ԻՆՉՊԵՍ ՎԱՌՎՈՂ ՄԻ ՄՈՄ...
ՀՀ նախագահի հրամանագրով բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, «Հայոց լեզու և գրականություն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Դավիթ Գասպարյանին շնորհվել է Արվեստի վաստակավոր գործչի պատվավոր կոչում, ինչը նախագահի կողմից նրան հանձնվեց սույն թվականի մայիսի 27-ին:
- Մեծարգո պարոն Գասպարյան, ցանկանում եմ Ձեզ շնորհավորել արդյունավետ, անխոնջ և հետևողական գրական գործունեության համար, ինչը գնահատվեց պետության կողմից և մեր երկրի անկախության տոնի նախօրյակին` մայիսի 27-ին ՀՀ նախագահի հրամանագրով Դուք արժանացաք Հայաստանի Հանրապետության Արվեստի վաստակավոր գործչի պատվավոր կոչման: Այդ օրը հեռուստատեսությամբ հնչեց Ձեր խոսքը: Խնդրում եմ հիմա ավելի հանգամանորեն ասեք` ի՞նչ է նշանակում Հայաստանի արվեստի վաստակավոր գործչի կոչումը Ձեզ համար:
- Որպես գրականագետ և քննադատ ես ունեմ իմ որոշակի սկզբունքները: Դրանք ձևավորվել ու ամրապնդվել են իմ ստեղծագործական առաջին իսկ քայլերից սկսած և բխել են հայ և համաշխարհային գրականության պատմական զարգացման բարդ ու հակասական օրինաչափություններից: Հանուն այդ սկզբունքների ես մասնակցել եմ բազմաթիվ գրական բանավեճերի և պաշտպանել իմ տեսակետները: Այդ բանավեճերը եղել են շատ դաժան, շատ միտումնավոր, երբեմն մի ամբողջ «աշիրաթի» դիմաց մնացել եմ միայնակ, ծանր ապրումներ եմ ունեցել, մարդկային հարաբերությունների կորուստներ եմ ունեցել, բայց չեմ հուսահատվել, որովհետև իմ գրական-քննադատական ուղղվածությունը դրսևորման այնպիսի հենակետեր է ունեցել, որոնցից մեկին ասում են տաղանդ, մյուսին` չափանիշ: Այս բաղադրիչների առկայությամբ միայն կարող է խոսակցությունը շարունակվել արվեստի ազգային և համամարդկային նշանակության շուրջ: Եվ հիմա, երբ պետականորեն ես գնահատվում եմ որպես գրականագետ և գրական քննադատ, նշանակում է առաջին հերթին գնահատվում են իմ սկզբունքները: Այդ իսկ պատճառով Հայաստանի արվեստի վաստակավոր գործչի կոչումն ինձ համար թանկ է, որովհետև հաստատում է իմ անցած գրական ճանապարհի ճշմարտացիությունը:
Եվ հետո` ազգային և համաշխարհային բարձր արվեստը մարդուն մարդ դարձնող և ժողովրդին ժողովուրդ դարձնող մեծ ուժ է` կենդանի ոգի: Այդպիսի արվեստը պետություն կառուցելու երաշխիքներից մեկն է: Մեր կյանքում առկա են բազմաթիվ թերություններ, որոնց հիմքը ես համարում եմ տնտեսականին հաջորդած բարոյական աղետալի անկումը: Ահա, մեր կյանքի թերությունները հաղթահարելու նախապայմաններից մեկն էլ մարդուն անհատապես և ժողովրդին հավաքականորեն արվեստի բարձր արժեքներով շրջապատելու և այդ արժեքներով դաստիարակելու գիտակցված ծրագիրը պետք է լինի: Գորշ և կրկնօրինակված զանգվածային «արվեստ» կոչված աղբը ապականում է հանրային միջավայրը:
Դեպի ժողովուրդը արվեստի բարձր ստեղծագործություններով` ահա այս կարգախոսը պետք է լինի գրական գործիչների և արվեստի մյուս ճյուղերի ներկայացուցիչների գործունեության նախապայմանը:
Ինչպես սահմանապահն է հայրենիքի սահմաններն անառիկ պահում, այնպես էլ մենք` արվեստի, գիտության և կրթության բնագավառների ներկայացուցիչներս, համաշխարհայնացման այս կործանարար տարիներին պետք է կարողանանք պահպանել ազգային բարձր արվեստի սահմանները և համամարդկային նվաճումների հետ մեկտեղ դարձնել մեր հանրային-մշակութային կյանքի անբաժանելի մասը:
- Դուք բազմաթիվ գրքերի և հարյուրավոր հոդվածների հեղինակ եք: Միայն անցյալ տարվա Ձեր տքնաջան գրական աշխատանքի արդյունքը չորս գիրք է, ավելացրած բազմաթիվ հոդվածներ ու հարցազրույցներ, նույնքան և ավելի հեռուստահաղորդումներ ու ռադիոհաղորդումներ: Հապա մի ասեք չորս գիրք. դա շատերի համար կարող է երջանիկ կյանքի երազանք լինել: Մինչդեռ Ձեզ համար աշխատանքային մեկ տարվա հունձք է: Հիշեցնեմ միայն գրքերի վերնագրերը` «Հայ գրականություն» (գիրք 4-րդ)՝ հոդվածների ժողովածու, «Հայ գրականություն»՝ հանրակրթական ավագ դպրոցի հումանիտար հոսքի 11-րդ դասարանի դասագիրք, ԲՈւՀ-երի բանասիրական բաժանմունքներին, նաև հանրակրթական դպրոցին հասցեագրած բազմառարկա «Ծրագիր»՝ մատենագրությամբ ու մատենագիտությամբ հանդերձ և «Ամերիկահայ անգլիագիր բանաստեղծներ»՝ ութ հեղինակի գրական դիմանկարներով և գեղարվեստական երկերով: Բոլորն էլ օգտակար գրքեր, որոնք մասնագիտական ոլորտում լավ ընդունելության են արժանացել: Անգամ ձեր հակառակորդ-ընդդիմախոսները ձեր գրքերի մասին հարգանքով են խոսում: Զարմանք է հարուցում Ձեր հետևողական ու նպատակային աշխատասիրությունը: Գո՞հ եք: Ի՞նչ տվեց Ձեզ այս ամենը:
- Այս ամենն ինձ տվեց գրքերի ծննդյան պահի վաստակած ուրախություն և… դրանցից երկուսի դրամական պարտք հրատարակչություններին: Տարբեր գրքեր են և ի սկզբանե տարբեր ճակատագրերի դատապարտված: Այդ մասին դեռևս կխոսենք: Հոդվածները, հեռուստահաղորդումները ինձ համար նույն գրական գործն են` ընթացքի մեջ: Իսկ աշխատանքն ու աշխատասիրությունն իմ ապրելու կերպն է, իմ կյանքը այնպես, ինչպես կա, առանց ծայրահեղությունների:
Մեզանից յուրաքանչյուրն ամբողջովին խրված է իր ժամանակի մեջ՝ բնական աղետներ, ցույցեր ու հեղաշրջումներ, տապալվող իշխանություններ ու ահաբեկություններ, օրըստօրե դժվարացող կյանք ու թանկացումներ, հուսահատ ու միայնակ մարդկանց ողբերգություններ, հայ-ադրբեջանական, հայ-թուրքական հակամարտություն, անընդհատ ավելի ու ավելի լարվող կյանք, մասնագիտական որակների զարհուրելի անկում, արտագաղթ, տնտեսական պարապուրդ, վերստին մի նոր հերթական լարում, կյանքի խելագար վազքի ետևից հասնելու ցանկություն, որովհետև հակառակ դեպքում պարզապես դուրս կմնաս ժամանակից:
Ցանկացած նյութի մասին գրելիս այս ամբողջ լարումը իմ մեջ է` լինի Խորենացի թե Նարեկացի, Տերյան թե Չարենց, ժամանակակից գրողի գիրք թե քննադատական մտորում, առավել ևս՝ ակնարկ կամ խոհագրություն: Այս լարումն արտահայտվում է գրի կշռույթի ու ոճի արագության մեջ, գնահատումների ու արժեհամակարգի ճշտումների մեջ: Հավերժականի և անցողականի պայքարը խորանում է: Ի վերջո, կյանքի վազքի մեջ մարդը իրեն հաշիվ պիտի տա՝ ո՞ր արժեքների պահապանն է ինքը, և ո՞րն է իր կոչումը:
Ամեն քայլափոխի իրեն վերաճշտել փորձող կյանքի այս խելագար արագությունն ու դրանով պայմանավորված լարումը այսօրվա մարդն է ստեղծում, մարդուց անկախ՝ ժամանակն է ստեղծում և պարտադրում աշխարհին՝ քաղաքական գործիչին, ռազմական գործիչին, գործարարին, գիտնականին, մարզիկին, առավել ևս՝ ստեղծագործող մտավորականին:
Ահա այս հոգեվիճակում և իրավիճակում ցանկանում ես անցնող ժամանակի մեջ թողնել քո կյանքի ու քո գործի հիշատակները, որոնցից գլխավորն այս դեպքում ինձ համար իմ գրական աշխատանքն է, իմ գրքերն ու հոդվածներն են: Առանց դրանց իմ կյանքը կդառնա շատ անիմաստ, ես ինձ դատարկված-ավարտված-ավելորդ կզգամ կամ ստիպված կլինեմ զբաղվել մեկ այլ բանով, ասենք՝ գյուղատնտեսությամբ, ինչով երբեք չեմ զբաղվել և, հավանաբար, ինչպես հարկն է չեմ էլ կարող զբաղվել...
- Դուք գրական ասպարեզում եք 1960-ականների կեսերից: Ձեր գործունեությունը թևակոխել է իր հարաճուն և անընդմեջ ընթացքի հինգերորդ տասնամյակը: Ինձ մեկ հարց է հետաքրքրում: Չե՞ք փոշմանել արդյոք Ձեր գրած որևէ հոդվածի համար: Ետադարձ հայացքով ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր անցած ուղին:
- Սկզբից ևեթ միանգամից ասեմ՝ իմ գրած և տպագրած ոչ մի տողի համար չեմ փոշմանում, իմ գրած ամեն մի հոդվածի տակ հիմա էլ պատրաստ եմ ստորագրել և դրանք վերահրատարակել իմ գրքերի մեջ: Վերջին՝ «Հայ գրականություն» (գիրք 4-րդ) հատորում այդպես էլ վարվել եմ՝ այնտեղ զետեղելով իմ վաղ շրջանի փոքր գրախոսություններից մի քանիսը: Ես ա՛յն եմ, ինչ գրել ու տպագրել եմ՝ հասնելու այստեղ և զրուցելու ձեզ հետ: Պիտի ավելացնեմ՝ իմ անձնական կյանքն ու գրական կյանքը նույնն են և շատ միասնական են. իմ կենսագրության շատ փաստեր հենց իմ հոդվածների մեջ են: Այնպես որ, իմ գրական յուրաքանչյուր քայլ թանկ է ինձ համար, և ես իմ անցած ճանապարհի տերն եմ: Անցած ճանապարհ ասացի և տեսնում եմ հետագիծը: Երեկվա երիտասարդներն էինք, այսօր արդեն ավագների շարքերում ենք: Հայացքս ետ եմ դարձնում` թիկունքս դատարկ է… Ովքե՜ր կային, որ հիմա չկան: Անցած ճանապարհը մարդկային հարաբերությունների պատմություն է: Ինձ համար այդ պատմությունը ևս գրականության մաս է:
- Մի՞շտ եք բարձր պահել քննադատի, գրականագետի պատիվը, չե՞ն եղել զիջումներ, վրիպումներ, շեղումներ…
- Գրական քննադատի ու գրականության պատմաբանի պատիվը մի՛շտ եմ բարձր պահել, որովհետև ինձ միմիայն առաջնորդել է գեղարվեստի բարձր չափանիշը և ոչ թե մարդկային հարաբերությունը: Արվեստինը՝ արվեստին, կենցաղինը՝ կենցաղին: Քննադատի մասնագիտական արժանապատվությունը ինձ համար նույնացել է իմ անձնական-մարդկային արժանապատվության հետ և դա անբասիր պահելու համար մեկ անգամ չէ, որ ես մասնակցել եմ երբեմն նույնիսկ շատ դաժան ընթացք ունեցող բանավեճերի:
Այդ պայքարի մեջ երբեք չեմ տատանվել ու չեմ նահանջել: Քննադատության պատվի գործը համարել եմ իմ անձնական պատիվը: Այնքա՜ն բարձր պաշտոնյա գրողներ են իրենց գրքերը նվիրել ու ակնարկել, որ անդրադառնամ դրանց, այնքա՜ն գրողներ են ակնկալել ինձանից խոսք լսել իրենց մասին: Ես երբեք կուլ չեմ գնացել այդ երբեմն անգամ շատ գայթակղիչ առաջարկներին, ակնկալություններին ու ակնարկներին: Լավին լավ եմ ասել, վատին՝ վատ: Պատերազմներ եմ տվել միջակության դեմ, որի ստվար զանգվածներն այսօր մորեխի պես խժռում են գրականության ցորենի հատիկը, բազմիցս արծարծել եմ մոտակա անցյալի արժեքների վերագնահատության, չափանիշների վերանայման, գրական միջավայրի առողջացման, գրողների միությունը պատահական անդամներից զտելու հարցերը: Այսօր գրողների միության անդամներ են ոչ միայն արժանիներն ու արժանի դառնալ ցանկացողները, այլև շատ ու շատ անարժան, անգամ գրականության համար պատահական, շա՜տ պատահական մարդիկ: Ո՞վ պիտի պատասխան տա Չարենցի ասած այս «աղբանոցյալ Պառնասի» համար: Նա՛, ում համար թանկ է գրականության պատիվը: Իսկ այդպիսիք դեռ կան:
Ահա իմ այսպիսի դիրքորոշման պատճառով ստիպված եմ եղել վերանայել շատ ու շատ մարդկային հարաբերություններ: Իսկ մեր նեղմիտ միջավայրում, գիտեք, որ ճշմարիտ մի խոսքը թշնամանքով է ընդունվում, թշնամանք է ծնում և սահմանափակում մարդու դրսևորման շրջանակները:
Հանուն գրականության ու քննադատության պատվի ես զոհել եմ իմ անձնական հարմարավետությունները: Ծանր է, հեշտ չէ, բայց երբեք չեմ փոշմանել դրա համար: Զրկել եմ ինձ` ինձ հասնելիք շատ հնարավորություններից, որովհետև ես իմ մասնագիտական կարմիր քարտն եմ ցույց տվել այդ ոլորտները տնօրինողներին: Անգամ հրաժարվեցի մասնակցելու ԳԱԱ անդամների ընտրությանը՝ նախապես իմանալով այնտեղ տիրող հակագիտական քստմնելի բարքերի մասին: Չմոռանանք, որ դա այն ակադեմիան է, որ իր դռները փակեց Պ. Սևակի և Հ. Շիրազի առջև, իսկ Հ. Մաթևոսյանին թույլ չտվեցին անգամ մոտ գնալ: Առարկայական պահանջներն այս ոլորտում խրվել են ենթակայական հարաբերությունների գարշահոտ ճահիճը: Այնպես որ, չկարծեք, թե ուղիղ քայլելը հեշտ է մեր անուղիղ իրականության մեջ:
- Գրքերի մասին: Ինչպե՞ս են ծնվում դրանք: Այդ ի՞նչ պահանջ է, որ մարդու միտքը դարձնում է գիր, գիրը՝ գիրք, գիրքը՝ ճակատագիր:
- Գրքերից յուրաքանչյուրն իր ծննդյան վկայականն ունի, տպարանից, ինչպես ծննդատնից, երեխայի պես տուն տանելու ուրախության պահը: «Հայ գրականություն» խորագիրը, որով լույս են տեսել իմ գրքերից չորսը՝ ամփոփիչ վերտառություն է: Այդ խորագրով ես ի մի եմ բերել իմ հոդվածների և ուսումնասիրությունների ժողովածուները: Այդ չորս հրատարակությունները ոչ թե «դիպաշարով» իրար շարունակող հատորներ են, այլ իրարից անկախ, բայց իրար լրացնող գրքեր: Ես մեծ նշանակություն եմ տալիս հոդվածների ժողովածուներին, որոնք ավելի լայն ու բազմակողմանի ընդգրկում ունեն, քան ցանկացած մենագրություն:
Այլ է մենագրությունների ծնունդը. իմ վերջին չորս մենագրություններն ի մի են բերվել «XX դար: Հայ գրողներ» մատենաշարով: Մենագրությունը ստեղծագործական այլ տարերք է պահանջում:
Ժամանակի, ժամանակի գրական մտայնությունների ու մամուլի խոր ընկալմամբ միայն պետք է առնչվել հեղինակին: Նախընտրում եմ մենագրության դասական ձևը, որի մեջ գրողը երևում է ամբողջական՝ կյանքով ու գործունեությամբ: Մենագրությունը գրականագետի վեպն է գրողի մասին, բայց՝ գիտության լեզվով, գիտական համակարգումով: Շատ կարևորում եմ հեղինակի մարդկային նկարագրի ու խառնվածքի բացահայտումը, քանի որ հոգեբանական կերպարի մեջ են ստեղծագործողի նախահիմքերը: Գրականությունը հոգու ձայնն է, որ մշակվում ու արգասավորվում է մտքի խորքում, այդ իսկ պատճառով նախ պետք է ուսումնասիրել ստեղծող հոգին ու միտքը և ապա միայն դրա արդյունքը: Այստե՛ղ է գաղտնիքը, այստե՛ղ է գրական անհատականությունը: Իմ այդ գրքերում՝ նվիրված Բակունցին, Սահյանին, Սևակին, Դավթյանին, փորձել եմ այդպես վարվել: Կիսով պատրաստ են Մահարուն, Շիրազին, Կարապենցին, Մաթևոսյանին նվիրված գրքերը:
- Դուք հեղինակ եք նաև գրականության պատմությունների՝ «Հայ հին և միջնադարյան գրականության պատմություն», «Հայ սովետական պոեզիայի պատմություն»: Հայկական ֆուտուրիզմի պատմությունն է Ձեր «Հայկական ապագայապաշտություն» գիրքը: Գրապատմական բնույթ ունեն նաև այլ աշխատություններ: Զուգահեռ կազմել եք դասագրքեր, գրել ուսուցչի ձեռնարկներ: Բազմաթիվ են նորագույն շրջանի հայ գրականությանը նվիրված ուսումնասիրությունները: Գրականության պատմությունից հեռու չէ նաև աղբյուրագիտությունը, բնագրագիտությունը, ինչպես նաև գրականության տեսությունը. այս ամենը մտնում են Ձեր ստեղծագործական շրջագծի մեջ: Ի՞նչ կասեք Ձեր գործունեության այս ոլորտի մասին:
- Գրականագիտության մեջ ես ձգտում եմ առավելագույնի: Ինչպես ցանկանում եմ ամբողջությամբ ընկալել ու բացահայտել առանձին հեղինակների, այդպես էլ կամենում եմ ամբողջական ընդգրկումով ուսումնասիրել հայ գրականությունը: Եվ դա՝ սկսած Վանի սեպագիր արձանագրություններից մինչև 5-րդ դար, 5-րդ դարից մինչև 21-րդ դար. այլ կերպ՝ Տիր աստծու ժամանակներից մինչև Ոսկեդար, այնտեղից մինչև համացանց: Շա՞տ է: Եթե անգամ շատ է, ուրեմն ներքին ուժերն էլ պետք է շատացնել, աշխատել ամբողջ հնարավորությամբ: Այդ ամբողջի մեջ է ճիշտ երևում հայ ազգային ոգու դիմագիծը, փոքր և կարճ տարածության վրա ամբողջի նշանները հստակ չեն երևում:
«Հիշողություններ ապագայի մասին» վերնագրով մի գիտափաստագրական շարժանկար կար արտաերկրային քաղաքակրթության մասին: Կարծեմ Պերուի լեռներում էր, որ ցույց տվեցին մի հնագույն տիեզերադաշտ, որն այնքան մեծ էր, որ այդ տիեզերադաշտում ապրողն ու քայլողը այն չէր նկատի, դա նկատել էին ինքնաթիռից: Հեռվի ճիշտ մի դիտակետից երևում էր ամբողջ հնագույն քաղաքակրթության այդ զարմանալի առեղծվածը:
Այդպես այդ հեռվի ճիշտ կետը՝ կիզակետը, պետք է գտնենք ամբողջ հայ գրականության համապատկերը հստակ տեսնելու, ուրվագծերն առանձնացնելու և դիմագծերը պարզելու համար: Այդպես նաև կարող ես տեսնել ու ընկալել ամբողջը՝ բարձրություններով ու խորություններով, լայնքով ու երկայնքով, այնպես, ինչպես հայոց բնաշխարհն է ու նրա արտացոլքը հանդիսացող հոգեաշխարհը:
Գրականագետը, անկախ նրանից՝ ժամանակակից գրականությամբ է զբաղվում թե անցյալ, էությամբ գրականության պատմաբան է: Իսկ պատմաբանի առաջին խնդիրը ճշմարտություն վկայելն է, ճշմարտություն պեղել-հայտնաբերելը, ճշմարտություն ստեղծելն ու պահպանելը: Միմիայն այդ ճշմարիտ հայացքի ներքո կերևան մեր իրական արժեքները, և մեր գեղարվեստի դիմագիծը կհամապատասխանի մեր հոգևոր արժեքներին:
Դա այսօր առաջնային պահանջ է՝ աշխարհում մեր ինքնուրույն ներկայությունն ունենալու, ինքնությունը պահպանելու համար: Մշակութային գործոնը շարունակում է մնալ ազգերի, այն էլ իրենց հաստատած եվրոպական ազգերի ազգաբանական վերաձևավորման հիմնական նախապայմանը: Մենք, որ կանգնած ենք մեր մշակութային արժեքների կողոպուտի ու ոչնչացման փաստի առջև (պատմական Հայաստան՝ Թուրքիա, Նախիջևան՝ Ադրբեջան, Թիֆլիս, Ջավախք՝ Վրաստան) եղածը պետք է շատ լավ պահենք, պահպանենք, նորոգենք, ուսումնասիրենք, քարոզենք: Դա վերաբերում է նաև գրական արժեքներին, որոնց մեջ ճշգրտորեն արտացոլվել է մեր ժողովրդի իրական հոգեկերտվածքը: Այս ասպարեզում հսկայական գործ կա անելու…
- Շատ չէ՞ այսքանը մի մարդու համար: Հնարավո՞ր է արդյոք, այն էլ մեր բազմազբաղ ժամանակներում, իրականացնել այդ ծրագիրը:
- Ե՛վ շատ է, և՛ քիչ: Շատ է, եթե դա քո կյանքը չէ, և քիչ է, եթե գրականությունից դուրս եղած ամեն ինչ իմաստավորվում է միմիայն գրականությամբ: Սկզբում նշեցի, որ աշխարհի ամենօրյա շարժումն անցնում է իմ յուրաքանչյուր տողի միջով: Այսինքն՝ աշխարհի ամբողջ տեղեկատվությունը խտանում է հիմնական գործերի մեջ:
Աշխարհում կատարվող աղետների, բարոյական անկումների, հանրային տեղաշարժերի դիմաց արվեստի, մշակույթի մարդը շատ անպաշտպան է, բայց ոչ` անզոր:
Նա անպաշտպան է ինչպես Չարենցն էր անպաշտպան, Լորկան էր անպաշտպան, Եսենինը, Բուլգակովը, Բակունցն ու Մահարին: Նրանց կարող են հալածել, բռնադատել, գնդակահարել, աքսորել, ծաղրել, մղել ինքնասպանության… Սակայն այդպիսիները նաև աշխարհի ուժեղներն են: Նրանց ուժը նրանց տաղանդն է, նրանց հանճարն է, նրանց ստեղծագործությունն է, որ դնում են կործանվող արժեքների դիմաց, որ դնում են իրենց նմանի առջև: Դա է մեծ հաղթանակը և ժամանակի փորձություններին նետված ձեռնոցը:
Արվեստի մի գեղեցիկ նմուշ՝ մի գեղանկար, մի երգ, մի շարժանկար, մի բանաստեղծություն, մի գիրք, մի լավ հոդված: Սա՛ է արդյունքը, առանց որի ամեն ինչ դառնում է անիմաստ: Արվեստը դեռևս ունակ է ներգործելու մարդկանց վրա և փրկելու նրանց հոգիները: Արվեստը դեռևս ունակ է մարդուն պահելու Մարդ:
- Իսկ գրականագիտությունը, քննադատությունը կապ ունե՞ն արվեստի հետ:
- Շա՛տ ուղղակի: Չի՛ կարելի արվեստի պահանջներ դնել, գրական երկի արվեստը վերլուծելու փորձեր անել՝ առանց արվեստի լեզվով խոսելու կարողության: Արվեստ հասկացությունն այստեղ ի՛ր յուրահատկություններն ունի՝ նախևառաջ լեզու, այնուհետև` շարադրանք, կառուցվածք և, ի վերջո, ընթերցողի վրա ներգործելու հոգևոր և մտավոր ուժ: Եվ այս ամենը՝ գիտականության սահմաններում:
Ինձ համար առաջնային է մայրենի լեզվի խորքային ու հարազատ զգացողականությունը, խորշում եմ օտարաբանություններից, օտար եզրութաբանությունից: Հայեցի ճիշտ մտածողությունը հզոր ծփանքով դուրս է նետում լեզվի մեջ լցված ամեն տեսակի աղտեղություն: Այնպես, ինչպես մաքուր ցորենի ալյուրից պետք է հաց թխել, այդպես էլ պետք է լեզվի մաքուր ու բնական արտահայտությամբ գիր գրել: Մինչդեռ մեր «գրականագետներից» ոմանք իրենց խոսքի հացը թխում են պլաստմասսայից՝ արհեստական բառազանգվածից: Չի՛ ուտվի, չի՛ կարդացվի… Դա՛ է պատճառը, որ այս տեսակի «գրականագիտության» հացը սեղանին չի դրվում… ընթերցող չունի:
Գրականագիտության արվեստը իր գիտությա՛ն մեջ է, խոսքի գիտակա՛ն համակարգի՛ մեջ, նյութը կենդանի վերլուծելու հմտությա՛ն մեջ: Կենդանի խոսքը ներգործող է, մեռած խոսքը նման է իր անկենդան հեղինակին: Այնպես որ, գրականագիտության և քննադատության արվեստը շատ առանձնահատուկ է, երևացող և որոշիչ: Այլ բան, որ այդ մասին չեն խոսում: Բարձրակարգ գրականագիտությունն ու քննադատությունը հասուն գրական միջավայրի արդյունք են և մտավոր ու գեղարվեստական առաջընթացի համար նույնքա՛ն կարևոր, որքան լավ վեպը կամ բանաստեղծությունների ժողովածուն: Այդտեղից է, որ պիտի քայլ անել դեպի գեղագիտություն և արվեստի փիլիսոփայություն, այսինքն՝ հանգել տեսական ընդհանրացումների և օրինաչափությունների բացահայտման:
- Այս ամենով հանդերձ, ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր վաստակը: Հայտնի է, որ Դուք հեռու եք մրցանակների, գրախոսությունների, շնորհանդեսների մրցավազքից: Ի տարբերություն շատ-շատերի, Ձեր փառքը Դուք չեք կազմակերպում: Բայց ահա` ՀԳՄ Նիկոլ Աղբայլանի անվան գրական մրցանակ, Հայաստանի Հանրապետության Արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում, գրական-մշակութային մարդու շատ բարձր հեղինակություն և վարկանիշ, գրականագետ, որի խոսքին հավատում և սպասում են:
- Վաստակը շատ մեծ բան է: Իմը պարզ մասնագիտական աշխատանք է, որ իմ աչքին երևում է ինչպես վառվող մի մոմ՝ Մեսրոպ Մաշտոցի սրբապատկերի առջև…
Արվեստը ևս հավատ է: Իսկ գրականությունը արվեստների մայրն է և պահանջում է խոնարհ ու նվիրված ծառայություն, որի ձևերից մեկը գրականագիտությունն է՝ քննադատության, գեղագիտության, տեսության, աղբյուրագիտության, բնագրագիտության, արվեստի փիլիսոփայության ընդգրկումով:
Երջանիկ է նա, ով այդ ծառայության մեջ է…
Հարցազրույցը՝ ԷԼԻԶԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ