Շշուկներս ուրվական

Խոհերիդ մեջ իրիկնային
Եթե լսես շշուկներ,
Դա իմ ոգի՝ն է,
Որ թափառու՝մ է,
Ու որոնու՝մ է
Ու գտնու՜մ է քեզ,
Բայց դու նրանց չլսե՜ս,
Չհավատա՛ս շշուկներիս,
Շշուկների՛ս ուրվական,
Նրանք սա՛ռն են,
Առա՝նց իմ շնչի,
Որը զգում էիր երբևե...

Դու ինձ նման էս

Դու ինձ նման էս,
Հե՝շտ էս լինում բարերար,
Երևի ինձ պե՝ս
Չգիտես ինչպե՝ս լենել չար:

Ու նայու՜մ էս.
Ու նայու՜մ եմ քեզ երկար,
Աշխարհի չափ էս,
Ընդհամենը մի նկար:
Գրողը տանի, սա իմ նկա՜րն էր, չէ՝ի նկատել.

Տխուրը հեշտ է

Տխուրը հեշտ է,
Նույնիսկ երջանիկի համար,
Նույնիսկ խելագարի համար,
Իսկ եթե կիսախելագագա՞ր,
Անլու՛րջ սիրահար,
Անվ՛երջ երազող,
Վ՛իշտն առհամարող,
Զգալ երանություն հոգուդ ցավերից,
Ապրե՜լ,
Չգիտես ինչու՛ մեկին խայթել
Որ չննջի իր խոհերի մեջ,
Վտանգավոր է, կխաբեն:
Խաբված հավատարիմ,
Խորթ ու մտերիմ...
Տարակուսանքնե՜ր իմ,
Արդեն տխուր է
Իսկ կյանքը տխուր չէ,
Անհասկանալի է:

***

Հայտնվեցիր ինչպես փրկիչ,
Դու ոչ աստված ոչ հրեշտակ,
Չեմ էլ ուզում , որ լինես,
Քնար եմ ես իսկ դու երգիչ
Հանձնվում եմ քեզ հպատակ,
Ու հնչում եմ, որ երգես...

Սոկրատի վերջին գիշերը

Սուրճը ուղեղս էլ չի թարմացնում
Իսկ աթոռն ինձնից վաղուց է հոգնել,
Ամեն շարժումս հաշվի է առնում,
Տնքում է կարծես փիղ է շալակել:

Հին պահարանն է անկյունում նիրհում,
Դռան բանալին անհույս թեքած վար,
Այդպես քիթը կախ բիձեքն են ննջում
Ու հեկեկում են, հեյ գիտի աշխարհ:

Ո՛վ ասես չկա էդ պահարանում
Իսկ ամենա վերին դարակում
Մի երես առած մուկ է բնակվում
Ու դիտմամբ միշտ լավ գրքերն է կրծում:

Իսկ ատամները անվերջ աճում են,
Կրծում է որ ատամները մաշվեն,
Կրծում է որ ծնոթները փակվեն,
Այո՛, մկները պիտի միշտ կրծեն:


Այդ մուկն երևի քանդակագործ է,
Ամեն գիրք տարբեր ձևով է կրծում,
Կամ փորձառու գրագող է,
Մի քանի գրքից մի գիրք է սարգում:

Այսoր պիտի դրա հախիցը գամ,
Իմ գրածները դնեմ թող կրծի,
Թող կրծի, կշտանա վերջին անգամ,
Ուղեղի ցնցուն ստանա, տառապի:

Հիմա, հենց հիմա քո գլխին բերեմ,
Առաջ իմ աթոռ, անցանք հարձակման,
Անցանք հարձակման, գրագողի դեմ,
Զգուշ կացիր մկնին, թշնամիք եկան:

Ես մտածում եմ նա կռթկռթացնում,
Երևի ինչ որ քարոզ է կրծում,
Քարոզ խոսքի ազատության մասին,
Կատու չեմ, բայց չեմ սիրում մկներին:

Գլխիս կռթկռթուն քարոզ է թափվում,
Համոզում է ինձ ու չի համոզում,
Որ առաջինը խոսքն է եղել,
Մի գուցե սկզբում խնձո՞րն է եղել:


Իսկ ինչու՞ են Սոկրատին դատել,
Մեկի խնձորին թթու՞ էր ասել,
Թե՞ համ խնձորին թթու էր ասել,

Համ էլ հեգնորեն սնունդ պահանջել:

Դե արի ասա ինչու՛ են դատել,
Ինչի՞ համար, խոսքի՞ թե՞ խնձորի՛,
Որտե՞ղ են նրա խոսքն հաշվի առել,
Դիագենի տակառի մե՞ջ…

***
Աթոռս նորից տնքաց կամակոր,
Նրան դուր չեկան իմ նոր մտքերը,
Իսկ երեկոյան ստվերներին օրոր
Իջավ Սոկրատի վերջին գիշերը

Անտիկ հունացին իմ հյուրն է այսօր,
Կամ էլ մեզ բանտ են նետել միասին,
Ու մակարդվել է կյանքը հին ու նոր
Վողուց ճաքճքված, բանտի պատերին:

Լուռ էր Սոկրատը, անգուշակելի,
Լռության հետ էր խոսում երևի,
Փորձեցի խաղտել արդ լռությունը,
Լսել Սոկրատի իմաստությունը.

Սոկրա՛տ, թույլ տվեք մի բան հարցնել,
Դուք բատնի մեջ է՛լ ոչինչ չե՞ք գրել:
- Ուզում էս ասել որ ոճրագո՞րծ էմ
Ու մի բան էլ պիտի ե՞ս գրեմ:

- Ոճրագործները թույն են հորինում,
Ու ըստ օրենքի ձեր թասը լցնում,
Ազատությունը քմահաճ ներկում,
Ուրիշի արյան գույնով են գրում:

Իսկ ձեզ թեկուզ և դատապարտել են,
Դավադիր եղել ձեր ազատ մտքին,
Ձեր մտքերը միշտ լուսաորել են
Մթի ճանկերուն, կյանքի հայելին:

- Իզուր էս կարդում բարի քարոզներ,
Ես միշտ այս կյանքից եղել եմ բարի,
Տածել եմ բազում անխռով մտքեր,
Հուշել եմ կատվիս, որ չմլավի:

Ու պրպտել եմ գանգիս կեղևում
Ընդիմություններ խորամանկներին,
Կարծես սատանի հմուտ թակարդում
Թողել եմ ոտքիս պլոկված կաշին:

Մտաբերում եմ երբեմն նրան,
Մի ինչ որ չնչին, հիմար առումով,
Որ կարծես ինձնից չանչել է մի բան,
Սահել է մի պահ իմ երակներով:

Մի ինչ որ անցավ մասնիկ իմ սրտից
Կլպել է ալմաստ իր ճիրաններով,
Քամել կիսամեռ արյունն այնտեղից,
Հիացել կարմիր պղպջակներով:

Հրճվել իմ վրա ու իմ գիտության,
Քանի որ թելը մարդկային կյանքի,
Շարունակություն կեղծված պատմության
Ու կա մի իլիկ, բարին կհղթի:

Եթե իմ խոսքը մտքերի սպոփանք,
Ես ձեռք եմ բերում դավ ու թշնամանք,
ԵՎ ի՞նչ է միտքը, և ի՞նչն է հանցանք,
Ավա՝ղ, հարցիս հետ չեմ տածում զարմանք:

***

- Սոկրա՛տ, ուզում եմ սուրջ առաջարկել,
Մի գուցե գինի՞, ի՞նչ կուզեք խմել:
- Իսկ կոպուչինո չունե՞ս, զարմացնես,
Սուրճը ի՞նչ է, որ ուզում էս խմես:


- Սու՞րճը, թարմությու՛ն, չի՛ թողնում քնել,
Գիտեմ, որ առաջ դուք սորճ չեք խմել:
- Այո՛ չենք խմել, ոչ էլ կերել էնք,
Դրա համար էլ անմահացել ենք:

- Հիշու՜մ եմ ինչպես ձեր դատավորը
Հերքեց սննդի պայմանագիրը
- Թե իմ պայմանը հանկարծ ընդունվեր,
Խեղճ դատավորը սոված կմեռներ:

Ես պահանջեցի վայել գոյություն
Ու գաղափարներիս ազատություն,
Ո՞վ է իր խելքը հացի հետ կերել,
Որ նման պայման ցանկա ընդունել:
Նման պայմանը վտանգ է սպառնում
Նրանց, ով մտքի արմատն են կրծում,
Տեղավորում որովայնում
Խելացի են ձևանում,
Կրծում են,
Կշտանու՛մ:

Թե նոր բան գիտես, ասա իմանամ,
Ի՞նչ նորություն կա այս հին աշխարհում,
Մեկի անունը տուր լսե՛մ, զարմանա՛մ,
Թե մինչև հիմա ում չեմ ճանաչում:

- Ասեմ Սոկրատ ջան, Ղուռչուլ Աղվա՛նը,
- Ղուռչուլն հատուկենտ բացառություն է,
Ես էլ եմ ծանոթ նրա անվանը,
Նրա ամեն մի սուտը մեծ գյու՛տ է,

Սու՛տը, որ ճշտի երկրորդ կեսն է,
Բանականության ապաստարանը,
Ու հալալ սուտը վտանգաոր չէ
Ու դառնում է ճիշտ կեսի զրահը:

Չեն ստում միայն խելագարները,
Ճիշտ են քարոզում խորամանկները,
Թեև անպատճառ օրերից մի օր
Մնում են ծախու կնոջ պես տկլոր:

-Սոկրատ ուզու՞մ էք զանգահարեմ գան,
Սիրո ծառաներ, սիրուն աղջիկներ,
-Սուս թեչե հիմա ին Քսանտիպան
Կսկսի խոսել դարերը իվեր:

Ու կթվարկի բոլոր բոզերին
Մեկ առ մեկ, հնուց մինչև այս օրս,
Քեզ կլղոզի քո հին աթոռին,
Կստուկի ի՛նչ եմ ներարկել փորս:

Ա՛յ թե դատեին իմ Քսանտիպաին,
Վա՛յ դատավորին ու դատարանին,
Բոլոր պայմանները կնդունեին
Ա՛յ թե ի՛նչ նշաշակում կի՛ն, կի՛ն:

- իսկ ո՞ր աստցուն էք դուք հավատացել,
Հեթանոսներից, որի՞ն էք պաշտել:
- Իմ միտքն ու խիղճն են ինձ աստված եղել,
Որոնցից երբեկ դարան չեմ սարգել:

Ես միշտ իմ խոհուն աշակերտներին
Ինձ հետ վիճելու ճամփա եմ թողել,
Չեմ թառել նրանց մատաղ մտքերին,
Չեմ փորձել նրանց հնազանդեցնել:

Հավատը զենք է ու անպարտություն,
Բայց կա խորամանկ դաստիարակություն,
Որ մարդու հոգուց ներս է ծկլատում
Ու մատնում չարքին, մարդն ինչ է տենչում:

Հետ էք զարգացել հազար տարիներ,
Թեև ձեռք բերել շատ հարմարանքներ,
Բայց ամեն մեկդ մի կուռքի ծառա,
Ճառ ասի կամ թե մի տեղ թռվռա:

Մեր ժամանակի միտքը միշտ պարզ էր,
Նույնիսկ ստռուկը մեծ Եզոպ Պոս էր,
Թեև հիմա էլ միտքն ստրկացրել,
Շոու են սարգել ,չե՛, բան չի փոխվել:

-Փոխվել է փոխվել, հարգելի Սոկրատ,
Այժմ մարդն իրեն կարծում է ազատ,
Քանզի չգիտի ում ստրուկն է,
Հնարավոր է, որ տերը մուկ է:

Ազատը ինչպես թռչյունը օդում,
Թռչնի պես զգոն չե վայրեջքի պահին
Ու բաց դաշտի մեջ կամ անապատում,
Կարող է նստել աղվեսի պաչին:

Սուտն է հիմա ստրուկի տերը,
Իմիջաիլոց, ձեր դեմոկրատիայ ով,
Որ եկավ ընկավ սատանի ձեռը,
Հիմա ամեն ինչ չափում են փողով:

-Մեր դեմոկրատիան հասկացություն է
Որը վաղ թե ուշ պետք է հասկանան,
Իսկ այն ինչ հիմա բարգավաճում է,
Հորինել է անձամբ իմ Քսանտիպան:


Գիտե՞ս այդ կինը ինչ խորամանկ է,
Ի՞նչ եռանդուն է ու հաստատակամ,
Յուրաքանչյուր խոսք հնարանք է
Ու չի փնթփնթում նա երկու անգամ:

Փնթփնթոցը միշտ շարունակվում է
Ու սպիրալաձև զարգացնում ոճը,
Այս պահիս նա ինձ դավաճանում է
Ու մեկը խաբում է իմ կնոջը:

Ու պոռնկության արհեստանոցում
Հղկում է մտքերն իմ Քսանտիպան,
Խորհում իմ մասին ուրիշի ծոցում
Ու հորինում է ձեր դեմոկրատիան:

Իսկ փողի մասին նոր բան չեմ լսում,
Մեր ժամանակ էլ բոլոր դռները
Ոսկով էին բացում ու ոտքով փակում
Բայց մերն էին մեր սեփական մտքերը:

Մի բան եմ տեսնում, մի փոփոխություն,
Գիտություն դարձած մտքի գողություն,
Փափաղ թռցնող ստեղծագործողներ,
Սիրում են գրել համերգի տոմսեր:

Ու Եզոպները ինչքան էլ խոսեն,
Ինչքան էլ պատմեն ու սրամտեն,
Ստի դրոշը վեր կբարձրացնեն,
Նրանց մտքերը կյուրացնեն:

Ու գողը պիտի խոսի այն մասին
Թե ինչ էր թառել Եզոպի մտքին
Ու առաջինը նրան կլսեն,
Գողերը իրենց գործը լավ գիտեն:

Ազատությունը գողի համար է,
Գողը լա՛վ գիտի նրա արժեքը,
Այս հակասությունը ամուր կապ է
Ու փիլիսոփայության օրենքը:

Պարզվում է մարդու ազատությունը
Միտք չէ և ոչ էլ աշխարահայացք,
Ազատությունը ձայնն է, հնչյունը,
Որ տարածվում է աշխարհից աշխարք:

-Ախր գողերը միշտ սուսիկ փուսիկ,
Ու նրանց համար կա միայն մի միտք,
Ի՞նչ ձայն ու հնչյուն աշխարհից աշխարհ,
Ու չեն ճանաչում նրանք ոչ մի կարգ:

- Գողի կարգերը ոսկին է, փողերը,

Կատակ են նրա համար կարգերը
Գիտես ի՞նչ կասեմ քեզ գողի մասին,
Գողը չի լսում մեծ ստախոսին:

- ինչի՞ մասին է խոսքը, չգիտեմ,
Այդ դեպքում ո՞վ են մտքի գողերը,
Ստախոսներ չեն մեծ կամ փոքրիկ,
Մարդկանց գանգերում տպում են կեղծիք:

- Ոչ թե գանգերում, այլ գրպաններում,
Այնտեղ են ազատ կյանքը ճմրթում,
Գողի գրպանում, անդրավարտիկի
Որտեղ ամեն ինչ իր գինը ունի:

Իր գինը ունի ամեն մի հանցանք,
Արդարություն, միտք ու երազանք,
Իր գինը ունի ամեն մի զիբիլ
Ուր մարդը չարժի անգամ մի ոջիլ:

Ամենաբարձր մտքի դիրքերից
Ինչ ասես որ չի հանի գրպանից,
Հավասարությու՞ն էս դրել մտքիդ,
Ա՛ռ քեզ աներևույթ ապարտեիդ:

Որ վորոշում է ստույգ մոտեցումներ,
Ստույգ գնահտում մարդկաին կյանքեր,
Նա լավ գիտի ու՛մ ե՛րբ գլխատել,
Ու տե՛ս թե հիմա ու՛մ են գլխատել:


Նրա՛ն ո՛վ գլխի գինը չի մուծել,
Ստու՛յգ է այս հարցում աշխարհս եղել,
Հեթանոսության գրկում մրափել,
Ոչինչ չի՛ փոխվել, ոչինչ չի՛ փոխվել:

Ու կրկնվում է ամեն ինչ նորից,
Գիտության մայրն էլ կրկնությունն է,
Մարդու ժպիտը ծնվում է փորից,
Բոլորից ուրախ թագավորն է:

Ժբտում էն նրանք բարի, սիրալիր,
Պետք լինի կասեն ջուրն է կարմիր,
Ուրիշի արյունն անգույն, գույն չունի,
Ահա ուժը ու միտքը գրպանի:

- Սոկրատը աչքերն ինչպես հանելուք
Ուղղեց սեղանի վրա, իր թասին,
Իսկ պահարանում մի անամոթ մուկ
Ականջ էր դրել ինձ ու Սոկրատին:

Իսկ վաղորդյան լույսի շողերը
Ցայթում էին, մեկը մեկից անհամբեր,
Իսկ մեծ հանճարի խոհուն պատկերը
Դառնում էր թափանցիկ ու անտարբեր:

Դեպի անհունը գնալուց առաջ
Սոկրատը իր թույնի թասը վերցրեց,
Ուզում էր խմեր, ես ասացի կա՛ց
Ու թույնի կեսը իմ թասը լցրեց:

Առավոտ կանուխ մենք թույն ենք խմում,
Թունավորված է մեր լուսաբացը,
Եթե այսպե՛ս էնք բարի լույս անում,
Սոկրա՛տ, բեր խմենք կատվի կենացը:

Սև ճշմարտություն

Ճշմարտությունը տգեղ է,
Սիրուն ճշմարտություն չկա.
(Ուժեղը միշտ անմեղ է,)
(Թույլը հրեշ ու ագահ)

Ճշմարտությունը հին է,
Հնամաշ է, բանի պետք չէ,
Եվրոպական շուկայում
Այն ձրի են բաժանում:

Ճշմարտությունը էժան է,
Ձրի՜ է, ա՛ռ չեմ ուզում,
Ըստ ցանկության, զիբիլ է,
Խոսի՛ր, թէ չես ալարում:

Ամենաճիշտը չփնտրեք,
Սև՛ է, ոչինչ չի՛ երևում,
Երբ մահանա՛մ, երբ ինձ թաղե՝ք,
Ինձ հագցրեք սպիտա՛կ կոստյում:

ԵՎ ճշմարտությունը սև է,
Ո՛չ, գիշեր չէ, ո՛չ էլ հեքիաթ,
Նա՛վթ է, նա՜վթ է, վառելի՛ք,
Մարդիք, մարդիք, մարդիք...

Սև ճշմարտություն

Ճշմարտությունը տգեղ է,
Սիրուն ճշմարտություն չկա.
(Ուժեղը միշտ անմեղ է,)
(Թույլը հրեշ ու ագահ)

Ճշմարտությունը հին է,
Հնամաշ է, բանի պետք չէ,
Եվրոպական շուկայում
Այն ձրի են բաժանում:

Ճշմարտությունը էժան է,
Ձրի՜ է, ա՛ռ չեմ ուզում,
Ըստ ցանկության, զիբիլ է,
Խոսի՛ր, թէ չես ալարում:

Ամենաճիշտը չփնտրեք,
Սև՛ է, ոչինչ չի՛ երևում,
Երբ մահանա՛մ, երբ ինձ թաղե՝ք,
Ինձ հագցրեք սպիտա՛կ կոստյում:

ԵՎ ճշմարտությունը սև է,
Ո՛չ, գիշեր չէ, ո՛չ էլ հեքիաթ,
Նա՛վթ է, նա՜վթ է, վառելի՛ք,
Մարդիք, մարդիք, մարդիք...

Օրհներգ
Երաշժտություն, Արամ Խաչատրյանի

Բարձրիկ երկիր, ազատ աշխարհ Հայաստան,
Արևելյան ջահակիր էս դպրության,
Դու՛ երգչի՛ դալար բարդին էս Նաիրյան,
Սե՛րն ու մի՛տքն էս, բե՛րթն ու դի՛րքն էս հայության:
Մեր հին ու նոր ու անթառամ քերթություն,
Տիգրան մեծի ու Վարդանանց պետություն,
Թո՛ղ արևը մի՛շտ դրոշդ փայփայի,
Փա՛ռք քեզ, փա՛ռք հույսի՛, լույսի՛ աշխարհ Հայի՜: