական հայացքը գամված էր մարդուն. Մանասեն ծիծաղեց:
– Լինում է‚ էդպես էլ է լինում. ոչի՜նչ‚ մի բան կմտածենք:
Շունը դուրս վազեց‚ այծը ետևից մկկաց. քահանան ամպոտեց:
– Ամեն ինչ դեռ կարող է փոխվել‚– մտմտաց‚– մի օր ամեն բան վերադառնում է ի շրջանս յուր:
Դժկամությամբ վեր կացավ ու կաթնամանը վերցնելով՝ մոտեցավ խսիրը կճղակահարող կենդանուն:
v
Օրը ջլատվել‚ վերջամուտ էր գլորվում‚ իսկ երեկոն դեռ չէր հագել մթնազգեստը: Մարդը հյուղակում էր‚ ծառից՝ երկար պարանով կապված այծը՝ շան կողքին‚ որի քնատ հայացքը ճարճատող խարույկին էր: Չաու-չաու սև շունը չէր կարողանում քնել‚ մտածում էր պատահածի մասին. սովորականի պես անտառ էր շտապել՝ ճագար կամ ձու գտնելու: Վազում էր անշշուկ‚ գազանի սլացքով‚ ճախրող թռչունի ստվերի նման: Ստեպ-ստեպ կանգնում‚ հոտոտում էր օդը՝ առջևի թաթը վեր բարձրացնելով: Գիտեր‚ թե որտեղ են թաքնվում արագավազ նապաստակները‚ որտեղ են պահվում թռչնի ձվերը:

Որքան խորանում էր անտառում‚ այնքան թանձրանում էր մառախուղը‚ իսկ ծառերի վրա արդեն կապտափայլ եղյամ էր նստել: Թուլացրեց վազքը ու առաջացավ՝ գետինը հոտոտելով: Ինչեր ասես‚ որ չտեսավ. կերակրի մնացորդներ‚ դատարկ շշեր‚ պահածոների ժանգակեր տուփեր: Չկանգնեց‚ միայն մի պահ հապաղեց‚ երբ ծառի բնից առավ որձ աղվեսի թողած միզահետքը:
Առվակին հասնելով՝ կանգնեց. ջուրը հոսում էր կիսամութ տեղանքով՝ իր մեջ արտացոլելով ծառերի ստվերները: Չաու-չաու սև շունն արձանացել‚ որսում էր անտառի շշուկները‚ ու անակնկալի եկավ‚ երբ լսեց ծվծվոցը: Չէ՛‚ մկան ձայն չէր‚ իրեն անհայտ կենդանու մղկտոց էր: Լարվեց‚ մկանները պրկվեցին‚ սկսեց զգուշորեն առաջանալ՝ թաթերն անաղմուկ փոխելով: Հետո տեսավ գազանիկին. պստլիկ‚ փամփլիկ բան էր‚ որ թաթիկներով բունը գրկած՝ արագ-արագ ճանկռոտում էր:
Չաու-չաու սև շունը ճապաղվեց‚ կողի մկանները թրթռացին՝ փորսող առաջացավ: Սկյուռի ձագը դեռ չէր զգացել վտանգը ու փորձում էր բարձրանալ‚ իսկ երբ նկատեց՝ շունն արդեն կողքին էր: Չփախավ. կծկվեց‚ կես բուռ դարձավ՝ զարմացած հայացքը գազանին:
Չաու-չաու սև շունը շփոթվել էր: Մտաբերեց այն օրը‚ երբ առանց խղճի խայթ զգալու ավերեց թռչնաբունը‚ բայց երբ ցանկանում էր ձվերը ճաշակել՝ ապշեց‚ նրանց մեջ հայտնաբերելով տրոփող կյանքը: Հիշեց նաև‚ առանց պատճառի խեղդամահ արած աղվեսիկին‚ որը որջից դուրս էր եկել աշխարհը ճանաչելու. գամփռը հոտոտեց սկյուռիկին ու սիրտը թալկացավ կաթնահոտից (հիշողություններ կան‚ որ ժամանակի ընթացքում խունանում‚ բայց չեն կորցնում երանգները): Շնչեց‚ ներս քաշեց բույրը‚ ապա‚ իր համար էլ անսպասելի‚ վզից զգուշորեն բռնելով՝ մոտեցրեց ծառին. ձագն իսկույն աշխուժացավ ու ճիգ անելով՝ մագլցեց‚ թաքնվեց սաղարթում...
Սարի կողմից քամու սվսվոց լսվեց‚ ահարկու ճայթեց ամպրոպը՝ խլացնելով էգ գայլի կաղկանձը: Չաու-չաու սև շունը կանգնեց‚ իրանը առաջ ճկելով՝ ճմլկոտեց‚ սկսեց ունկնդրել. ոռնոցը չկրկնվեց‚ բայց տեսավ մթությունը պատռող կայծակի հրացոլքը: Վախեցած այծն արթնացել՝ կողքին էր: Երկինքը նորից որոտաց‚ ու կենդանիները մտան հյուղակ. մարդը մրափում էր: Պառկեցին կողք-կողքի‚ ականջները՝ դրսից եկող ձայներին: Լսվեց անձրևի առաջին կաթկթոցը‚ հետո հեղեղը թափվեց տանիքին: Մանասեն շուռումուռ եկավ‚ անհանգիստ տնքաց: Անորոշ զգացումը դեռ կեսօրին էր պաշարել հոգին ու հիմա‚ տհաճ երազի վերաճելով, ուղեղը պահում էր սարսափում. իբր անցնում է գետը կամրջող գերանի վրայով‚ լսում ջրի մռնչոցը: Առաջանում է լարախաղացի զգուշությամբ՝ ձեռքերը լայն տարածած ու չի լսում մոտեցող քամու սվսվոցը: Ու քամին‚ մոլեգնած մրրիկի ուժգնությամբ‚ իրեն խփում‚ գլորում է խորխորատը: Ընկղմվում է ջրի մեջ‚ տեսնում տղմոտ հատակը ու չի կարողանում վեր բարձրանալ. անտես մեկը‚ ձեռքը գլխին դրել‚ դաժանորեն սեղմում է: Ջղաձգվում‚ աչքերը դուրս են գալիս բներից‚ բերանի շուրջ պղպջակներ են գոյանում: Հասկանում է‚ որ վերջը մոտ է‚ բայց չի գտնում փրկության ուղին: Ու հենց այդ պահին էլ տեսնում է Չաու-չաու սև շանը‚ որն իրեն՝ օձիքից բռնելով‚ քաշում է վերև...
Մանասեն բացեց աչքերը. լուսանում էր: Ափը տարավ ճակատին‚ սրբեց քրտինքը: Հեղձվելու վախը դեռ չէր թոթափել ու դրա համար էլ մի անսովոր քնքշությամբ շոյեց շան պարանոցը:
– Ինչ լավ է‚– փսփսաց‚– որ դու կաս:
Չաու-չաու սև շունը տիրոջ ձայնի վրա բացեց աչքերը‚ շարժեց պոչը:
– Մենակ մարդը անպոչ գդալ է‚– շանը դիմելով՝ ասաց‚– ոչ իրեն է պետք‚ ոչ՝ ուրիշին: Մարդ պետք է մի քիչ էլ ուրիշի համար ապրի‚ որ իրեն հիշողներ ունենա: Ա՛յ‚ մենք. օտար էինք‚ դարձանք հարազատ‚ հացը հալալ կես ենք անում‚ ու գիտես՝ ինչո՞ւ:
Գամփռն անհանգիստ նվնվաց:
– Որովհետև‚ մեզ բաժին ընկած շնորհից գոհ ու շնորհակալ ենք‚ որովհետև‚ մարդուն կործանողը բարիքի կա՛մ շատ ավելն է‚ կա՛մ շատ պակասը:
Շունն ականջները սրել‚ նայում էր դռանը. Մանասեն հանգստացնող շոյեց նրա գլուխը:
– Որովհետև‚– հոգոցելով՝ ասաց‚– դու ինձ ես պետք‚ իսկ ես էլ քեզ:
Անտառի կողմից ոռնոց եկավ ու Չաու-չաու սև շունը տեղից ոստնելով՝ սլացավ դուրս:
– Ա՛յ տղա‚– գոռաց‚– էդ ո՞ւր:
Նրա բամբ հաչոցը լսվեց դրսից. վանականը ժպտաց:
– Դե‚ արի ու էս սնդիկին բան հասկացրու:
Կանգնեց‚ ցանկացավ առաջանալ՝ քիչ մնաց ընկներ. մարմինը թմրել‚ ընդարմացել էր: Ծեծեց ազդրերը‚ ոտքերը թափահարելով՝ թուլացրեց մկանները‚ դուրս եկավ հյուղակից:
Պաղ‚ անարև լուսաբաց էր: Լվացվեց‚ քանդեց այծի պարանն ու նրա հետ բացատ հասնելով՝ ծնկեց խոտերին.
– Տե՛ր իմ‚– լսելի մրմնջաց‚– ի՜նչ էի և ինչ դարձա. անմահություն էի տենչում‚ փոխարենը՝ սպանդանոց քշվող ցլի պես զգում եմ ժանտաշունչը: Առաջ չէի վախենում մահից ու հոգիս խաղաղ էր‚ բայց հիմա‚ երբ մեղքի արնախում ուտիճները կրծում են հոգիս‚ իսկ կասկածի սերմը նեխաբույր է արձակում‚ այլևս անզոր եմ: Քեզ եմ ապավինում‚ Տե՛ր‚ որովհետև դու ես Արարարիչն ու Անվախճանը‚ Սկիզբն ու Վերջը. փրկի՛ր‚ քանզի զղջումս անկեղծ է...
Վեր կացավ‚ խաչակնքեց և հյուղակին մոտենալով՝ կրկին լվաց երեսը: Ձեռքը նոր էր մեկնել սրբիչին‚ երբ շրջակայքն անսպասելի բոցավառվեց. հենց անտառի գլխավերևում պայթել‚ ողջակիզվում էր արեգակը‚ որի բեկբեկուն‚ լուսեղեն ճառագայթները փշատերև սաղարթներին քսվելով՝ շաղվել‚ սահում էին ներքև. Մանասեի դեմքը ողողվեց ժպիտով:
– Տե՛ր Աստված‚– ձեռքերը երկինք կարկառելով՝ փառաբանեց‚– հավասար աչքով ես նայում բոլորին՝ խոտին‚ ծաղկին‚ մրջյունին‚ իսկ իմ աղերսները...
Չավարտեց միտքը‚ ու սրբիչը մեխից կախելով՝ գնաց‚ տեղավորվեց գլաքարին:
v
Աչքերը հոգնել էին նույն կետին հառվելուց: Կեսօրը մոլորվել‚ կորցրել էր ժամանակի զգացողությունը և ընթանում էր լանջ բարձրացող սայլի նման: Մանասեն թախծում էր: Սաթիկից ու վանքից հետո‚ իր բոլոր կորուստներից հետո հոգին լլկվել‚ դատարկվել էր‚ ինչպես լռությունը դագաղում: Եթե մանանեխի հատիկի չափ հավատք ունենար՝ ծառը կտապալվեր‚ ու վանականները ընկածի շուրջը պտտվող գիշանգղների պես չէին սպասի‚ թե երբ է ավանդելու հոգին: Իսկ միգուցե‚ կյանքի թափանցիկ-անթափանց ձևերի խաբուսիկությո՞ւնն է պատճառը‚ որ չի գտնում որոնելին: Աշխարհն ունայն է ու ավարտուն կյանքից հետո էլ անցած օրերը ակնթարթ են թվում, ու մարդը միայն վերջնաշնչում է զգում կյանքի քաղցությունը‚ բայց երբ ուզում է անցածը մտաբերել‚ պարզվում է՝ վաղուց ճաշակած մեղրաբլիթ է‚ որը կորցրել է համի հիշողությունը...
Դաշտամկան ծվծվոցը խառնեց մտքերը. կանգնել էր թաթիկները ծառին հենած‚ հոտոտում էր կեղևը‚ հետո‚ ինչ-որ բանից վախեցած‚ իջավ‚ ծլկեց թփուտների կողմը: Ու քիչ հետո հայտնվեց ծերունին‚ կողքին՝ Չաու-չաու սև շունը:
Հասավ գլաքարին‚ շունչը տեղը բերեց:
– Բա՛րև‚ ճգնավոր:
Մանասեն‚ որ միայն վերջին պահին էր նկատել անծանոթի մոտենալը‚ անկիրք ողջունեց.
– Բա՛րև:
Որոշ ժամանակ լռություն էր, ու միայն կասկածամիտ շունն էր‚ որ պտտվում‚ մտերմիկ քսմսվում էր օտարի ոտքերին:
– Գառներիս եմ փնտրում‚– ասաց‚– հետքերն էս կողմն են գալիս:
Ճգնավորը‚ որ լուռ նայում էր նրա սպիտակ‚ փարթամ մորուքին‚ վերուվարեց ուսերը:
– Մեկը սպիտակ էր‚ մյուսը՝ սև:
– Գառ չեմ տեսել‚– ասաց Մանասեն:
– Ափսոս...
Շրջվեց‚ ուզում էր գնալ‚ բայց անսպասելի հարցրեց.
– Ինչո՞ւ ես նստել քարին:
Մանասեն խոժոռվեց:
– Սառն է‚ գոնե շոր գցեիր:
– Եթե զրկանք չկրես‚– ասաց‚– միտքդ չի պայծառնա:
– Իսկապե՞ս:
Շոյեց շանը՝ հիշեց կորուստները‚ ու նրա փափուկ հառաչանքը եկավ‚ լցվեց Մանասեի ունկերը:
– Գիտեմ‚ էս կողմերում են...– հազիվ լսելի ասաց‚– մոլորվել են:
– Գուցե երկուսը չեն‚ երե՞քն են‚– կատակեց ճգնավորը:
– Երբ քոնը քեզ քիչ է‚ ուրիշի շատը աչքի փուշ է:
Վանականը խորհեց լսածի մասին‚ չհասկացավ իմաստը:
– Լա՛վ‚– լրջացավ‚– թե բան իմացա, լուր կտամ‚ կգաս:
– Կգամ‚ եթե քնած չլինես:
– Քնա՞ծ:
Ծերունին ժպտաց:
– Մի անգամ եկա՝ քնած էիր‚– ասաց‚– վախենամ՝ կյանքդ քնով անցնի:
Մանասեն զգաց‚ ինչպես մարմինը պատվեց սարսուռով. վեր կացավ‚ կանգնեց:
– Ո՞վ ես:
– Գառներիս եմ փնտրում‚– ասաց‚– մեկը սպիտակ էր‚ մյուսը՝ սև:
– Հովի՞վ ես:
– Ինքն եմ‚ որ կամ:
Մանասեի աչքերում մարեցին կրակները. մի պահ ջղերը թուլացրել‚ ընկել էր երազանքի գիրկը ու հենց դրանից էլ չարացավ:
– Լավ հովիվը բան չի կորցնի‚– խայթելու պես ասաց:
– Լավ հովիվը փնտրում‚ գտնում է մոլորվածին‚– պատասխանեց:
Ու երկրորդ անգամ ճգնվորը զգաց ողնաշարով անցնող սարսուռը:
– Ուզում եմ հավատքի ուժով շարժել կաղնին‚– անսպասելի՝ խոստովանեց‚– երկու ամիս է‚ ինչ այստեղ եմ:
– Ահա‚ թե ինչ:
Ծերունին առաջացավ‚ նստեց գլաքարին ու դեմքին լուսեղեն ժպիտ հայտնվեց:
– Հավատքը հոգու լույսն է‚ իմաստությունը՝ խարիսխը: Ուժդ կաղնու վրա փորձելուց առաջ՝ մի ծպեղ շարժիր:
– Հավատքը սարեր է շարժում‚ իմը՝ մի կաղնի է:
– Եթե շատ կամենաս, հնարավոր է: Բայց նախ քննիր ինքդ քեզ‚ մաքրիր ներսդ‚ հետո փնտրիր լուսակունքը ու եթե գտար՝ սարը կշարժվի:
Վեր կացավ ու գոտկատեղից տափաշիշը հանելով՝ պարզեց ճգնավորին:
– Ի՞նչ է‚– մտացրիվ հարցրեց:
– Անարատ գինի է:
– Գինի՞:
– Անմահական բան է‚ նեկտար‚– գովաբանեց‚– ուզո՞ւմ ես՝ փորձիր:
– Չէ՛‚ ինձ չի կարելի:
– Դե‚ ինչ ասեմ‚– տրտմեց ծերունին‚– որոշումը քոնն է:
Ու բերանին մոտեցնելով՝ կլկլաձայն ըմպեց:
– Կյանքի ամեն օրը տոն է‚– շուրթերը սրբելով՝ ասաց‚– պետք է ճիշտ ապրել‚ բաց աչքերով նայել աշխարհին:
Տափաշիշը դրեց տեղը‚ շրջվեց‚ արագաքայլ հեռացավ:
– Հե՜յ‚ հայրի՛կ‚– ձայնեց‚– սպասի՛ր:
Բայց ծերուկն արդեն կորել էր ծառերի ետևում:
– Մի տես‚ է՛‚– սրտնեղեց Մանասեն‚– հացի էլ չկանչեցի:
Գնաց‚ նստեց գլաքարին‚ խաղաղված հայացքը՝ ծառին. հոգին հիմա զարմանալիորեն հանգիստ էր‚ միտքը՝ պայծառ ու երբ կաղնու սաղարթների միջից ճտճտոց լսվեց ու աղմկաձայն ընկավ խոշոր‚ տերևածածկ ճյուղը՝ իրար չեկավ. նա գտել էր լուսակունքը:
v
Մանասեն բացատում էր ու արմունկի վրա թիկնել՝ ավետարան էր ընթերցում: Հոգին հիմա հանգիստ էր‚ խիղճը՝ խաղաղ: Բայց այդ ամենը կատարվեց ծերունու անհետանալուց ու վանահոր այցից հետո‚ երբ հրաշքի լուրն արդեն տարածվել էր: Վանահայրն ուշադիր լսել‚ ձեռքերը երկինք պարզելով՝ ասել էր. «Կատարվեց‚ կատարվեց Բանն Աստծո»: Հետո‚ արտասվաթոր աչքերով խնդրել-աղաչել էր‚ որ ետ դառնա: Հրաժարվել էր: Ասել էր‚ որ ուխտ է արել‚ որ մինչև ձմեռամուտ մնալու է սարում: Ու վանահայրը‚ հոգևոր եղբայրների հետ տուն էր դարձել‚ իր հետ տանելով կաղնու ճյուղը:
Մանասեն փակեց չկարդացած գիրքը‚ նայեց արածող այծին ու ծանր խոհերը‚ չգիտես ինչու‚ նորից պաշարեցին ուղեղը: Ու ջղակեր մտքերից ազատվելու համար‚ փորձեց վերհիշել վերջին անցքերը. ծերունու հեռանալուց հետո կորցրել էր քունը‚ և օր էր լինում‚ որ երազածին պատկերները շնչավորվելով‚ դառնում էին հուրի կամ չարք՝ իրեն ցմրուր թաղելով զառանցանքի ճահճում:
Ու մի օր‚ պայծառ մի միտք լուսավորեց ուղեղը. այծին կապեց հյուղակում‚ դեմը խոտ ու ջուր դրեց ու շանը վերցնելով՝ ընկավ ճամփա: Չափչփեց լեռներում‚ մտավ հեռու ու մոտ յայլաները‚ հարց ու փորձ արեց հովիվներին‚ պատմեց դիպվածը‚ բայց ոչ ոք չէր լսել ծերունու մասին: Մի արոտավայրում‚ ջահել հոտաղներից մեկը‚ նրա պատմությունը լսելով՝ կեսկատակ ասաց. «Երևում է‚ տե՛ր հայր‚ հրեշտակ ես տեսել»: Ասաց‚ մոռացավ‚ բայց Մանասեն‚ որի բորբոքված ուղեղում հուրիներն ու չարքերը դեռ փոխնիփոխ խրախճում էին‚ տղայի խոսքն ընդունեց որպես սեփական կասկածների փարատում...
Ու հրաշքի լուրը‚ կոհակվող ալիքի նման շրթից շուրթ անցնելով՝ հասավ վանահորը: Եվ արևոտ մի օր‚ պատկառելի քաշն ու տարիքը մոռացած՝ շքախմբով բարձրացավ ճգնարան: Նստեց Մանասեի կողքին‚ հարցուփորձ արեց կյանքից‚ տարած զրկանքներից‚ հետո խնդրեց պատմել իսկությունը: Ու իր աստեղային ժամն ապրող քահանան‚ շառագունած ու երջանիկ‚ շարադրեց ծերունու‚ զառամած կաղնու և հավատքի ուժով տապալված ճյուղի պատմությունը: Պատումի վերջում‚ ձեռքը ավետարանին դնելով՝ ասաց. «Եղբայրնե՛ր‚ ինչ պատմեցի ճիշտ է: Ուզում եմ‚ երախտիքս հայտնել սրբազանին‚ որ բացեց աչքերս‚ ձեզ‚ որ մենակ չթողեցիք փորձության ժամին...»: «Ամե՛ն...»‚ «Ամե՛ն...»‚ այս ու այն կողմից հնչեցին փառաբանության խոսքեր: Իսկ հայր Կյուրեղը‚ աննկատ մոտենալով ու թևանցուկ անելով՝ ականջին փսփսաց. «Չեմ հավատում‚ Մանասե՛‚ որ համրիչ գողացողը հրեշետակ կտեսնի»: Սոսկումնադեմ նայեց նրա հեռացող կերպարանքին ու չհասկացավ՝ ով է նրան բացել խոստովանության գաղտնիքը:
Հետո‚ երբ արդեն լռություն էր տիրել, և բոլորը սպասում էին վանահոր վճռին‚ խոսք վերցրեց հայր Կյուրեղը: Նախ ձեռքն առավ տերևածածկ ճյուղը‚ թերահավատ տնտղեց‚ ապա շրթունքը ներքև ծռելով՝ հեգնադեմ ասաց. «Ճի՞շտ է‚ որ ընկնելուց հետո վրան ճերմակ աղավնի է նստել»: Աղավնու պատմությունը մարդիկ էին հորինել ու ասելիքի չիմացությունից՝ կարկամեց: Իսկ հայր Կյուրեղը‚ դիվայինի ժպիտը դեմքին‚ հաղթական բացականչեց. «Եղբայրնե՛ր‚ սպիտակ աղավնին Աստծո նշան է‚ մի՞թե անտառում աղավնիներ են լինում»:
Փրկեց հայր Սիմոնը‚ որը մաքրակենցաղ‚ ժուժկալ կղերական էր: Ճյուղը վերցրեց‚ զննեց‚ ապա հայր Կյուրեղին դիմելով՝ ասաց. «Անհավատ Թովմասի պես ես քեզ պահում»: Հետո ճյուղը‚ ի ցույց բոլորի‚ գլխավերևում պահելով՝ ասաց. «Եթե ծառը‚ Տիրոջ զորությամբ կարող է ընկնել՝ մի՞թե աղավնու հայտնությունը տարակուսելի է»: Ու քանի որ‚ ոչ ոք չառարկեց‚ հարցը համարեցին փակված: Հետո‚ մինչև կեսօր‚ քննարկեցին հոգևոր հարցեր՝ հրեշտա՞կն է երևացել Մանասեին‚ թե՞ Փրկիչը‚ և ապա՝ ի՞նչ է նկատի ունեցել երկնային սուրհանդակը‚ երբ ակնարկել է սպիտակ ու սև գառների մասին: Առաջին հարցի վերաբերյալ կարծիքը միասնական էր. եկվորը՝ հրեշտակ է: Երկրորդ հարցը մնաց անմեկնաբանելի: Վիճեցին‚ տաքացան‚ չգտան պատասխանը: «Սպիտակը՝ հայր Մանասեն է‚– իր ծանրակշիռ խոսքն ասաց վանահայրը‚– երկրորդը անհայտ է»: Հետո‚ մի փոքր խորհելով՝ ասաց. «Կարծում եմ՝ սևը նույնպես Մանասեն է և տարագույն գառների խորհուրդը՝ հոգում մղվող մշտական պայքարն է...»: Իսկ հրաժեշտից առաջ‚ ի լուր բոլորի՝ հայտարարեց. «Հայր Մանասեն‚ Տիրոջ օգնությամբ‚ դիմացավ փորձությանը‚ Հոբի պես տարավ մենության զրկանքները, ու պարզ է‚ որ նրա հավատքը մանանեխի հատիկի չափ է...»:
Ճգնավորը պառկեց մեջքի վրա‚ ու ձեռքերը գլխատակին դնելով՝ նայեց վերև. երկնքի թափանցիկ պաստառի վրա լողում էին ամպերը: Փնտրեց‚ գտավ սպիտակ գառնուկին‚ սևը՝ չկար:
– Հնարավոր է...– սրբազանի խոսքերը մտաբերելով՝ հազիվ նկատելի ժպտաց‚– հաղթանակել է սպիտակը:
Ու հիշեց ծերունու պատգամը‚ որ կյանքի ամեն օրը տոն է: «Ճիշտ էր ասում‚– մտածեց‚– բայց մեզնից ոմանք‚ իրենց գոյությունը քարշ են տալիս ամանորի ցլիկի անգիտությամբ‚ որոճում իրենց բաժին ապրելիքը‚ չիմանալով‚ որ ծնոտի ամեն շարժումը‚ անցնող ամեն վայրկյանը մոտեցնում է վախճանի...»:
Մանասեն չզգաց՝ ինչպես կոպերը ծանրացան‚ ինչպես աչքերը փակվեցին. արդեն սուզվել էր խաղաղ քնի մեջ:
v
Տաք‚ գունատ մթնշաղ էր‚ անտառի վրա ծանրացող մշուշով: Ու թեև այդ օրը չէր տարբերվում նախորդ օրերից‚ բայց Չաու-չաու սև շունն անհանգիստ էր: Թևակոտոր‚ գետնին ցատկոտող կաքավին չնկատելու տվեց‚ չհետապնդեց թփուտից դուրս թռած ու փախչող ճագարին՝ վազում էր հյուղակի ուղղությամբ: Տագնապալի զգացումը նրան պաշարեց կեսօրից հետո‚ երբ առվում տեսավ սեփական արտացոլանքը. ջուրը դեռ կաթկթում էր բերանից‚ բայց Չաու-չաու սև շունը քարացել‚ ապշահար նայում էր մոր պատկերին‚ իսկ երբ թաթը‚ կատվի ձագի զգուշությամբ հպեց ջրին՝ կոհականման օղակներ առաջացան ու մոր կերպարանքը չքացավ...
Գրեթե հասել էր անտառի եզրին‚ երբ զգաց սուր հոտը ու մի պահ կանգնելով՝ լայնացրեց ռունգերը. էգ գայլի կանչող‚ բայց վանիչ հոտը նրա ներսում իրարամերժ զգացումներ առաջացրեց‚ բայց բնազդը ստիպեց վազել: Մոտիկ ինչ-որ տեղ փայտփորիկը նույնահանգ տկտկացրեց‚ շունը չշեղեց ուշադրությունը. սլանում էր վարգով ու սրված զգայարանները որսում էին անտառի շշուկները:
Գամփռն արդեն որոշ բաներ գիտեր կյանքի‚ անտառի վերաբերյալ. տեսել էր՝ ինչպես է ծնվում‚ մեռնում օրը‚ ինչպես է նապաստակը‚ խաբելու համար‚ շրջանաձև պտույտներ անում‚ ապա մի կողմ ցատկելով՝ խճճում հետքը: Բայց նա չգիտեր յուրաքանչյուրին բաժին ընկած ժամանակի մասին‚ չէր իմանում‚ որ անցնող վայրկյանները‚ իրար տրորելով-կոխկռտելով‚ կուտակվում‚ դառնում են օրեր‚ ամիսներ‚ տարի‚ ու հենց նրանց անկանգ ընթացքն է տանում դեպի անխուսափելին:
Երբ հյուղակամերձ բացատին էր մոտենում‚ էգ գայլի բույրն ուժեղացավ: Չկանգնեց‚ արագ անցավ երկշարք‚ ցանցառ աճած ծառերի միջանցքով ու նախ լսեց ծանոթ մկկոցը‚ հետո տեսավ դեպ անտառ փախչող այծին‚ որի կողքին լեզուն դուրս գցած էգն էր:
Չաու-չաու սև շունը տափեց գետնին ու անսովոր լարումից՝ մարմնով մեկ դողաց. գայլը սլանում էր անշշուկ‚ պոչով մտրակելով այծին: Նրա նիհար‚ փոս ընկած կողերը արագ վազքից ներս ու դուրս էին լինում‚ բայց հայացքը զոհի կողմն էր:
Չաու-չաու սև շունը փորսող առաջացավ‚ ապա‚ տեղից մի փոքր բարձրանալով‚ քարացավ. վազող զույգը մոտենում էր, ու նա լսեց այծի ծանր‚ խռպոտ հևոցը: Պահն հասունացել էր ու անձայն առաջ մղվելով՝ սուրաց դեպի գայլը: Սլանում էր լուռ‚ զգում՝ ականջներ լցվող քամու սվսվոցը: Գայլը չէր զգացել վտանգը՝ արնախում աչքերը շնչասպառվող այծի կողմն էր, ու երբ գամփռը‚ ասես գետնի տակից հայտնվելով, եկավ ընդառաջ‚ չկարողացավ կասեցնել ընթացքը. Չաու-չու սև շունը հարվածն ընդունեց ուսով‚ մի տեսակ կողքանց, ու մինչ շշմած գազանը թավալգլոր էր լինում՝ նետվեց առաջ‚ բռնեց ետևի ոտքը:
Այծն արդեն շրջվել‚ վազում էր ետ‚ իսկ իրար խառնված կծիկը՝ արյան ու լորձի հոտ արձակելով‚ թավալվում էր բացատում: Էգը հանկարծ սրտակեղեք կաղկանձեց. Չաու-չաու սև շան ժանիքները մխրճվել‚ կտրել էին ոտքի ջլերը:
Գայլը‚ անասելի ցավից խենթանալով‚ ծռվեց առաջ ու ժանիք գցելով՝ բացեց փորատակը: Ու բզկտում էին իրար լուռ‚ հևաշունչ‚ առանց գռմռոցի: Բայց գայլն էգ էր ու արդեն կրծքի տակ զգում էր հաճելի խլրտոցը‚ և երբ գամփռը‚ կոկորդ քերող մազափունջը ործկալու համար թուլացրեց ծնոտները՝ ազատեց ոտքն ու կաղալով փախավ. շունը չհետապնդեց: Որոշ ժամանակ պառկել‚ փակաչ լիզում էր արնահոսող վերքը‚ հետո երերալով կանգնեց:
Իրիկնաժամ էր: Արևն արդեն չկար‚ բայց հորիզոնը ողողված էր մուգ կարմիր ցոլքերով: Սարերից իջնող քամին թափանցեց անտառ‚ ու սաղարթները մեղմ սոսափեցին: Կռնչաց բուն‚ նյարդային թխկթխկացրեց փայտփորիկը՝ շունն անհաղորդ էր. նույն դիրքով ժայռացել‚ նայում էր հեռուները՝ թաթերի տակ բռնցքաչափ‚ կոխկռտված կակաչներ:
Անտառից սրտակեղեք ոռնոց հնչեց. վրեժխնդրության կոչ էր: Ու դրանից հետո էր‚ որ մերձակայքի վրա ահ ու սարսափ տարածելով՝ անցավ զինվորական ուղղաթիռը: Դղրդոցի արձագանքը դեռ չէր մարել‚ բայց Չաու-չաու սև շունը‚ թաթերը դժվարությամբ փոխելով‚ արդեն քայլում էր հյուղակի կողմը: Նոր էր կիսել անցնելիք ճանապարհը‚ երբ ռունգերը զգացին տհաճ հոտը: Ապառաժվեց‚ նյարդային