Կենսագրություն

Ալբերտ Էյնշտեյնը ծնվել է 1879թ-ի մարտի 14-ին հարավգերմանական Ուլմ քաղաքում , հրեական ընտանիքում: Հայրը՝ Գերման Էյնշտեյնն ուներ փետուրե ներքնակների փոքր արտադրություն: Մանուկ տարիներին Էյնշտեյնը հաճախել է կաթոլիկական դպրոց և ստացել ջութակի դասեր: Երաժշտության հանդեպ սերն Էյնշտեյնին ուղեկցել է ողջ կյանքում: 1934թ. աշխատելով Փրինստոնի համալսարանում նա բարեգործական համերգ է կազմակերպում նացիստական Գերմանիայից գաղթած ընտանիքներին օգնելու համար, հանդես գալով Մոցարտի ստեղծագործություններով: Գիմնազիայում Էյնշտեյնն առաջին աշակերտների թվում չէր (բացառությամբ մաթեմատիկայի և լատիներենի): Նա հաճախ էր վեճի բռնվում ուսուցիչների հետ, որոնք պահանջում էին նյութերի մեխանիկական սերտում, ինչն էլ, նրա կարծիքով, անտանելի էր դարձնում դասերը: Շուտով նա տեղափոխվում է Մյունխեն, որտեղից էլ 1895 թ. չստանալով կրթության վկայական միանում իր ընտանիքին Պավիում:

1895 թ. աշնանը Էյնշտեյնը մեկնում է Շվեյցարիա ընդունվելու Ցյուրիխի Պոլիտեխնիկումը: Փայլուն հանձնելով մաթեմատիկայի քննությունը նա տապալեց բուսաբանության ու ֆրանսերենի քննությունները և դուրս մնաց ինստիտուտից: Սակայն, ուսումնական հաստատության տնօրենի խորհրդով Էյնշտեյնն ընդունվում է Արաուի դպրոցի ավարտական դասարանը, կրթության վկայական ստանալու և հաջորդ տարի ընդունելության քննությունը կրկնելու համար:

Դպրոցում ողջ ազատ ժամանակը Էյնշտեյնը նվիրում էր Մաքսվելի էլեկտրամագնիսականության տեսության ուսումնասիրությանը: Հաջորդ տարի Էյնշտեյնն ընդունվում է Պոլիտեխնիկումի մանկավարժության բաժինը: Այստեղ նա մտերմանում է Մարսել Գրոսմանի և իր ապագա կնոջ՝ Միլեվա Մարիչի հետ:

1901թ. Էյնշտեյնը ստանում է Շվեյցարիայի քաղաքացիություն, սակայն մինչ հաջորդ 1902թ. չի կարողանում գտնել մշտական աշխատանք: Այդ տարին նա շատ զրկանքներ է կրում, հաճախ սոված օրեր անցկացնելով, ինչի հետևանքով ձեռք է բերում ողջ կյանքում իրեն տանջող լյարդի հիվանդություն:Այդ դժվար շրջանում նրան օգնում է ընկերը՝ Մարսել Գրոսմանը, երաշխավորելով նրան գիտական հայտնագործությունների պատենտավորման III կարգի էքսպերտի աշխատանքում, տարեկան 3500 ֆրանկ աշխատավարձով, այն դեպքում, որ ուսանողական տարիներին նա գոյատևում էր ամսական 100 ֆրանկով:1901թ. Բեռլինում տպագրվում է նրա առաջին հոդվածը «Կապիլյարության տեսության հետևանքները» (Folgerungen aus den Capillaritätserscheinungen) վերնագրով:

1902թ. Էյնշտեյնը ստանում է հոր հիվանդության լուրը: Գերման Էյնշտեյնը մահանում է որդու գալուց մի քանի օր անց, իսկ 1903թ. հունվարին նա ամուսնանում է քսանյոթամյա Միլևա Մարիչի հետ (Էյնշտեյնը 4 տարի փոքր էր կնոջից), որից նա ունենում է 2 զավակ:

1905թ. գերմանական հարգարժան գիտական ամսագրում տպագրվում են Էյնշտեյնի երեք հոդվածները, որոնք հիմք են դնում նոր գիտական հեղափոխությանը: Մինչ 1911թ. Էյնշտեյնն աշխատում էր իր տեսությունների վրա, միաժամանակ դասավանդելով նախ Բեռլինի, ապա՝ Բեռնի, Ցյուրիխի, Պրագայի համալսարաններում: Չնայած իր արդեն համաշխարհային ճանաչվածությանն ու գիտական գործունեությանը, Էյնշտեյնը դժվարությամբ էր հոգում իր ընտանիքի հոգսերը:

1913թ. Էյնշտեյնը Պլանկի ու Ներնստի երաշխավորմամբ հրավիրվում է գլխավորել ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտը Բեռլինում:1914թ., բռնությունն ու տոտալիտարիզմն ատող Էյնշտեյնը մեկնում է Բեռլին: Նրա կինը երկու երեխաների հետ մնում է Ցյուրիխում, և նրանք ի վեջո, 1919թ. բաժանվում են: 1933թ. Էյնշտեյնը ստիպված էր լքել Գերմանիան, ուր օրեցօր հասունանում ու տարածվում էր ֆաշիստական գաղափարախոսությունը: Նա ընտանիքի հետ մեկնեց ԱՄՆ, իսկ շուրով, որպես բողոք հրաժարվեց գերմանական քաղաքացությունից և Պրուսական ու Բավարական ակադեմիաների անդամությունից:

Ալբերտ Էյնշտեյնի կյանքը լի էր ողբերգական իրադարձություններով: Նրա երկու քույրերը զոհվեցին գերմանական համակենտրոնացման ճամբարներում, կրտսեր որդին՝ Էդուարդը 1930թ. հիվադացավ շիզոֆրենիայով և ավարտեց իր օրերը հոգեբուժարանում, 1936 թ. սրտի հիվանդությունից մահացավ նրա երկրորդ կինը՝ Էլզան, իսկ մի տարի անց Ցյուրիխում մահացավ նրա հավատարիմ ընկերը և համախոհը՝ Մարսել Գրոսմանը: Էյնշտեյնի միայնությունը փարատում էին Էլզայի դուստրն առաջին ամուսնությունից, քույրը՝ Մայան և Վագր անունով կատուն: Սակայն շուտով քույրը կաթվածի հետևանքով վերածվեց հաշմանդամի, և մեծագույն գիտնականն օրեր շարունակ ընթերցում էր իր քրոջ համար:




Էյնշտեյնը կնոջ՝ Էլզայի հետ





1939թ. Էյնշտեյնը ստորագրում է հունգարացի ֆիզիկոս Լեո Սիլարդի ԱՄՆ-ի պրեզիդենտ Ֆրանքլին Ռուզվելտին ուղղված նամակը, որը զգուշացնում էր Ամերիկայի նախագահին, որ ամենայն հավանականությամբ շուտով ֆաշիստական Գերմանիան կունենա ատոմային ռումբ: ԱՄՆ-ի նախագահը լրջորեն է վերաբերվում այդ նամակին և որոշում է սկսել սեփական ատոմային նախագիծը: Շուտով, Էյնշտեյնը խիստ ափսոսաց իր նամակի համար, որովհետև հասկացավ, որ ԱՄՆ-ի նոր նախագահ Հարրի Թրումնենն օգտագործելու է ատոմային զենքն ինչպես սպառնալիքի միջոց: Լայն տարածում էին ստացել Էյնշտեյնի աֆորիզմները ատոմային զենքի սպառնալիքների մասին: «Մենք շահեցինք պատերազմ և ոչ թե խաղաղություն», կամ «Եթե երրորդ համաշխարհային պատերազմն ընթանա ատոմային զենքի միջոցով, ապա չորրորդը կլինի փայտերի ու քարերի միջոցով» ասում էր գիտնականը: Էյնշտեյնն իր համախոհների հետ հետագայում ստեղծեց մի ողջ շարժում ուղղված միջուկային, ջրածնային զենքի ստեղծման աշխատանքների և սպառազինության մրցավազքի դեմ: Գիտնականը միաժամանակ զբաղվում էր կոսմոլոգիայի խնդիրների հետազոտությամբ և դաշտի միասնական տեսության աշխատանքներով:




Էյնշտեյնի տունը Փրինսթոնում





1955թ. Էյնշտեյնի առողջությունը խիստ վատացավ: Նա գրեց կտակ ու ասաց ընկերներին. «Երկրի վրա ես իմ գործն արեցի»: Մարգոն՝ Էլզայի աղջիկը հիշում է իրենց վերջին հանդիպումը հիվանդանոցում «Նա խորապես հանգիստ էր, բժիշկների մասին խոսում էր թեթև հումորով ու սպասում էր իր վախճանին: Որքան որ անվախ ապրեց իր կյանքը, նույնքան էլ հանգիստ ու խաղաղ դիմավորեց իր մահը: Առանց ավելորդ զգացմունքների ու ափսոսանքի նա լքեց այս աշխարհը»:

Մարդը, որ շրջեց մարդկային պատկերացումներն աշխարհի ու տիեզերքի մասին մահացավ 1955թ. ապրիլի 18-ին Փրինսթոնում աորտայի անեվրիզմայից 77 տարեկանում: Իր ցանկության համաձայն, 1955 ապրիլի 19-ին Ալբերտ Էյնշտեյնի մոխիրը քամուն տրվեց:

Էյնշտեյնի գիտական մեծագույն նվաճումը հարաբերականության տեսության ստեղծումն է: 1905-ին լույս տեսավ նրա «Շարժվող մարմինների էլեկտրադինամիկայի վերաբերյալ» աշխատությունը, որն ըստ էության լիովին ամփոփում էր հարաբերականության հատուկ տեսությունը: Այդ տեսությունը բացահայտեց տարածության և ժամանակի նոր հատկությունները և դրանց փոխադարձ կապը: էյնշտեյնը ցույց տվեց, որ մարմնի զանգվածը (m) համեմատական է նրանում կուտակված էներգիային (E), և առաջինը ձևակերպեց դրանց կապը՝ E=mc2 (c-ն լույսի արագությունն է): Հարաբերականության ընդհանուր տեսության ստեղծումը (վերջնական ձևակերպումը տրվել է 1916-ին) նույնպես կապված է էյնշտեյնի անվան հետ: Հարաբերականության տեսության հիմքում ընկած գրեթե բոլոր գաղափարները փորձնական հաստատում գտան և խթանեցին ֆիզիկայի մի շարք նոր բաժինների՝ ատոմի միջուկի, տարրական մասնիկների, դաշտի քվանտային տեսության զարգացմանը: Մեծ է էյնշտեյնի դերը քվանտային տեսության ստեղծման բնագավառում: Դեռևս 1900- ին, Մ. Պլանկը, արտածելով բացարձակ սև մարմնի ճառագայթման բանաձևը, ենթադրեց, որ էներգիայի առաքումը տեղի է ունենում ոչ թե անընդհատ, այլ ընդհատ, փոքր բաժիններով: Սակայն առաջինը էյնշտեյնն էր, որ մտցրեց ֆոտոնի գաղափարը և ապացուցեց, որ յուրաքանչյուր ֆոտոնի էներգիա ուղիղ համեմատական է ալիքի v հաճախությանը՝ E=hv (h-ը Պլանկի հաստատունն է): Ճառագայթման դաշտի ընդհատ պատկերացման հիման վրա Էյնշտեյնը կարողացավ բացատրել ֆիզիկական մի շարք երևույթներ (ֆոտոէֆեկտ, լյումինեսցենցում, լույսի քիմիական ազդեցություն ևն): Լույսի քվանտային բնույթի համարձակ գաղափարը զարգացավ քվանտային մեխանիկայում և քվանտային էլեկտրադինամիկայում: Էյնշտեյնը մտցրեց լույսի մակածված ճառագայթման հասկացությունը, որի գոյությունը հաստատվեց գրեթե 40 տարի անց և կիրառվեց օպտիկական քվանտային գեներատորներում: Նա քվանտային տեսության օրինաչափությունները տարածեց նաև լույսի հետ անմիջականորեն չկապված ֆիզիկական երևույթների վրա, դրեց պինդ մարմնի ջերմունակության ժամանակակից տեսության հիմքը: 1905-ին հրատարակված «Հանգիստ վիճակում գտնվող հեղուկի մեջ կախված մասնիկների շարժման մասին» հոդվածը նվիրված էր բրոունյան շարժմանը և կապ էր հաստատում այդ երևույթի ու դիֆուզիայի միջև: Էյնշտեյնը զարգացրել է մոլեկուլա-վիճակագրական տեսությունը, որը ոչ միայն ֆլուկտուացիոն բոլոր պրոցեսների մոլեկուլա-վիճակագրական տեսությունների նախօրինակը դարձավ, այլև անվիճելիորեն հաստատեց նյութի ատոմիստական կառուցվածքի գաղափարը: Հետագայում վիճակագրական պրոբլեմների նկատմամբ կիրառվեցին քվանտային տեսության օրինաչափությունները՝ Հիմք դնելով քվանտային վիճակագրությանը: Կյանքի վերջին 30 տարիների ընթացքում Էյնշտեյնն իր ուժերը կենտրոնացրել էր գլխավորապես դաշտի միասնական տեսության ստեղծման վրա:




10 Ոսկե Կանոն Էյնշտեյնից

1. Մարդն, ով երբեք չի սխալվել, երբեք ոչինչ չի արել: Շատերը վախենում են քայլել, քանի որ վախենում են սխալվելուց, սակայն տարիներ հետո են գիտակցում, որ հենց դա էր նրանցամենամեծ սխալը:

2. Կրթությունը դա այն է, երբ մոռանում ես այն ամենի մասին, ինչ սովորեցրել են դպրոցում և հիշում ես այն, ինչ տվել է կենսափորձդ:

3. Երևակայությունն ավելի կարեւոր է, քան գիտելիքները: Երևակայությամբ դուք կարող եք ստեղծել այն, ինչ ցանկանաք, և եթե դա ձեզ հաջողվի, կգտնեք այն իրականություն դարձնելու հնար:

4. Արվեստի գաղտնիքը կայանում է հետևյալում` գաղտնի պահպանիր քո ներշնչանքը:

5. Մարդուն պետք է գնահատել ըստ նրա տալու կարողության.նրա գիտելիքները չեն կարող որոշել նրա մարդկային տեսակը:

6. Ապրելու երկու տեսակ կա. դուք կարող եք ապրել եւ վստահ լինել, որ հրաշքներ չեն լինում, կամ` կարող եք ապրել և հավատալ, որ կյանքն ինքնին հրաշք է:

7. Երբ ես ուսումնասիրում եմ ինձ եւ իմ մտածելու կարողությունը, ես գալիս եմ այն եզրահանգմանը, որ երեւակայության շնորհն ու ունակությունը ինձ համար ավելի արժեքավոր է:

8. Որպեսզի դառնաս հոտի անթերի անդամ, առաջին հերթին, պետք է դառնաս ոչխար:

9. Պետք է սովորել խաղի կանոնները, իսկ ապա խաղալ բոլորից լավ:

10. Շատ կարևոր է չդադարել հարցեր տալ: Հետաքրքրասիրությունը մարդուն` պատահական չէ տրված: